نشانه گذاری و کاربرد علائم درنگارش

زبان اصلی ترین راه ارتباط و انتقال آگاهی و اطلاعات در بین انسان هاست، اما آنچه که باعث فهم و درک بیشتر این آگاهی است، در واقع استفاده از« زبان بدن »می باشد.

انسان ها با استفاده از حرکات بدن مانند : مکث، سکوت، لحن کلام، تن صدا، حرکات دست و ژست های مختلف می توانند معانی متفاوتی را از یک متن به بینندگان القاء کنند.

اما در یک متن نوشتاری چگونه می توانیم منظور و هدف نویسنده را به سادگی درک کنیم ؟

علامت های نشانه گذاری جایگزین مناسبی بجای «زبان بدن » درزبان فارسی می باشند.

وجود علامت های نشانه گذاری که در نگارش استفاده می شود، بسیار حائز اهمیت است، و برای جلوگیری از ابهام، وتفهیم هرچه بهتر منظور نویسنده، بکار می روند.

اما زیاده روی در استفاده از نشانه ها نیز ناخوشایند است و البته کوتاهی دربکارگیری نشانه ها هم ممکن است باعث ایجاد اشتباه در خواندن یا درک مطلب گردد.

نشانه ها همچنین، نبود لحن و احساسات را در نوشته ها جبران می کنند.

انواع نشانه گذاری ها و کاربرد آنها چیست؟

1-ویرگول «،»

کاربرد های ویرگول در نگارش

الف) بین جملات یا عباراتی که به همدیگر مرتبط باشند و با هم یک مفهوم کلی را به خواننده القاء کنند.

مثال: اگر خوب درس بخوانی، قطعا" قبول خواهی شد.

ب) درمواقعی که بعد از یک اسم یا کلمه، توضیحات مرتبط و جداگانه داده می شود.مانند:آرامگاه حافظ، شاعر بزرگ ایران، درشیراز است.

ج) درزمانی که چند اسم یا کلمه، یک فعل را انجام داده باشند.مانند: حسین، علی، احمد و سهراب به مدرسه رفتند.

د) در بین دو کلمه که خواننده ممکن است آن ها را با کسره ی اضافه، بخواند و نبود ویرگول موجب غلط خوانی شود.

ه) برای جدا کردن قسمت های مختلف یک نشانی یا مآخذ

و) در ابتدا و انتهای جملات دعایی یا جمله های معترضه

2- نقطه «.»

نقطه به کلمه‌ی قبل از خود می‌چسبد و از کلمه‌ی بعد از خود یک فاصله دارد.

کاربردهای نقطه در نگارش

الف) در انتهای جمله های انشایی یا خبری

مثال: فردا به پارک خواهم رفت.

ب) بعد از هر نشانه یا علامتی که به عنوان علامت اختصاری بکار رفته باشد.

مثال: ه.ق. (هجری قمری)

3- دو نقطه یا شارحه (:)

جایگاه «:» در ویرایش فارس مانند بیشتر علامت های دیگر که بصورت تکی استفاده می شوند به حرف قبل از خود می چسبد و از حرف بعد از خود یک فاصله دارد.

از اين نشانه، بيشتر در موارد زير استفاده مي شود:

الف) مواقعی که می خواهیم از جمله ای را به نقل از کسی بطور مستقیم عنوان کنیم از «:» استفاده می کنیم .

مانند: معلم گفت: فردا کلاس تعطیل است.

ب) زمانی که می خواهیم اصطلاح یا یک کلمه را تعریف کنیم از این علامت می توانیم استفاده کنیم .

مانند: شالیزار: زمینی که در آن برنج کاشته شده است.

زمانی که می‌خواهیم کلمه‌ یا اصطلاحی را تعریف کنیم، اگر از حالت جمله خبری استفاده نکنیم، از دو نقطه استفاده خواهیم کرد.

ج) بین ساعت و دقیقه.

مانند: 22:33

د) در مواقعی که معنی یا مترادف لغت یا کلمه ای را در برابرش می نویسیم از «:» استفاده می شود.

مانند: سخاوت: بخشش

4-- نقطه ویرگول (؛)

این علامت هم مانند دیگر علامت ها به حرف قبل از خود می چسبد و با حرف بعد از خود یک فاصله دارد.

کاربرد این علامت یا نشانه برای نشان دادن مکثی بیشتر از ویرگول و کمتر از نقطه است.

موارد استفاده از نقطه ویرگول

الف)در مواقعی که مثلا" سه فاعل و سه مفعول داریم از این علامت می توان استفاده کرد.

