بسم الله الرحمن الرحیم
نماز جمعه قبل از هر چیز یک عبادت بزرگ دست جمعی است و اثر عمومی عبادات را که تلطیف روح و جان و شستن دل از آلودگی های گناه و زدودن زنگار معصیت از قلب می باشد در بر دارد؛ به خصوص این که مقدمتا دو خطبه دارد که مشتمل بر انواع مواعظ و اندرزها و امر به تقوی و پرهیزگاری است.
و اما از نظر اجتماعی و سیاسی یک کنگره عظیم هفتگی است که بعد از کنگره سالانه حج، بزرگترین کنگره اسلامی می باشد و به همین دلیل روایتی از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) منقول است که جمعه حج کسانی است که قادر به شرکت در مراسم حج نیستند.
در حقیقت اسلام به سه اجتماع بزرگ اهمیت می دهد: 1- اجتماعات روزانه که در نماز جماعت حاصل می شود 2- اجتماعی هفتگی که در مراسم نماز جمعه است 3- اجتماع حج که در کنار خانه خدا هر سال یک بار انجام می گیرد.
نقش نماز جمعه در این میان بسیار مهم است به خصوص این که یکی از برنامه های خطیب در خطبه نماز جمعه ذکر مسائل مهم سیاسی و اجتماعی و اقتصادی است.
بر اساس برخی احادیث ، نماز جمعه قبل از هجرت و در سال دوازدهم بعثت در مکه تشریع شد.
در این سال ، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم که امکان برگزاری نماز جمعه را در مکه نداشت ، در نامه ای از مصعب بن عمیر خواست که نماز جمعه را در مدینه اقامه کند.
این را یادآور شدیم تا بگوییم که نماز جمعه از همان ابتدا و تاامروز در موقعیت های مختلف و توسط حکومت ها و افراد مختلف برپا شده است.
اما موضوعی که از اهمیت بالایی برخوردار می باشد، این است که آیا نماز جمعه ای که در حکومت های ناحق و باطلی چون امویان و پهلوی ها برگزار شد، همان نماز جمعه ای بود که خدای متعال و اهل بیت علیهم السلام در پی تحقق آن بودند؟
پاسخ این است که قطعا خیر
اگر نماز جمعه ی آنها همان نمازجمعه ی توحیدی و الهی بود، قطعا فراموشی واقعه و حقیقت عظیم غدیر، فاجعه ی عاشورا و فساد و ناعدالتی زمان پهلوی ها واقع نمی شد.
در این نوشته کوتاه به برسی ویژگی های نماز جمعه از منظر اهل بیت علیهم السلام و بزرگان دینی می پردازیم.
1- شرکت در نماز جمعه، غفلت زدایی می کند:
نماز جمعه ای که براساس دستورت شارع مقدس باشد و مردم را نسبت به احوالات اخروی آنان و مسائلی که آنان را نسبت امور دنیای خود آماده و آگاه کند، غفلت زدایی خواهد کرد و مردم را از ناآگاهی نجات خواهد داد.
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند.:
«لینتهین اقوام عن ودعهم الجمعات او لیختمن الله علی قلوبهم ثم لیکونن من الغافلین؛
بعضی از گروهها از ترک نماز جمعه بپرهیزند، در غیر این صورت بر دلهای آنان مهر نفاق زده خواهد شد. آنگاه در صف غافلین در خواهند آمد».
آیا ائمه جمعه در نمازجمعه های حکومت امویان و یا پهلوی ها، مردم را از غفلت های موجود در آن زمان آگاه می کردند؟ اگر آگاه می کردند، پس نقض مفاد صلحنامه امام حسن علیه السلام و معاویه که توسط معاویه نقض شد چه می شود؟ چرا مردم در آن هنگام بر علیه او برنخواستند؟
نماز جمعه ای که غفلت زدایی نکند و مردم را نسبت به مخاطرات دنیوی که به آخرت آنها ضربه می زند آگاه نکند، نماز جمعه ی مورد تایید کامل دین اسلام نیست.
2-نمازجمعه پایگاه سیاسی و اخلاقی هر نظامی است.
