اگر به شما گفته اند ایده قابل ثبت است دروغ گفته اند اما می توان از ایده به عنوان اسرار تجاری محافظت کرد. در این یادداشت به تعریف اسرار تجاری و راه حفاظت از آن می پردازیم.
تعریف اسرار تجاری
اسرار تجاری هر نوع اطلاعات ارزشمندی است که دارای ارزش مستقل اقتصادی باشد، بدون آن که در نزد عموم مورد شناسایی واقع شده باشد و یا اینکه به سختی قابل شناسایی و تعیین باشد. اسرار تجاری شامل هر نوع فرمول، الگو، نظریه و گردآوری اطلاعاتی است که دارای دو خصیصه‌ی مشترك هستند:
1- این اطلاعات به صاحب خود امتیاز رقابتی در بازارهای تجاری اعطا کرده و تاجر با استفاده از این اطلاعات می‌تواند در عرصه‌ی رقابت تجاری، وزنه را به نفع خود سنگین‌تر کند.
2- از آنجایی که این اطلاعات ممکن است همواره مورد تهدید واقع شوند، لذا باید اقداماتی از سوی صاحب این اسرار صورت گیرد تا از نشر این اطلاعات نزد عموم و یا رقبای تجاری، جلوگیری کند، خواه دستیابی آنها از طریق صحیح باشد و خواه غیر صحیح، مانند سرقت. بنابراین بخش مهمی از حمایت این اسرار را خود صاحب اسرار و اطلاعات بر عهده دارد.
اسرار تجاری در واقع از اطلاعات تکنیکی ارزشمندی حمایت می‌کند که تحت سایر اشکال حقوق مالکیت فکری، قابل حمایت نیستند، مانند فرمول شیمیایی تولید نوشابه‌ی کوکا کولا. به طور کلی استفاده‌ای که شخص تاجر یا شرکت تجاری از اسرار تجاری به عمل می‌آورد، به قرار زیر است:
الف) اسرار تجاری از ایده و نظریاتی که به تاجر امتیاز تجاری اعطا می‌کند و بدین وسیله شرکت یا خود شخص تاجر را قادر می‌سازد تا از رقبای خود پیش بیفتد، حمایت می‌کند. به عنوان مثال از نوع جدیدی از محصولات یا یک سایت کامپیوتری.
ب) با حمایت از اسرار تجاری، تاجر می‌تواند رقبای خود را از دستیابی به نحوه‌ی کارکرد یا خصوصیات تکنیکی محصولات یا خدمات خود، باز دارد.
ج) اسرار تجاری از اطلاعات ارزشمند تاجر مانند طرح‌های تجاری، قیمت‌ها و هزینه‌ها، اطلاعات و فهرست‌های مشتریان و همچنین طرح ایجاد و خط تولید جدید، حمایت می‌کند.
د) اسرار تجاری از اطلاعاتی که تاجر و یا محقق در خلال دوره‌های تحقیقات خود کسب کرده است، حمایت می‌کند. به طور مثال از نتایج تحقیقی که مشخص می‌کند که نوع جدیدی از داروها، مؤثر و یا غیر مؤثر هستند.
در آخر این مبحث لازم است به نمونه‌های دیگری از اسرار تجاری اشاره کنیم: روش‌های نقشه‌برداری، متدهای بازرسی، دستورالعمل‌ها، اختراع جدید بدون آنکه هنوز تقاضای ثبت آن شده باشد، استراتژی‌های بازار، تکنیک‌های تولید و مجموعه دستورات کامپیوتری.
معیارهای تعیین و تشخیص اسرار تجاری
پر واضح است که ما نمی‌توانیم هر گونه اطلاعاتی را جزو اسرار تجاری محسوب کنیم و بنابراین باید تشخیص دهیم که آیا برخی اطلاعات، جزو اسرار تجاری هستند یا خیر. بدین منظور معیارهای تشخیصی برای تبیین این امر وجود دارند:
1- اطلاعاتی را که ما می‌توانیم اسرار تجاری بخوانیم، نباید به آسانی توسط عموم قابل شناسایی و یا تعیین باشد. البته نکته‌ای را که باید در اینجا به آن اشاره کرد این است که این عدم دستیابی آسان در مواردی معیار است که توسط طرق مناسب و با ابزار صحیح صورت گیرد، در غیر این صورت از راه‌های غیر صحیح حتی به ایمن‌ترین اسرار تجاری نیز می‌توان دست یافت.
2- این اطلاعات باید صرف نظر از سری بودنشان دارای ارزش اقتصادی مستقل نیز باشند و در بازار بتوانند به عنوان یک معیار تعیین‌کننده مطرح باشند، در غیر این صورت اطلاعاتی که دارای ارزش اقتصادی مستقل نیستند نمی‌توانند به عنوان اسرار تجاری مورد حمایت قرار گیرند.
3- با توجه به شرایط و اوضاع و احوال خاص، صاحب اسرار تجاری باید کوشش‌ها و اقدامات معقولی برای حفظ و حمایت از سری بودن این اطلاعات به عمل آورد؛ بنابراین اطلاعاتی که توسط رقبای تجاری مورد شناسایی واقع شده‌اند و آنها نیز از طرق صحیح بدان‌ها دست یافته‌اند، نمی‌توانند به عنوان اسرار تجاری مطرح باشند. به عنوان مثال: چنانچه تولیدکننده‌ای برای تولید محصولات خود با یک شرکت تولیدی وارد مذاکره شود و در اطلاعات آنها سهیم شود و قرارداد عدم افشا نیز منعقد کند، اما این اطلاعات توسط رقبای آنها نیز شناسایی شده باشند، اطلاعات آنها را نمی‌توان تحت عنوان اسرار تجاری مورد حمایت قرارداد بلکه تنها شاید بتوان تحت حقوق قراردادها از این اطلاعات حمایت کرد. از طرف دیگر چنانچه اطلاعات سری، بدون آن که قرارداد عدم افشا وجود داشته باشد، فاش گردند، ما نمی‌توانیم این اطلاعات را تحت عنوان اسرار تجاری مورد حمایت قرار دهیم. بنابراین یکی از مهم‌ترین معیارهای تبیین و تشخیص اسرار تجاری، پیش‌بینی‌ها و اقدامات مؤثری است که توسط تاجر صورت می‌گیرد. همچنین هزینه‌‌‌هایی که تاجر برای حفظ و توسعه‌ی اطلاعات، صرف می‌کند، در امر تشخیص به ما کمک می‌کند. از سوی دیگر، زمان و هزینه‌‌‌هایی که باید توسط دیگران صرف شود تا بتوانند به این اطلاعات از طرق صحیح دست یابند و یا مشابه این اطلاعات را پیدا کنند، به عنوان یک معیار تشخیص مطرح است.
راهکارهای حمایت از اسرار تجاری
در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان یک سری اطلاعات ارزشمند را به عنوان اسرار تجاری مورد حمایت و محافظت قرارداد؟ باید گفت: تنها از طریق سری نگاه داشتن آن بر خلاف سایر اشکال مالکیت فکری برای حمایت از این نوع حقوق، هیچ تشریفات و هیچ فرم و اداره‌ی ثبتی برای ثبت این اسرار وجود ندارد و تا زمانی که صاحب اسرار اقدامات معقول و پیش‌بینی‌های لازم را برای حفظ اطلاعات به نحو سری، انجام دهد، این اسرار محرمانه باقی مانده و دارای ارزش اقتصادی و تجاری هستند. بنابراین در این نوع حقوق، نقش صاحب و مالک حق بسیار تعیین‌کننده و مهم است.
