مقدمه
در دنیای امروز با کاربردی شدن ابزار های مختلفی مثل ChatGPT، Gemini، Copilot و سایر پلتفرم ها، هوش مصنوعی نقشی پر رنگ تر در زندگی روزمره ما ایفا می‌کند و بسیاری از جواب و راه حل مسئله ها یا تحلیل داده ها در زمینه های مختلف را بر عهده گرفته است. افراد و کسب و کار ها در زمینه های تخصصی و عمومی مورد نیاز خود به وسیله ابزار مختلف از هوش مصنوعی کمک می گیرند. حال سوال اینجاست که آینده شغلی حسابداری با استفاده از هوش مصنوعی (AI) چگونه خواهد شد؟ قطعا امور حسابداری و مالی به سمت تغییرات چشمگیری پیش می‌رود که این تکنولوژی را به یک بازوی قدرتمند و تعیین‌کننده در این حوزه تبدیل خواهد کرد. هوش مصنوعی در حسابداری، نتایج مختلفی از جمله کاهش خطاهای محاسباتی، افزایش دقت و سرعت در پردازش داده‌ها و کمک به تصمیم‌گیری‌های مالی را به دنبال دارد. در این مقاله با در نظر گرفتن کاربردها و ویژگی های مختلف هوش مصنوعی و نیاز کسب‌وکارها، روند و آینده حسابداری را به کمک هوش مصنوعی بررسی خواهیم کرد.
نگاهی به تاریخچه هوش مصنوعی (AI)
هوش مصنوعی برای اولین بار توسط فلاسفه و ریاضی‌دانان با اختراع رایانه‌های الکترونیکی در سال ۱۹۴۳ ایجاد شد. در اواسط دهه ۱۹۶۰ میلادی وزارت دفاع آمریکا سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در حوزه پژوهش در زمینه هوش مصنوعی انجام داد و در آن دهه آزمایشگاه‌های فراوانی در سراسر جهان تأسیس شد. بنیانگذاران هوش مصنوعی در مورد آینده خوشبین بودند تا آجاکه هربرت سیمون پیش‌بینی کرد «ماشین‌ها ظرف بیست سال قادر به انجام هر کاری هستند که یک انسان می‌تواند انجام دهد».
هوش مصنوعی در سال ۱۹۵۶ میلادی تبدیل به شاخه‌ای آکادمیک شد و در سال‌های پس از آن چندین موج خوش‌بینی را تجربه کرده و مجدد دچار امواج نا امیدی و کمبود بودجه شده (که به آن «زمستان AI» می‌گویند)، سپس فناوری‌های جدیدی در پی آن آمده و موفقیت و بودجه‌های تحقیقاتی این حوزه مجدداً احیا گشته‌اند. در اولین دهه‌های قرن ۲۱ میلادی، یادگیری ماشینی که شدیداً از آمار ریاضیاتی بهره می‌برد در این حوزه غلبه داشت و این فناوری اثبات کرد که به شدت موفق است و به حل چندین مسئله چالش برانگیز در صنعت و فضای آکادمیک کمک نمود.
هوش مصنوعی (AI) چیست ؟
هوش مصنوعی، AIیا همان Artificial Intelligence نوعی مغز متفکر کامپیوتری و ماشینی است. همان طور که می‌دانید، ماشین‌ها تا چند سال پیش فقط یک یا چند کار ساده که از پیش تعیین شده بودند را فقط انجام می‌دادند. یک ماشین نمی‌توانست چیزی را یاد بگیرد یا اینکه بخواهد از سیستم منطق خود برای تغییر رفتار استفاده کند. هوش مصنوعی در حقیقت تلاش کرد تا به کامیپوتر آموزش دهد و کاری کند که از منطقی مشابه منطق انسانی برای عملکرد خود استفاده کند. هوش مصنوعی می‌تواند تا حدودی یاد بگیرد و از منطق خود برای تصمیم‌گیری‌های مختلف استفاده کند. این در حالی است که ماشین‌ها در حالت عادی یک سری دستورات را می‌گیرند و طبق شرایط تعریف شده، این دستورات را ادامه می‌دهند.