امام رضا علیه السلام این را فرمودند که:
«انما جعلت الخطبه یوم الجمعه لان الجمعه مشهد عام، فاراد ان یکون للامیر سبب الی موعظتهم، و ترغیبهم فی الطاعه، و ترهیبهم من المعصیه و توقیفهم علی ما اراد من مصلحه دینهم و دنیاهم، و یخبرهم بما ورد علیهم من الافاق من الاهوال التی لهم فیها المضره و المنفعه... و انما جعلت خطبتین لیکون واحده للثناء علی الله و التمجید و التقدیس لله عزوجل و الاخری للحوائج و الاعذار و الانذار و الدعاء و لما یرید ان یعلمهم من امره و نهیه ما فیه الصلاح و الفساد؛
خطبه، برای این در روز جمعه تشریع شده است که نماز جمعه یک برنامه عمومی است، خداوند می خواهد به امیر مسلمین امکان دهد تا مردم را موعظه کند، به اطاعت ترغیب نماید و از معصیت الهی بترساند و از آنچه مصلحت دین و دنیایشان است آگاه سازد، و اخبار و حوادث مهمی که از نقاط مختلف به او می رسد و در سود و زیان و سرنوشت آنها موثر است به اطلاعشان برساند... و دو خطبه قرار داده شده تا در یکی حمد و ثنا و تمجید و تقدیس الهی کنند و در دیگری نیازها و هشدارها و دعاها را قرار دهند و اوامر و نواهی و دستوراتی که به اصلاح و فساد جامعه اسلامی مرتبط است به آنها اعلام دارند».
امام معصوم در این بیان نورانی این را فرموده اند که امام جمعه، باید مردم را به تقوای الهی و پرهیز از معاصی دعوت کند و همچنین آنان را نسبت به ضررهای دنیوی و اخروی آگاه کند و مسائل بین المللی را که به زندگی مردم مربوط است، به آنان بگوید.
یعنی در نماز جمعه علاوه بر توصیه به تقوای الهی، باید مسائل روز هم مطرح شود؛
باید مسائل سیاسی و اجتماعی که با زندگی مردم ارتباط تنگاتنگ دارد، گفته و یادآوری شود
تاآنان آگاهی یابند.
در اینجا گفته ی آن افرادی که نماز جمعه را صرفا یک امرعبادی و نه سیاسی می دانند،
رد می شود؛ چون افرادی در طول تاریخ بودند که از جهت عبادی بسیار بالا و از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند اما چون از جهت سیاسی و مسائل روز پیرامون خود، ناآگاه و غافل بودند، زمین خوردند و ضربه دیدند.
نماز جمعه ای مورد تایید دین ما است که علاوه بر ابعاد عبادی و اخلاقی، ابعاد سیاسی و اجتماعی هم در آن از جایگاه خاصی برخوردار باشند.
نماز جمعه در اندیشه امامین انقلاب اسلامی ایران
امام خمینی رضوان الله علیه فرمودند که:
«اسلام دین سیاست است، دینی است که در احکام آن سیاست به وضوح دیده میشود،
و در هر هفته یک اجتماع بزرگ از همه ، در یک محل و نماز جمعه که مشتمل بر دو خطبه است ، که در آن خطبتین
باید مسائل روز ، احتیاجات کشور ، احتیاجات منطقه و جهات سیاسی ، جهات اجتماعی ، جهات اقتصادی طرح بشود ،
و مردم مطلع بشوند بر این مسائل».
پس مرحوم امام هم بر این تاکید داشته اند که در نماز جمعه باید به مسائل روز جامعه و مسائل سیاسی پرداخته شود؛
چون اسلام دینی است که جدای از سیاست نیست؛ بلکه باآن آمیخته است.
این تاکید امام بر سیاسی بودن اسلام و نمازجمعه تاآن حدی بالاست که ایشان در بیانی دیگر فرمودند:
«نماز جمعه از اهمیت سیاسی فوق العاده ای برخوردار است. اسلام، دین سیاست است و هر کس خیال کند که اسلام منفک از سیاست است، جاهل بوده و از اسلام و سیاست اطلاع ندارد».
همچنین نماز جمعه در اندیشه امام خامنه ای حفظه الله هم جایگاه ویژه و خاصی دارد.
1-ایشان در بیانی نمازجمعه را پایگاه و قرارگاهی برای همه ی موضوعات مهم و مطرح یک جامعه می دانند.
«خب وقتی یک چنین اجتماعی وجود دارد که هر هفته جمع کثیری از مردم یک شهر در یک جای معینی دور هم جمع میشوند، این میتواند یک پایگاهی باشد، یک قرارگاهی باشد برای همه ی موضوعات مهم و مطرح یک جامعه. وقتی بنا است همه جمع بشوند، خب افراد چیزی به ذهنشان می آید، حرفی به ذهنشان می آید، جامعه یک نیازی دارد، یک حادثه ای دارد؛ از مسائل فکری تا خدمات اجتماعی تا همکاری های مردمی و تا آمادگی ها و بسیج نظامی، همه چیز در این اجتماع هفتگی مستمر پشت سر هم تحقق پیدا میکند و وجود پیدا میکند؛ یعنی میتواند وجود پیدا کند. یک ظرفیت به این اهمیت و این عظمت در این کار وجود دارد. بنابراین، این یک گنجینه ی عظیمی است، یک فرصت فوق العاده ای است که در اختیار من و شما قرار داده شده».
