ماندولین (به انگلیسی: mandolin) سازی گلابی شکل است که از خانواده سازهای زهی زخمه ای بوده و کوچک تر از ساز گیتار است. نام این ساز در لغت به معنی ماندولای کوچک است. این ساز دارای هشت سیم می باشد که دو به دو باهم جفت شده اند. متداول ترین کوک برای سیم های جفت ماندولین، فاصله ی پنجم می باشد.
در قرن شانزدهم میلادی سازی به نام ماندورا، متداول بود که بعدها سبب ابداع ساز ماندولین شد. این ساز از خانواده ساز لوت می باشد و نخستین بار در قرن هجدهم و در ایتالیا و آلمان استفاده شد و ساخت آن در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در اروپا و آمریکا رواج بسیاری یافت. ماندولین هایی که پشت کاسه ای هستند، شباهت بسیاری به سازهای ایتالیایی قدیمی دارند و در ژانرهای فولکلور و کلاسیک رواج دارند.
تا اواسط قرن نوزدهم این ساز طرفدار چندانی نداشت. محبوبيت دوباره ماندولين در اوايل قرن بيستم منجر به گسترش اشكال و طرح های متنوع از سوپرانو تا کنترباس این ساز مدرن گرديد.
امروزه انواع مختلف این ساز از نسل ماندولین ناپلی هستند، که در طی قرن هجدهم شکل و اندازه های مدرن این ساز توسط سازنده ساز پاسکال ویناچیا (Pasquale Vinaccia) از ناپل تغییر کرد.
شکل ماندولین اشک مانند، دایره ای یا تخم مرغی است و سوراخ صدای آن شبیه F يا فلورانسي (Florentine) یا دایره ای شکل می باشد، قسمت پشتیِ آن یا مسطح یا دایره ای شکل است. نوعی از ساز ماندولین که در گروه های سازهای زهی بلوگراس امریکایی نواخته می شود، نسخه ای از این ساز با عمق کم و با پشت صاف است.
این ساز چهار جفت سیم از جنس فلز (هشت سیم) دارد و همانند گیتار توسط یک سر دسته کوک می شود. سرعت در مضراب زدن بین هر کدام از جفت سیم های هم صدا (unison) یک ترمولوی مشخص ایجاد می کند. با استفاده از یک صفحه پوسته ای در اطراف حفره صدای بیضی شکل، شکم ساز را از آسیب زخمه زدن حفظ می کند.
گوشی های ساز پشت جعبه گوشی قرار گرفته اند، و بدنه ی گلابی شکل آن به طور عمیق منحنی شده است.
صفحه انگشت گذاری این ساز پرده بندی شده است و حدود 17 پرده دارد و سیم ها به انتهای ساز متصل شده اند.
خرک ساز در عریض ترین بخش ساز قرار گرفته است. با توجه به اینکه شکم باعث شده فشار سیم ها روی خرک بیشتر شود، این ساز یک صدای بسیار عالی و قدرتمند دارد.
معمولا در ارکسترهای اُپرا، مانند اُپرای اتللو اثر وردی، از ساز ماندولین استفاده میشد. قطعه های یک کنسرتو و دو کنسرتو توسط آنتونیو ویوالدی نواخته شده است. موتسارت نیز در اُپرای دون جوان (Don Giovanni-1787) از ساز ماندولین استفاده نمود و بتهوون چند سوناتا برای آن نوشت. همچنین چند سرناد (serenade) برای این ساز با همراهی گیتار توسط پاگانینی و پارت‌هایی از باله ايگور استراوينسكی (Igor Stravins) آگون (Agon-1957) ساخته شد.
متداول ترین شکل کوک این ساز مانند ویولن به ترتیب بم به زیر کوک می شود و سل، ر، لا، می کوک استاندارد آن می باشد. تولید صداهای طولانی مانند ساز ویولن توسط این ساز امکان پذیر نبوده و به مرور با استفاده از تکنیک ترمولو (tremolo)، همان تکنیکی که در تار و سه تار به آن «ریز» گفته می شود، در نواختن آکوردها و نت های طولانی این امکان نیز در آن به وجود آمد.
این ساز نه تنها قابلیت اجرای تنهای نت های کوتاه را دارد، بلکه سیم های زوج آن امکان تعادل بسیار سریع بین دو نت هم فاصله را به وجود می آورد به طوری که افهٔ نسبتاً طویل با نوعی ترمولو (tremolo) منتج می گردد.
بعدها نوازندگان و موسيقيدانان ساز ماندولين را به ساير فرم های موسيقيايی گسترش دادند. به ویژه نوازنده سبک كانتری جترو برنس اين ساز را با استفاده از کوک های جز (jazz) و سوينگ (swing) غربی، با این سبک های موسیقی تطبیق داد. امروزه نوازندگانی مانند كريس تايل (Chris Thile)، ديويد گريسمن (David Grisman)، مارتی استوارت (Marty Stuart)، وينس گيل (Vince Gill)، سم بوش (Sam Bush)، و يو سرينيواس (U. Srinivas) مرزهای به کارگیری اين ساز را تا موسيقي پاپ، راک و حتی موسيقی كارناتيک (carnatic) هندی گسترده نمودند.