مهمترین ویژگی هوش مصنوعی در مقایسه با ماشین‌های معمولی در این است که هوش مصنوعی در بهترین شرایط می‌تواند خود به خود به روز شود و اطلاعات بیشتری بیاموزد و همانند مغز یک انسان تصمیم‌گیری داشته باشد. با اتکا به همین ویژگی منحصر به فرد به کارگیری هوش مصنوعی در حسابداری را بسیار جذاب و چالش برانگیز می کند تا جایی که آینده شغلی حسابداری، با در نظر گرفتن موضوعاتی نظیر هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، بسیار متحول خواهد شد. هوش مصنوعی (AI) می تواند تاثیر و تحولی حیاتی و بنیادین در امور مختلف مالی از جمله ثبت داده ها با سرعت و دقت بالا، تحلیل و ارائه گزارش های اطلاعات پیچیده به زبان ساده برای مدیران کسب و کار به ارمغان آورد.
ماشین‌های هوش مصنوعی می توانند با کاهش دخالت انسان در امور مالی، بار انجام کارهای تکراری و وقت‌گیر را بر عهده می‌گیرند و به کارشناسان مالی در انجام سریع‌تر و ارائه گزارشات دقیق تر با خطای کمتر کمک کنند.
با وجود پیشرفت روزافزون هوش مصنوعی، چه اتفاقی برای سیستم‌های مالی و حسابداری می‌افتد؟
پیشرفت روزافزون هوش مصنوعی (AI) تأثیرات عمیقی بر سیستم‌های مالی و حسابداری خواهد داشت. این تأثیرات شامل تغییر در فرآیندهای فعلی، ظهور ابزارهای جدید و بازتعریف نقش‌های انسانی در این حوزه‌هاست. به طور کلی، سیستم‌های مالی و حسابداری در آینده ویژگی‌هایی خواهد داشت.
1-اتوماسیون فرآیندها
حسابداری خودکار : وظایف روتین و تکراری مانند ثبت تراکنش‌ها، تطبیق حساب‌ها، و آماده‌سازی گزارش‌های مالی به‌صورت کامل خودکار خواهند شد. سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند با دقت بسیار بالا این وظایف را انجام دهند و احتمال خطا را کاهش دهند.
پردازش سریع‌تر : فناوری‌های مانند اتوماسیون فرآیند رباتیک به همراه AI می‌توانند حجم زیادی از داده‌ها را در کسری از زمان پردازش کنند، که به تصمیم‌گیری سریع‌تر کمک می‌کند.
2-تجزیه و تحلیل پیش‌بینی‌کننده
پیش‌بینی و تصمیم‌گیری مالی : با استفاده از داده‌های بزرگ می‌تواند پیش‌بینی‌هایی دقیق در مورد درآمدها، هزینه‌ها، و جریان نقدی انجام دهد و به شرکت‌ها در مدیریت ریسک کمک کند.
شناسایی الگوها : سیستم‌های هوش مصنوعی قادر خواهند بود رفتارهای مالی را تحلیل کرده و ناهنجاری‌ها یا فرصت‌ها را به سرعت شناسایی کنند.
3-افزایش دقت در کنترل و انطباق
کشف تقلب : هوش مصنوعی می‌تواند از طریق تحلیل داده‌ها، الگوهای غیرمعمول را شناسایی کرده و به کشف سریع‌تر تخلفات مالی کمک کند.
انطباق با مقررات : سیستم‌های مبتنی بر AI قادر خواهند بود تغییرات در قوانین و مقررات را رصد کرده و به‌طور خودکار فرآیندها را با الزامات جدید تطبیق دهند.
4-شخصی‌سازی و خدمات مالی هوشمند
مشاوران مالی دیجیتال : ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی، مانند “چت‌بات‌های مالی”، خدمات مشاوره شخصی ارائه خواهند داد که به مشتریان در مدیریت سرمایه و بودجه‌بندی کمک می‌کند.