2-آمیختگی معنویت و سیاست در نماز جمعه:
ایشان فرمودند:
«یک خصوصیت دیگری که در نماز جمعه هست عبارت است از آمیختگی معنویت و سیاست؛ چیزی که برای اهل دنیا و افرادی که در امور تامل ندارند خیلی امر مستبعدی است. سیاست کجا، معنویت و خداباوری کجا؟ سیاست مبانی ای دارد که به حسب ظاهر، همه ی این مبانی با توجه به خدا و مانند اینها یا منافی است یا مغایر است. آن وقت سیاست را با معنویت مخلوط کردن در یک فریضه، این دیگر هنر اسلام است؛ این هنر اسلام است».
پس، از بیان رهبری معظم انقلاب اسلامی هم این ثابت شد که نماز جمعه یک امر معنوی و سیاسی است و هرکدام از اینها به تنهایی، نماز جمعه ی مورد تایید دین مبین اسلام نیستند.
3- نماز جمعه، حلقه ای بسیار مهم در قدرت نرم نظام اسلامی
ایشان پس از خصوصیاتی که به تفصیل دررابطه نمازجمعه می فرمایند، این نکته را هم اضافه می کنند که:
«با این مجموعه ی خصوصیات وقتی که نگاه میکنیم، به این نتیجه میرسیم که در سلسله ی قدرت نرم نظام اسلامی، نماز جمعه یک حلقه ی بسیار مهم است، چون امروز آن چیزی که راه گشا است و تاثیرگذار است قدرت نرم است؛ قدرت سخت، تیر و تفنگ و مانند اینها، امروز در درجه ی بعد قرار گرفته. قدرت نرم، تاثیرگذاری بر دلها و ذهنها و روحیه ها، این مهم است. البته زنجیره ی قدرت نرم ما زنجیره ی طولانی و مفصلی است؛ نماز جمعه یکی از مهم ترین حلقه های این زنجیره ی قدرت نرم محسوب میشود؛ وقتی این خصوصیات را نگاه میکنیم، به این نتیجه میرسیم».
رهبری پس از ذکر این نکات، این را می فرمایند که:
«خب حالا آیا ما توانسته ایم در جمهوری اسلامی نماز جمعه را در این جایگاه رفیع بنشانیم یا نه؟ به نظرم می آید که کوتاهی هایی داشته ایم. حالا خود من هم که میدانید با شما همکارم در این زمینه؛ ما کوتاهی هایی داشته ایم در این زمینه. باید همت کنید، همه ی ما همت کنیم، این کوتاهی ها برطرف بشود. عرض کردیم بعضی اش به عهده ی خود ائمه ی جمعه است، بعضی اش به عهده ی مسئولین مدیریت کلان ائمه ی جمعه است؛ بایستی به این توجه کنیم».
بنظرم مسائل و معضلات اصلی شهر را باید بواسطه ی نماز جمعه و با کمک امام جمعه و مومنینی که اهل نماز جمعه هستند، پیگیری و حل کرد.
اگر مسئولین در نماز جمعه شرکت کنند، در آنجا درد مردم را اززبان خود آنها و یااززبان امام جمعه که باید زبان گویا و شیوای مردم باشد، می شنوند.
ائمه محترم جمعه هم باید مشی خود را همان مشی مورد نظر رهبری قرار دهند تا مردم در مشکلات و مسائل خود به سوی آنها بشتابند.
اما متاسفانه گاهی در مواردی مشاهده می شود که مردم نسبت به نماز جمعه در شهر خود اشتیاقی ندارند و دلیل آنها هم این است که در آنجا درد ما مردم بیان نمی شود و هرهفته مسائلی گفته شده و می گذرد؛ بدون اینکه عملی شوند. این همان نماز جمعه ای است که دشمن به برگزاری آن خشنود و راضی است؛ چون درآن خیری به جمع مسلمین نمی رسد و مردم آنجا به مرور زمان از آن نماز جمعه دوری می کنند و نزدیکان و دوستان خود را هم از آن نماز جمعه به دور می دارند.
نماز جمعه ای مورد تایید دین اسلام و امامین انقلاب اسلامی است که در آن دردها و دواهای دنیوی و اخروی مردم گفته و پیگیری شود؛ اگر اینطور باشد، مساجد و مصلی نماز جمعه درروز جمعه و دیگر ایام هفته، مملو از جمعیت نمازگزاران و اهالی نمازجمعه خواهد بود و در غیر اینصورت نمازهای جمعه در شهرهایی که چندهزار جمعیت دارند، با حضور عده ای همیشگی که به دلایل خاص در نماز جمعه حضور پیدا می کنند، برگزار می شود که این دشمن شادکن است.
پنجم مرداد1358 سالروز اقامه اولین نماز جمعه در تهران
به امامت آیت الله طالقانی رضوان الله علیه، گرامی باد.
والسلام
محمدحسین خوشنود لشکریانی
