سروش در متون ایران باستان: پیامآور اهورامزدا و نگهبان راستی
مقدمه
📚سروش یکی از ایزدان مهم در اساطیر و آیین زرتشتی است که بهعنوان پیامآور اهورامزدا، نگهبان دین و دشمن نیروهای اهریمنی شناخته میشود. او در متون کهن ایرانی، از جمله اوستا و متون پهلوی، دارای جایگاهی برجسته است و نقشهای مختلفی در جهان مادی و معنوی ایفا میکند. در این مقاله به بررسی جایگاه، وظایف، القاب و ارتباط سروش با دیگر ایزدان خواهیم پرداخت.
---
۱. جایگاه سروش در سلسلهمراتب کیهانی
در ساختار کیهانی آیین زرتشتی، ایزدان در سلسلهمراتبی مشخص قرار دارند:
1. اهورامزدا → خدای یگانه و آفریدگار جهان.
2. امشاسپندان → شش فروزه الهی که نزدیکترین یاران اهورامزدا هستند.
3. ایزدان (یزتها) → خدایان یا فرشتگان فرودستتر که مأمور انجام وظایف خاصی هستند.
سروش در میان ایزدان جایگاهی مهم دارد و در کنار میترا (مهر) و رَشن، یکی از سه ایزد داور در پل چینوَد است. او از فرمانبرداران مستقیم اهورامزدا محسوب میشود و در دسته ایزدان محافظ و پیامآور قرار میگیرد.
---
۲. نقشهای سروش در متون اوستایی و پهلوی
الف) سروش در اوستا
در اوستا، سروش بهعنوان ایزدی که همواره بیدار و هوشیار است، شناخته میشود. برخی از نقشهای اصلی او عبارتاند از:
پیامآور اهورامزدا: او وظیفه دارد پیامهای الهی را به زرتشت و پیروانش برساند.
نگهبان شب: سروش در طول شب بیدار میماند تا از انسانها در برابر دیوان محافظت کند.
داور روانها: در پل چینوَد، که مرز بین دنیای مادی و مینوی است، به همراه میترا و رَشن ارواح را داوری میکند.
ب) سروش در متون پهلوی
در متون پهلوی، بهویژه در کتابهایی مانند بندهش و دینکرد، سروش نقشهای گستردهتری دارد:
محافظ دین: او از آتش مقدس و اصول دین زرتشتی دفاع میکند و در برابر دیوان، بهویژه دیو "اَشِمده" (دیو خشم)، ایستادگی میکند.
هدایتکننده روانها: در سه شب اول پس از مرگ، سروش وظیفه هدایت روان درگذشتگان را بر عهده دارد تا مسیر خود را بیابند.
سرکوبکننده اهریمن: یکی از وظایف مهم سروش، مبارزه با نیروهای اهریمنی و محافظت از راستی (اشه) در جهان است.
---
۳. القاب و اسامی دیگر سروش
سروش در متون زرتشتی معمولاً با همین نام شناخته میشود، اما در اوستا و متون پهلوی القاب مختلفی برای او ذکر شده است که هرکدام جنبهای از شخصیت او را نشان میدهند:
سروش اشوان (Sraosha Ashavan) → به معنی "سروش راستکردار"، که نشاندهنده ارتباط او با حقیقت و راستی (اشه) است.
سروش دروندجَن → به معنی "سروشِ شکنندهی دروغپرستان"، که نقش او در مبارزه با نیروهای اهریمنی را بیان میکند.
سروش بیدار (هشیار) → زیرا او همیشه بیدار است و از جهان در برابر اهریمن نگهبانی میکند.
برخی پژوهشگران همچنین معتقدند که سروش در کهنترین بخش اوستا، یعنی گاهان زرتشت، بهعنوان "مانتره اسپنتا" (کلام مقدس) معرفی شده است، زیرا نقش پیامآوری دارد.
---
۴. ارتباط سروش با دیگر ایزدان
سروش در کنار ایزدان دیگری مانند میترا (مهر) و رَشن در امر داوری ارواح فعالیت دارد. او همچنین در برخی منابع با وایو (ایزد باد) و اَپام نپات (ایزد آب) مرتبط دانسته شده است. در متون زرتشتی، سروش بهعنوان یکی از نگهبانان آتش مقدس شناخته میشود و در برابر دیوان و نیروهای شرور، از دین و پیروان زرتشت دفاع میکند.
---
۵. سروش در آیینهای دینی زرتشتی
سروشیشت: در اوستا یشتی به نام سروش یشت وجود دارد که زرتشتیان هنگام نیایش و طلب حمایت از او میخوانند.
روز سروش: در تقویم زرتشتی، روز هفدهم هر ماه به نام سروش نامگذاری شده است و در این روز نیایشهایی مخصوص برای او انجام میشود.
---
نتیجهگیری
سروش یکی از ایزدان مهم در آیین زرتشتی و اساطیر ایران باستان است که بهعنوان پیامآور اهورامزدا، نگهبان دین و دشمن نیروهای اهریمنی شناخته میشود. او در متون اوستایی و پهلوی دارای نقشهای متعددی است، از پیامرسانی الهی تا داوری ارواح و مقابله با دیوان. القاب و صفات مختلف او نشاندهنده جایگاه ویژهاش در میان ایزدان است. نقش او در محافظت از راستی و مقابله با شر، جایگاه او را در میان ایزدان زرتشتی تثبیت کرده و او را به یکی از مهمترین شخصیتهای دینی ایران باستان تبدیل کرده است.