سیستم‌های یادگیری خودکار : این سیستم‌ها می‌توانند با تحلیل الگوهای مصرف و سرمایه‌گذاری، استراتژی‌های بهینه‌سازی مالی ارائه دهند.
5-پدیدار شدن نقش‌های جدید
تمرکز بر تحلیل استراتژیک : با حذف وظایف تکراری، نقش‌های انسانی بیشتر به تحلیل داده‌ها، برنامه‌ریزی استراتژیک، و تصمیم‌گیری‌های کلیدی معطوف خواهد شد.
مدیریت فناوری مالی : نیاز به متخصصانی برای مدیریت و بهینه‌سازی سیستم‌های AI محور افزایش خواهد یافت.
6-افزایش امنیت و شفافیت
بلاکچین و هوش مصنوعی : ترکیب این دو فناوری، امنیت داده‌ها و شفافیت را در سیستم‌های مالی افزایش خواهد داد. این امر به کاهش فساد و تقلب کمک خواهد کرد.
احراز هویت هوشمند : سیستم‌های امنیتی مبتنی بر AI، شناسایی هویت و کنترل دسترسی را با دقت بیشتری انجام می‌دهند.
تهدیدها و فرصت‌ها
نگاه طنزآمیز
تصور کنید حسابدار قدیمی‌ای هستید که با عشق و دقت در دفتر حسابداری‌تان اعداد را می‌نویسید. حالا هوش مصنوعی وارد اتاق می‌شود، یک ماشین براق و بی‌احساس که می‌گوید: آفرین، خیلی خوبه، ولی چرا دستی؟
تهدید : اگر حسابدار هستید، شاید حس کنید هوش مصنوعی مثل رقیب عجیبی است که هرگز اشتباه نمی‌کند و حتی چای نمی‌خورد! تهدیدش این است که تمام کارهای شما را می‌گیرد و بعد با لبخند دیجیتالی می‌گوید: «نیاز به استراحت داری؟ البته، اگر از زاویه دیگری نگاه کنید، شاید خودتان هم بخواهید یک روز به جای ورود دستی، صبحانه‌تان را بخورید و بگویید: «ماشین عزیز، لطفاً حساب‌ها را جمع کن!
فرصت : اما فرصت آنجا نهفته است که دیگر نیازی نیست شب‌ها بیدار بمانید تا ببینید چرا ترازنامه نمی‌خواند. هوش مصنوعی مثل همکار پرکاری است که هیچ وقت خوابش نمی‌گیرد، اما باز هم نیاز دارد شما به او بگویید: «با مشتری خوب رفتار کن!» شاید مثل راننده‌ای باشد که به ماشین خودران می‌گوید: ببین، با عابر پیاده برخورد نکن.
نگاه آکادمیک
فرصت
1-بهبود کارایی و دقت:
اتوماسیون وظایف تکراری : وظایف زمان‌بر و خطاپذیر مانند ورود داده‌ها، تطبیق حساب‌ها، و گزارش‌دهی را اتوماتیک می‌کند. این امر باعث کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری می‌شود.
2-تصمیم‌گیری بهتر:
تحلیل پیش‌بینی‌کننده : می‌تواند بر اساس داده‌های گذشته، روندهای مالی را پیش‌بینی کرده و به سازمان‌ها در مدیریت ریسک کمک کند.
3-ارتقای نقش انسانی:
تمرکز بر تحلیل‌های استراتژیک: کارکنان مالی می‌توانند به جای انجام کارهای تکراری، روی برنامه‌ریزی و تحلیل‌های استراتژیک تمرکز کنند.
تهدید
1-از دست رفتن شغل:
خطر اتوماسیون : بسیاری از وظایف سنتی حسابداری و مالی ممکن است توسط هوش مصنوعی جایگزین شوند، که می‌تواند به کاهش تقاضا برای نیروی کار در این حوزه منجر شود.
