امروزه مالکیت فکری نقش تأثیرگذاری در همه شقوق جامعه دارد و عدم آگاهی و توجه به این امر، ممکن است خسارت‌های جبران ناپذیری ایجاد نماید. یکی از مهمترین شقوق این مالکیت، ثبت آثار و محصولات است، موضوعی که اصولاً برنامه سازان و هنرمندان از آن غافل هستند.
موضوع ثبت آثار و محصولات اعم از عروسک‌ها در ساخت و تولید برنامه‌های تلویزیونی هم اهمیت دارد و عدم توجه به ثبت همواره اختلافاتی را فی‌مابین برنامه‌سازان و صدا و سیما ایجاد کرده است. نمونه‌ی اخیر این اختلاف که پای حقوق مالکیت فکری را در عرصه هنر باز کرد، عروسک جناب خان است که قبل از پخش برنامه خندوانه توسط آقای سعید سالار زهی مالک آن ثبت شده بود و به علت عدم رضایت مالک عروسک، جناب خان در فصل 4 برنامه خندوانه حضور نداشت و در نهایت صدا و سیما مجبور شد با پرداخت هزینه‌ای مالکیت عروسک را خریداری کند و بعد از این اتفاق، صدا و سیما طی نامه‌ای (که قابل دسترس عموم نیست) به مرکز مالکیت معنوی اعلام کرد که مالکیت کلیه‌ی آثاری که از تلویزیون پخش می‌شود متعلق به صدا و سیما است و از ثبت محصولات و آثار جلوگیری شود.
موضوع مشابه دیگری که ریشه تاریخی دارد عروسک‌های کلاه قرمزی و پسر خاله است، از آنجا که این عروسک ها توسط سازندگان آن؛ آقایان ایرج طهماسب، حمید جبلی و حمید مدرسی ثبت نشده و مالک آن مشخص نبود، از ابتدای پخش برنامه کلاه قرمزی همواره بر سر مالکیت عروسک‌ها اختلاف بود. از طرفی صدا و سیما مالکیت آنها را متعلق به خود می‌دانست و از طرف دیگر تهیه کننده، کارگردان و نویسندگان برنامه، خود را مالک عروسک‌ها می‌دانستند و به خاطر همین اختلاف‌ها بود که این برنامه حضور مستمری در تلویزیون نداشت و هرگاه توافقی حاصل می‌شد برنامه‌ای هم تولید می‌شد، اما از سال ۱۳۹۷ که آخرین سری برنامه کلاه‌قرمزی پخش شد متأسفانه دیگر برنامه‌ای تولید نشد و گروه سازنده نتوانستند تلویزیون را قانع کنند که حق استفاده از عروسک‌ها را بخرند و تلویزیون هم نتوانست گروه را راضی به ادامه ساخت برنامه کند و پس از سی سال باید با عروسک کلاه قرمزی و پسر خاله وداع کرد.
این اختلاف‌ها و عدم توافق بر سر مالکیت عروسک‌ها منجر شد ایرج طهماسب پس از ۴ سال دوری برای بازگشت به برنامه سازی قید کلاه قرمزی و پسر خاله و دیگر عروسک‌های محبوب و دوست داشتنی را بزند و به دنبال ساخت برنامه جدیدی در شبکه خانگی و با خلق شخصیت‌های عروسکی جدید باشد. برنامه‌ای به اسم مهمونی به کارگردانی ایرج طهماسب و تهیه کنندگی حسن خدادای و اجرای استاد ایرج طهماسب و با عروسک‌هایی همچون «شاباش»، «دی‌جی»، «کته‌خانم»، «قیمه‌خانم»، «بچه» و... بدون حضور کلاه قرمزی، پسر خاله، جیگر، بع بعی و...
همانگونه که مشاهده شد توجه به ثبت آثار و محصولات به عنوان طرح صنعتی قبل از انتشار از اهمیت بالایی بر خوردار است و با عدم ثبت آن ممکن است مالکیت آنها از طراح و مالک اصلی خارج شود.
بر اساس قانون ثبت اختراع، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ طراح یا مالک عروسک می‌تواند شکل ظاهری عروسک، نحوه‌ی بسته‌بندی و جزئیات خود را به عنوان طرح صنعتی در مرکز مالکیت معنوی ثبت نماید و تا ۵ سال تحت حمایت قانونی قرار بگیرد، البته این مدت برای دو دوره ۵ ساله متوالی دیگر قابل حمایت است و اگر شخصی از طرح صنعتی ثبت شده بدون اجازه مالک آن سوءاستفاده نماید مجرم محسوب و مجازات می‌شود.
لذا مالک عروسک برای برخوداری از حمایت‌های قانونی باید عروسک را در مرکز مالکیت معنوی به عنوان طرح صنعتی ثبت نماید و بر اساس قانون، مالک عروسک، شخصی محسوب می‌شود که سند مالکیت به نام او صادر شده باشد. نکته‌ی مهم در ثبت طرح صنعتی آن است که طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که جدید و اصیل باشد و قبل از درخواست ثبت طرح، افشاء منتشر یا پخش نشده باشد. اگر به طریقی و در هر مدیومی افشاء شود دیگر جدید محسوب نمی‌شود و قابلیت ثبت ندارد. پس قبل از هر اقدامی باید به فکر ثبت آثار و محصولات خود باشید.
این یادداشت در تاریخ هفتم اردیبهشت ماه در خبرگزاری فارس به نشانی http://fna.ir/1orpv5 منتشر شده است.
برای آشنایی بیشتر با مالکیت فکری به صفحه من در اینستاگرام به آیدی mhkhalkhali مراجعه فرمایید.