سروش در متون ایران باستان: پیامآور اهورامزدا و نگهبان راستی
مقدمه
📚سروش یکی از ایزدان مهم در اساطیر و آیین زرتشتی است که بهعنوان پیامآور اهورامزدا، نگهبان دین و دشمن نیروهای اهریمنی شناخته میشود. او در متون کهن ایرانی، از جمله اوستا و متون پهلوی، دارای جایگاهی برجسته است و نقشهای مختلفی در جهان مادی و معنوی ایفا میکند. در این مقاله به بررسی جایگاه، وظایف، القاب و ارتباط سروش با دیگر ایزدان خواهیم پرداخت.
---
۱. جایگاه سروش در سلسلهمراتب کیهانی
در ساختار کیهانی آیین زرتشتی، ایزدان در سلسلهمراتبی مشخص قرار دارند:
1. اهورامزدا → خدای یگانه و آفریدگار جهان.
2. امشاسپندان → شش فروزه الهی که نزدیکترین یاران اهورامزدا هستند.
3. ایزدان (یزتها) → خدایان یا فرشتگان فرودستتر که مأمور انجام وظایف خاصی هستند.
سروش در میان ایزدان جایگاهی مهم دارد و در کنار میترا (مهر) و رَشن، یکی از سه ایزد داور در پل چینوَد است. او از فرمانبرداران مستقیم اهورامزدا محسوب میشود و در دسته ایزدان محافظ و پیامآور قرار میگیرد.
---
۲. نقشهای سروش در متون اوستایی و پهلوی
الف) سروش در اوستا
در اوستا، سروش بهعنوان ایزدی که همواره بیدار و هوشیار است، شناخته میشود. برخی از نقشهای اصلی او عبارتاند از:
پیامآور اهورامزدا: او وظیفه دارد پیامهای الهی را به زرتشت و پیروانش برساند.
نگهبان شب: سروش در طول شب بیدار میماند تا از انسانها در برابر دیوان محافظت کند.
داور روانها: در پل چینوَد، که مرز بین دنیای مادی و مینوی است، به همراه میترا و رَشن ارواح را داوری میکند.
ب) سروش در متون پهلوی
در متون پهلوی، بهویژه در کتابهایی مانند بندهش و دینکرد، سروش نقشهای گستردهتری دارد:
محافظ دین: او از آتش مقدس و اصول دین زرتشتی دفاع میکند و در برابر دیوان، بهویژه دیو "اَشِمده" (دیو خشم)، ایستادگی میکند.
هدایتکننده روانها: در سه شب اول پس از مرگ، سروش وظیفه هدایت روان درگذشتگان را بر عهده دارد تا مسیر خود را بیابند.
سرکوبکننده اهریمن: یکی از وظایف مهم سروش، مبارزه با نیروهای اهریمنی و محافظت از راستی (اشه) در جهان است.
---
۳. القاب و اسامی دیگر سروش
سروش در متون زرتشتی معمولاً با همین نام شناخته میشود، اما در اوستا و متون پهلوی القاب مختلفی برای او ذکر شده است که هرکدام جنبهای از شخصیت او را نشان میدهند:
سروش اشوان (Sraosha Ashavan) → به معنی "سروش راستکردار"، که نشاندهنده ارتباط او با حقیقت و راستی (اشه) است.
سروش دروندجَن → به معنی "سروشِ شکنندهی دروغپرستان"، که نقش او در مبارزه با نیروهای اهریمنی را بیان میکند.
سروش بیدار (هشیار) → زیرا او همیشه بیدار است و از جهان در برابر اهریمن نگهبانی میکند.
برخی پژوهشگران همچنین معتقدند که سروش در کهنترین بخش اوستا، یعنی گاهان زرتشت، بهعنوان "مانتره اسپنتا" (کلام مقدس) معرفی شده است، زیرا نقش پیامآوری دارد.
---
۴. ارتباط سروش با دیگر ایزدان
سروش در کنار ایزدان دیگری مانند میترا (مهر) و رَشن در امر داوری ارواح فعالیت دارد. او همچنین در برخی منابع با وایو (ایزد باد) و اَپام نپات (ایزد آب) مرتبط دانسته شده است. در متون زرتشتی، سروش بهعنوان یکی از نگهبانان آتش مقدس شناخته میشود و در برابر دیوان و نیروهای شرور، از دین و پیروان زرتشت دفاع میکند.
---
۵. سروش در آیینهای دینی زرتشتی
سروشیشت: در اوستا یشتی به نام سروش یشت وجود دارد که زرتشتیان هنگام نیایش و طلب حمایت از او میخوانند.
روز سروش: در تقویم زرتشتی، روز هفدهم هر ماه به نام سروش نامگذاری شده است و در این روز نیایشهایی مخصوص برای او انجام میشود.
---
نتیجهگیری
سروش یکی از ایزدان مهم در آیین زرتشتی و اساطیر ایران باستان است که بهعنوان پیامآور اهورامزدا، نگهبان دین و دشمن نیروهای اهریمنی شناخته میشود. او در متون اوستایی و پهلوی دارای نقشهای متعددی است، از پیامرسانی الهی تا داوری ارواح و مقابله با دیوان. القاب و صفات مختلف او نشاندهنده جایگاه ویژهاش در میان ایزدان است. نقش او در محافظت از راستی و مقابله با شر، جایگاه او را در میان ایزدان زرتشتی تثبیت کرده و او را به یکی از مهمترین شخصیتهای دینی ایران باستان تبدیل کرده است.