2-پیچیدگی‌های اخلاقی:
عدم شفافیت در الگوریتم‌ها : الگوریتم‌های هوش مصنوعی ممکن است پیچیدگی‌های تصمیم‌گیری را افزایش داده و عدم اطمینان به صحت و بی‌طرفی آنها را ایجاد کنند.
3-ریسک‌های امنیتی:
حملات سایبری : استفاده گسترده از سیستم‌های دیجیتال می‌تواند سازمان‌ها را در برابر تهدیدات سایبری آسیب‌پذیر کند.
نقش و جایگاه حسابدارها بعد از رشد و همه‌گیر شدن هوش مصنوعی
یک حسابدار بعد از ظهور هوش مصنوعی بیدار می‌شود و به جای ماشین‌حساب، رباتی کنار میز خود می‌بیند که به او می‌گوید :
ربات : نگران نباش! من اینجا هستم که تمام اشتباهاتت رو اصلاح کنم!
حسابدار: اشتباهات؟! اشتباهات من؟! من ۲۰ ساله این کارو می‌کنم!
ربات : دقیقاً! و من فقط به ۲۰ ثانیه نیاز دارم که یاد بگیرم چطوری بهتر انجامش بدم.
نقش جدید حسابدارها
1-مربی شدن برای هوش مصنوعی
حسابدارها به جای کار با اعداد، شروع به «آموزش دادن» ربات‌ها می‌کنند.
حسابدار: خوب، وقتی مشتری گفت چرا هزینه‌ها اینقدر زیاد شده، تو فقط گزارش رو نشون نده، کمی احساسات به خرج بده!
ربات : احساسات؟ یعنی بگم: متأسفم؟
حسابدار: آفرین! کم‌کم داری یاد می‌گیری.
2-مدیریت بحران‌های دیجیتال
حسابدارها تبدیل می‌شوند به روان‌شناس‌های هوش مصنوعی. وقتی الگوریتم‌ها خطا می‌کنند :
ربات : اوووپس! عددها رو اشتباه جمع زدم!
حسابدار: تو می‌تونی! دوباره تلاش کن. هیچ‌کس کامل نیست، حتی یک ربات.
3-تحلیل‌های استراتژیک
حسابدارها دیگر نیازی به وارد کردن داده ندارند. حالا فقط پشت میز می‌نشینند و گزارش‌هایی که ربات‌ها تولید کرده‌اند را بررسی می‌کنند و می‌گویند :
حسابدار: ببین، این که مشتری شماره ۱۲ تا خرخره بدهکاره، واقعاً لازم نیست توی نمودار کیک شکل نشون بدی! کمی دیپلماسی یاد بگیر.
پایان خوش یا چالش؟
در دنیای پساهوش مصنوعی، حسابدارها همچنان می‌درخشند، اما به جای کلنجار رفتن با اعداد، حالا باید هوش مصنوعی را مدیریت کنند. و شاید روزی برسد که یک حسابدار بگوید:
حسابدار: ربات عزیز، می‌شه لطفاً چای دم کنی؟ من باید روی استراتژی مالی شرکت تمرکز کنم!
ربات: البته! شیرین یا تلخ؟
هوش مصنوعی تا چه حد جای متخصصین امور مالی را در آینده می‌گیرد؟
پاسخ به این سؤال که آیا هوش مصنوعی جای متخصصین امور مالی را می‌گیرد یا نه، نیازمند بررسی دقیق از جنبه‌های فنی، انسانی و استراتژیک است.
به صورت تخصصی
1-نقش‌های فعلی هوش مصنوعی در امور مالی
هوش مصنوعی در حال حاضر به شدت در حوزه‌های ذیل پرکاربرد می‌باشد.
تحلیل داده‌ها : پردازش حجم عظیمی از داده‌ها برای شناسایی الگوها و ارائه پیشنهادهای مالی دقیق.
مدیریت ریسک : پیش‌بینی ریسک‌های مالی و ارائه توصیه‌های بهینه برای کاهش آن.
