رباب جزو دیرینه ترین سازهای زهی (زخمه ای) در ایران است. این ساز در دهه 30 و 40 شمسی در گروه نوازی سازهای ملی ایران به کار گرفته شده است.
در گروه نوازی ها، رباب را به صورت افقی روی زانو میگذارند (همانند عود یا تار) و با مضراب می نوازند.
این ساز از چهار قسمت کلی، شکم، سینه، دسته و سر تشکیل شده و وسعت صدای معمول رباب یک اکتاو و نیم است.
جنس تنه ی این ساز از چوب درخت توت می باشد و داخل آن فضای خالی دارد. لایه روی آن از جنس پوست بزغاله میباشد. تارهایش در قدیم از جنس روده بوده و امروزه در شکل اطلاح شده ی آن نایلون به کار میبرند.
کاسه رباب تو خالی و حجیم تر است و بر دهانه آن پوست قرار می گیرد. در دو سمت بالای این کاسه که به سمت سینه میرود، دو فرورفتگی وجود دارد که موجب می شود کاسه دو قسمتی به نظر آید. در ساخت بعضی رباب ها این دو فرورفتگی کمی بالاتر، یعنی میان کاسه و سینه ایجاد شده است.
سینه، جعبه ای تو خالی و به شکل مثلث است، که از یک سو هم عرض کاسه و از سوی دیگر هم عرض دسته است. سطح روی سینه با یک صفحه چوبی نازک پوشیده شده است.
دسته رباب در ادامه چوب سینه می باشد و به شکل هرمی به سرپنجه می رسد. تعداد چهار دستان بر آن بسته میشود و غالبا تزئیناتی با استخوان در ادامه سینه است بر روی آن دیده می شود.
جعبه کوچک و تو خالی که در ابتدای طول دسته و محل قرار گرفتن یک سر سیم های اصلی و گوشی ها می باشد. معمولا سر پنجه کمی مایل به عقب ساخته می شود و شش گوشی به تعداد وترهای رباب (در هر طرف سه گوشی) در طرفین آن قرار دارد.
پوستی که بر روی کاسه رباب است، معمولا ضخیم تر از سازهای مشابه است. زیرا به کارگیری وترهای ضخیم تر و دسته کوتاه، فشار زیادی بر خرک و پوست وارد می کند.
قطعه چوب یا استخوان کوچکی به طول حدود 6 سانتی متر است. که توسط دو پایه کوچک روی پوست ساز قرار میگیرد. و سیم ها از درون شیارهای آن عبور میکند. برای ایجاد صدای بهتر، باید مضراب را کمی دورتر از خرک نزدیک به سینه ساز بر سیم ها فرود آوریم.
قطعه استخوان باریک و کوچک به اندازه عرض دسته ساز می باشد. که میان دسته و سرپنجه قرار دارد و سیم ها برای بسته شدن به گوشی ها از درون شیارهای کم عمق آن عبور می کنند.
قطعه ای کوچک و فلزی است که در انتهای بدنه کاسه نصب میشود و گره سیم ها به آن بسته می شود.
ساز رباب دارای شش سیم اصلی (سه سیم جفتی) میباشد، که سیم های جفت با یکدیگر هم صدا کوک می شوند. شایان ذکر است که در بعضی نقاط شکل هفت سیمه آن نیز وجود دارد. امروز از سیم های گیتار برای رباب هم استفاده می شود. اما در گذشته جنس سیم های این ساز از روده تابیده یا نخ ابریشم بود.
نواختن این ساز در نواحی شرق و جنوب شرق ایران بسیار متداول است. کمبود سازهای با صدای بم در میان سازهای ایرانی، دلیل محبوبیت ساز رباب در بین ایرانیان می باشد.
از نوازندگان ماهر این ساز می توانیم به استاد رحیم خوشنواز، بیژن کامکار و سعید اشتری اشاره نماییم. همچنین از سازندگان به نام ساز رباب میتوان به استاد حسین قلمی اشاره نمود.
ساز رباب، قدمتی بسیار دیرینه در تاریخ موسیقی شرقی دارد. امیدواریم این میراث های ملی را غنیمت شماریم و در حفظ فرهنگ و موسیقی اصیل، کوشا باشیم.
پیشاپیش از شما بابت ارائه پیشنهادات سازنده تان جهت بهبود مطالب وبلاگ از شما سپاسگزارم.