مثال: محمد، علی و حسن؛ کاظم، اصغرو محمود را کتک زدند.

ب) در انتهای جمله ای که به تنهایی یک جمله کامل است، اما با نوشتن جمله بعدی به یک جمله کامل تر تبدیل می شود، به جای نقطه، ازعلامت «؛» استفاده می شود.

5- گیومه («»)

این علامت از نشانه های دو گانه است که به صورت جفت بکار برده می شود؛ یعنی در انتها و انتهای یک عبارت یا کلمه قرار می گیرد.

این علامت های جفت، به عبارت داخل می چسبند و از کلمات خارج از خود یک فاصله دارند؛ و کاربردهای متفاوتی دارند.

کاربرد علامت گیومه

الف) برای بیان یک نقل قول مستقیم درابتدا و انتهای جمله از این علامت استفاده می شود و حدود جمله را مشخص می کند.

ب) برای تاکید یک عبارت یا واژه استفاده می شوند.

ج) زمانی که برای بار اول نام یک شخص خاص، کتاب و یا یک اصطلاح علمی را بکارمی بریم.

6- سه نقطه (...)

این نشانه به حرف پیش از خود می چسبد و از حرف پس از خود یک فاصله دارد. لازم به ذکر است که بین این سه نقطه (...) هیچ فاصله‌ای نبایدوجود داشته باشد.

این نشانه را زمانی بکار می بریم که قسمتی از متن حذف شده باشد و یا مطلب گفته شده ادامه داشته باشد، برای کوتاهی نوشته از سه نقطه استفاده می شود.

چه زمانی از علامت سه نقطه استفاده می شود؟

الف) در مواقعی که از جملات دعایی استفاده می کنیم و مخاطب از ادامه جمله آگاه است و یا می تواند کلمات بعدی را حدس بزند.

مثال: کلمه «الله» را اینگونه هم می توان نوشت. «ا...»

ب) به جای استفاده از واژه ی «و غیره» ازسه نقطه هم استفاده می شود.

ج) در بعضی از مواقع برای نمایش حالت کشش در گفتاراز این علامت استفاده می شود.

مثال: تما...م

د) اغلب برای ایجاد حالت سکوت در پاسخ به یک پرسش بی جواب از این علامت استفاده می شود.

7- نشانه علامت سوال(؟)

این علامت نیز به حرف قبل از خود می چسبد و از حرف بعد از خود یک فاصله دارد.

جایگاه علامت سوال در نگارش

الف) درانتهای جملات پرسشی مستقیم

ب) بعد از استفاده از قیدهای پرسشی یا استفهامی

مثال: کجا؟ کی؟

ج) درهر جمله یا عبارتی که در جایگاه یک جمله کامل پرسشی عنوان شود، از این نشانه استفاده می گردد.

مثال: نظرشما؟

د) درزمانی که ازپرسش های منفی استفاده می شود.

منظور از درج پرسش های منفی سوالاتی هستند که نیاز به گرفتن پاسخ ندارند، در واقع پاسخ در خود سوال نهفته است و ما با بیان این نوع پرسش می خواهیم خبری را با تاکید بیشتر به مخاطب القاء کنیم.

این نوع پرسش های منفی را «استفهام انکاری» نیز می گویند.

مثال: کسی نمیداند آخر چه می شود؟

ه) بعضی مواقع علامت سوال درون یک پرانتز قرار داده می شود، برای نشان دادن شک و تردید در مورد درستی مطلب گفته شده.

و) گاهی برای نشان دادن پرسش همراه با حیرت، از علامت سوال همراه با علامت تعجب بطور همزمان استفاده می شود.

مثال: راست میگویی؟!

8- علامت پرانتز()

علامت پرانتز درواقع دو نیم دایره عمودی است

ضرورت استفاده از پرانتز در نگارش

الف ) در مواقعی که نویسنده قصد دارد که اطلاعات بیشتری در ارتباط با موضوع اصلی ارائه دهد یا مطلب مرتبط با نوشته را یادآوری کند تا مخاطب درک بهتری از موضوع داده باشد آن جمله را درون پرانتز قرار می دهد. درواقع جمله داخل پرانتزمحتوی توضیحی در باره جملات قبل یا بعد از خود است.

ب) برای نشان دادن مترادف یک کلمه یا اصطلاح در زبان دیگراز پرانتز استفاده می شود.

ج) برای یادآوری نام قدیم یک شهریا لقب یک شخص از پرانتز می توان استفاده کرد.