اتوماسیون وظایف تکراری : مانند حسابداری روزانه، مدیریت پرداخت‌ها، تطبیق حساب‌ها و محاسبات مالیاتی.
کشف تقلب : شناسایی فعالیت‌های مشکوک در تراکنش‌های مالی با سرعتی فراتر از توانایی انسان.
توصیه سرمایه‌گذاری: ارائه پیشنهادهای سرمایه‌گذاری مبتنی بر هوش مصنوعی (مانند ربات‌های مشاوره مالی).
این وظایف در گذشته توسط متخصصین مالی انجام می‌شد، اما هوش مصنوعی کار را سریع‌تر و دقیق‌تر انجام می‌دهد.
2-آیا هوش مصنوعی جای متخصصین مالی را می‌گیرد؟
پاسخ کوتاه : نه کاملاً، بلکه نقش آنها تغییر می‌کند.
الف) وظایف قابل جایگزینی
کارهای تکراری و روتین، مانند ثبت تراکنش‌ها و تطبیق داده‌ها، به احتمال زیاد کاملاً توسط AI جایگزین می‌شود.
تحلیل‌های اولیه که نیازمند حجم زیادی از محاسبات هستند، به شکلی مقرون‌به‌صرفه‌تر توسط AI انجام خواهند شد.
ب) وظایف غیرقابل جایگزینی
تصمیم‌گیری استراتژیک: هوش مصنوعی داده‌ها را تحلیل می‌کند، اما نیاز به تفسیر انسانی برای اتخاذ تصمیمات پیچیده و استراتژیک وجود دارد.
تعاملات انسانی: ارتباطات میان مشتریان، مذاکره و ایجاد اعتماد همچنان به متخصصین انسانی نیاز دارد.
خلاقیت و نوآوری: طراحی استراتژی‌های مالی و برندسازی به خلاقیت انسانی وابسته است.
3-چالش‌های هوش مصنوعی در جایگزینی کامل
اخلاق و شفافیت: مدل‌های هوش مصنوعی گاهی مانند “جعبه سیاه” هستند و نمی‌توان به راحتی منطق تصمیمات آنها را توضیح داد.
محدودیت در فهم زمینه‌ها: تصمیمات مالی نیازمند درک جنبه‌های فرهنگی، اجتماعی و احساسی است که هوش مصنوعی در آن ضعف دارد.
نیاز به تنظیم و نظارت: هرچند AIتوانمند است، اما به نظارت انسانی برای تنظیم و بهبود مدل‌ها نیاز دارد.
4-نتیجه‌گیری: فرصت یا تهدید؟
فرصت: هوش مصنوعی متخصصین مالی را از وظایف تکراری آزاد می‌کند و به آنها اجازه می‌دهد بر روی فعالیت‌های ارزشمندتر مانند نوآوری و استراتژی تمرکز کنند.
تهدید: افرادی که مهارت‌های خود را به‌روز نکنند یا توانایی کار با سیستم‌های هوش مصنوعی را نداشته باشند، ممکن است جایگاه شغلی خود را از دست بدهند.
5-آینده شغلی متخصصین مالی
نیاز به مهارت‌های ترکیبی مانند تحلیل داده، مدیریت تکنولوژی‌های AI و تفکر استراتژیک.
رشد در نقش‌های جدید مثل متخصص تنظیم هوش مصنوعی مالی یا تحلیلگر اخلاق در تکنولوژی مالی.
خلاصه اینکه هوش مصنوعی مکمل متخصصین مالی خواهد بود، نه جایگزین کامل.
آیا هوش مصنوعی در زمینه‌های مالی و حسابداری قابل اعتماد است؟
آیا هوش مصنوعی در امور مالی و حسابداری قابل اعتماد است؟ بیایید با کمی طنز بررسی کنیم!
1-هوش مصنوعی : حسابدار بی‌خواب!
هوش مصنوعی قول می‌دهد که مثل یک حسابدار شب‌زنده‌دار، بدون قهوه و استرس کار کند. اما اگر اشتباهی کند، نمی‌توانید به آن بگویید: “حواست کجاست؟!” چون به شما می‌گوید: “من اصلاً حواس ندارم، فقط داده دارم!”
2-همیشه حق با الگوریتم است؟
تصور کنید یک الگوریتم هوش مصنوعی، تخفیف‌های سال نو را با بدهی‌های شما اشتباه بگیرد. آیا می‌توانید آن را قانع کنید که “من فقط یک لپ‌تاپ قسطی خریده‌ام!” یا مجبورید نتیجه‌ی حساب‌ها را بپذیرید؟
3-اعتماد در حد ماشین حساب
هوش مصنوعی مثل یک ماشین‌حساب است، اما با مدرک دکترای آمار. می‌توانید به آن اعتماد کنید، به شرط اینکه کسی اشتباهی داده‌ها را وارد نکرده باشد، وگرنه ممکن است پرداخت‌های شما به جای بانک، سر از حساب نانوایی محل دربیاورد.
4-هوش مصنوعی : مشاور بدون احساس
در حالی که یک حسابدار انسانی ممکن است بابت بدهی‌هایتان دلش بسوزد و بگوید: “این ماه فقط بهره‌اش را بده!” هوش مصنوعی صرفاً می‌گوید: “قوانین وام رعایت نشده، جریمه پرداخت کن.”
5-تصمیمات سریع‌تر، دردسرهای بیشتر؟
بله، هوش مصنوعی در یک ثانیه تصمیم‌گیری می‌کند، اما اگر یک عدد اعشاری را جابه‌جا کنید، ممکن است کل دارایی شما را به‌عنوان “سود اضافی” به اشتباه ثبت کند.
جمع بندی
اعتماد به هوش مصنوعی در امور مالی مثل اعتماد به یک تاکسی خودران است؛ تا وقتی همه‌چیز طبق نقشه است، عالی پیش می‌رود، اما در اولین پیچ اشتباه، باید به دنبال یک تعمیرکار یا وکیل مالیاتی باشید! در پایان، بهتر است هوش مصنوعی را به‌عنوان دستیار ببینیم، نه رئیس. چرا که در دنیای حسابداری، هنوز هم یک نفس عمیق انسانی ارزشمند است.
بسیاری معتقدند که هوش مصنوعی می‌تواند کارهای تکراری و سخت که نیاز به دقت محاسباتی بالا دارد را در کمترین زمان ممکن انجام دهد و به این ترتیب کار حسابداران را کم کند. انگار همان طور که ماشین حساب به کمک حسابداران آمد و جای آنها را نگرفت، این سیستم هوش مصنوعی در حسابداری نیز به حسابداران کمک می‌کند تا محاسبات خود را بهتر و سریع‌تر و بدون خطا انجام دهند. پس در حقیقت هوش مصنوعی در حسابداری به کمک حسابداران خواهد آمد و جایگزین آنها نخواهد شد.
به عبارت دیگر حسابداران به شرط ارتقاء جایگاه شغلی در حرفه خود از طریق افزایش مهارت های تخصصی، دانش مالی و مالیاتی منطبق با آخرین تغییرات قوانین و مقررات مربوطه می توانند به عنوان یک مشاور مالی قدرتمند در کنار صاحب کسب و کار قرار گرفته و در این مسیر از قابلیت های هوش مصنوعی استفاده کنند.
البته فراموش نشود شرط به کارگیری هوش مصنوعی (AI) در حسابداری، استفاده و طراحی نرم‌افزارهای مالی است که بتوانند داده های خود را منطبق بر اصول و تعارف اولیه هوش مصنوعی وارد و پیاده سازی کنند. در حال حاضر نیز با توجه به فناوری های استفاده از نرم‌افزارهای ابری این ممکن دور از ذهن نیست.
15 آذر 1403 - روز ملی حسابدار
نویسنده: میلاد اخلاقی مطلق