د) پرانتزدر بیان تاریخ و یا سال وقوع حوادث یا رویدادهای مهم و همچنین تاریخ تولید مشاهیر هم کاربرد دارد.

ه) پرانتز همچنین برای ذکر نام نویسنده ویا منبع در انتهای مطالب استفاده می شود.

و) در دیالوگ های نمایشنامه ها معمولا حالت هنرپیشه در هنگام ادای بعضی از جملات درون پرانتزنوشته می شود.

9- خط تیره یا خط فاصله «-»

خط تیره همانطور که از اسمش مشخص است، نشان دهنده فاصله است.

موارد استفاده از خط فاصله در نگارش

الف) برای نشان دادن فاصله ی دو نقطه ی جغرافیایی یا دو مکان از علامت خط اصله استفاده می شود.

مثال: تاکسی مسیری صادقیه - ونک

ب) برای نمایش دو مقطع زمانی یا تاریخی نیز این علامت کاربرد دارد.

مثال: ساعت کار 8-12

ج) در بین کلمه های مرکب دو جزیی که یک مفهوم را در ذهن تداعی می کنند از خط تیره استفاده می شود.

مثال: فیلم های علمی- تخیلی

د) برای جداسازی و دسته بندی هم از خط تیره می توان بهر برد.

10- آکولاد ({ })

آکولاد هم مانند پرانتز یا گیومه از علامت های جفت ودر برگیرنده است.

و همچون علائم جفت دیگر با یک فاصله از کلمه قبل و بعد از خود نوشته می شود ولی متن درداخل آکولاد بدون فاصله با آن قرارداده می شود.

بیشترین کاربرد این علامت در نمایش اجزاء ی یک مجموعه است.

11- علامت (*)

اگر نویسنده بخواهند توجه مخاطب خود را به نکته یا کلمه ای معطوف کند ازاین علامت استفاده می کند.

این علامت به حرف قبل از خود می چسبد و از حرف بعد از خود یک فاصله دارد.

اگر علامت ستاره، بر روی کلمه یا عبارتی استفاده شود، به این معنی است که برای آن عبارت یا کلمه، توضیح تکمیلی در زیرنویس وجود دارد.

ب) این علامت به جای ضربدرهم کاربرد دارد.

12- علامت ممیز(/)

علامت ممیزمانند خط فاصله از علائم جداکننده است.

کاربرد علامت ممیز

الف) کاربرد این علامت بیشتربرای نوشتن اعداد و تاریخ ها است و در این وضعیت، هیچ فاصله ای از ارقام قبل و بعد از خود ندارد.

ب)بنا به ضرورت، برای تفکیک مصراع های یک شعرهم می توان از این علامت استفاده کرد.

ج) گاهی از این علامت به جای کلمه «یا» در نامه های اداری استفاده می شود. مانند: خانم /آقا

13- علامت تعجب (!)

این علامت بیشتردارای بار عاطفی و احساسی است که برای نشان دادن حیرت و تعجب یا دستورو استهزاء بکار برده می شود.

این علامت به کلمه قبل از خود می‌چسبد و از کلمه بعد از خود یک فاصله دارد.

چه مواقعی از علامت تعجب استفاده می شود؟

الف) برای ایجاد حالت تحسین و تحت تاثیرقرار گرفتن از یک صفت یا حالت از این علامت استفاده می شود.

ب) در جملات یا عباراتی که با اخطار و تآکید یا دستور همراه است کاربرد دارد. مانند: ایست!

ج) به عنوان علامت ندا

د) بعد از جمله هایی که فعل ندارند این علامت هم استفاده می شود.

مانند: چشم من روشن!

ه) در مواقعی که نویسنده قصد دارد که کلمه یا جمله ای را به کنایه و طعنه عنوان کند، این علامت کاربرد دارد.

و) در بعضی از مواقع نویسنده قصد دارد که پرسشی را با حیرت بیان کند، به این منظور علامت تعجب را بعد از علامت سوال بکار می برد.

14- کروشه ([])

کروشه هم مانند دیگر علائم جفتی و در برگیرنده، با یک فاصله از کلمه قبل و بعد از خود درج می گردد.

کروشه هم مانند پرانتزاز علائم جفتی است. نویسندگان با درج توضیحات اضافی و تکمیلی و یا با یادآوری پیشینه ی موضوع عنوان شده، درون یک کروشه به خوانندگان در درک موضوع یاری می رسانند.

اگر منبع یا مآخذ کتاب یا بخشی از اطلاعات برای نویسنده نامعلوم باشد معمولا" آن ها را با علامت کروشه در انتهای متن درج می کند.