اکنون بیشتر از قرنهای پیشتر، زبانها با یکدیگر در ارتباط هستند! زبانهایی که دستور زبان متفاوت و حتی سامانه نوشتاری متفاوت دارند. گاهی میخواهیم عبارتهایی از زبانهای دیگر مانند ریاضی، انگلیسی و عربی را در جملههای فارسی و با حروف فارسی بنویسیم. چگونه از نیمفاصله برای این موارد استفاده کنیم تا نوشتار ما خواناتر باشد!؟
در نوشتار پیشین درباره تکواژها و خوبیهای استفاده از نیمفاصله میان آنها نوشتم و به شما پیشنهاد میکنم آن را پیش از این نوشتار بخوانید.
هر شماره (عدد)، یک نام دارد که میتوان با استفاده از حروف یک زبان، آن را نوشت. برای نمونه اگر بخواهیم نام شماره «۲» را با حروف فارسی بنویسیم، مینویسیم «دو». این شماره یک رقم دارد و نام آن نیز یک تکواژ دارد. شمارههای «۱۰» تا «۲۰» استثنایی هستند زیرا با اینکه دو رقم دارند، فقط یک تکواژ دارند. برای نمونه، واژه «پانزده» مرکب نیست؛ از دو تکواژ «پانز» و «ده» ساخته نشدهاست زیرا «پانز» یک تکواژ نیست (حداقل در زبان فارسی یک تکواژ نیست). واژه «چهارده» میان این استثناها استثنایی است زیرا «چهار» و «ده» هر دو تکواژ هستند؛ ولی اهمیتی ندارد زیرا با استفاده از نیمفاصله میان آن دو تکواژ، نمای (ظاهر) واژه تغییر نمیکند.
بسیاری از ما در نوشتن و خواندن شمارهها، آنها را به بخشهای سهرقمی بخشبندی میکنیم. بهتر است در نوشتن نام آنها نیز، اینچنین بخشبندی کنیم. برای نمونه، نام شماره «۹۸۷,۶۵۴,۳۲۱» را مینویسیم: «نهصدوهشتادوهفتمیلیون و ششصدوپنجاهوچهارهزار و سیصدوبیستویک». در اولین لحظه دیدن این نام، میتوان شمار رقمهای این شماره را فهمید: این شماره، نه رقم دارد.
در نمونهای دیگر، نام شماره «۱۲,۳۴۵» را مینویسیم «دوازدههزار و سیصدوچهلوپنج». هر گاه که استفاده از نیمفاصله میان تکواژها در نمای آنها تاثیرگذار است، از آن استفاده میکنیم و فقط برای جدا کردن بخشهای سهرقمی نام شماره، از دو فاصله و یک حرف «و» میان آن دو فاصله، استفاده میکنیم.
در فارسینویسی (نوشتن عبارتهای بیگانه با حروف فارسی) و فارسیسازی (ترجمه عبارتهای بیگانه به عبارتهای فارسی) عبارتهای انگلیسی، نیمفاصله بیشتر برای دو نوع عبارت استفاده میشود؛ برای مخففها و برای واژههای مرکب.
ما در فارسی، شماری از مخففهای انگلیسی را همانند یک واژه استفاده میکنیم. برای نمونه، میخواهیم عبارت «VIP» که مخفف عبارت «Very Important Person» است را فارسینویسی کنیم. هنگامی که بخواهیم مخففهای انگلیسی را بخوانیم، نام هر حرف را میخوانیم؛ و نام بیشتر حروف در انگلیسی، یک هجا است. در فارسی، آن عبارت را «ویآیپی» مینویسیم، که ساختهشده از نام هر سه حرف آن مخفف، و یک نیمفاصله میان هر دو نام است.
نام شماری از حروف انگلیسی، از بیشتر از یک هجا ساخته شدهاست؛ مانند حرف «W» که نامش «دبلیو» است. در این موارد استثنایی، برای پرهیز از ابهامافزایی، باید میان نام حروف از نیمفاصله استفاده شود، نه میان هجاها. برای نمونه، عبارت «WLAN» که مخفف عبارت «Wireless Local Area Network» است، باید «دبلیوالایان» نوشته شود (نیمفاصله میان نام حروف)، نه «دبلیوالایان» (نیمفاصله میان هجاها).
بهتر است برای هر تکواژ انگلیسی، یک یا چند تکواژ فارسی داشته باشیم و در فارسیسازی واژههای مرکب، هر تکواژ انگلیسی را با یک تکواژ مناسب فارسی جایگزین کنیم؛ مگر در مواردی که واژه فارسیشده، معنی نامناسبی میدهد.
برای نمونه، واژه مرکب «wireless» از تکواژهای «wire» و «less» ساخته شدهاست و معادل تکواژهای آن «سیم» و «بی» است و بنا بر این دلیل که «less» یک پسوند و «بی» یک پیشوند است، معادل واژه مرکب «wireless»، واژه مرکب «بیسیم» است.
در یک نمونه دیگر، واژه «network» از تکواژهای «net» (تور) و «work» (کار) ساخته شدهاست. اگر بخواهیم این واژه را همانند واژه پیشین فارسیسازی کنیم، واژه «تورکار» ساخته میشود که یک معنی گمراهکننده دارد. بنابراین این روش، همیشه روش درستی نیست. در بسیاری از موارد، واژه «network» را «شبکه» ترجمه میکنیم که گرچه یک واژه رایج در زبان فارسی است، اما از زبان عربی به فارسی آمده است. این ترجمه، فارسیسازی نیست، وامگیری (Borrowing) از زبان عربی است؛ و «شبکه» یک وامواژه (Loanword) است. این وامواژه، تا هنگامی که یک معادل فارسی مناسب ساخته یا برگزیده شود، یک جایگزین پذیرفتنی است.
تعدادی از واژههای مرکب در زبان انگلیسی، با استفاده از خط پیوند (Hyphen) نوشته میشوند. خط پیوند، در بسیاری از واژههای مرکب انگلیسی همان نقشی را دارد که نیمفاصله در واژههای مرکب فارسی دارد. برای نمونه، واژه مرکب «low-income» دو تکواژ دارد که میان آنها از یک خط پیوند استفاده شدهاست. معادل فارسی آن، واژه «کمدرآمد» است. در این نمونه، دو عبارت «income» و «درآمد»، واژههای ساده محسوب شدهاند، نه واژههای مرکب.
در فارسینویسی عبارتهای عربی، نیمفاصله بیشتر برای یک نوع عبارت استفاده میشود؛ برای گروهواژهها.
ما در فارسی، شماری از گروهواژههای عربی را همانند یک واژه استفاده میکنیم. برای نمونه، میخواهیم گروهواژه «کتاب اللّٰه» را فارسینویسی کنیم. ما میان دو واژه از نیمفاصله استفاده کرده و آن را «کتاباللّٰه» مینویسیم که یک واژه مرکب است. در نمونهای دیگر، گروهواژه «ان شاء اللّٰه» را در فارسی «انشاءاللّٰه» مینویسیم.
توجه کنید که اینگونه فارسینویسی، برای هنگامی است که بخواهیم از چنین گروهواژههایی در نوشتار فارسی استفاده کنیم. اگر بخواهیم یک متن عربی مانند یک آیه یا حدیث را بنویسیم (حتی درون یک متن بزرگتر که بیشتر آن فارسی است) نباید فارسینویسی کنیم؛ بلکه باید از قوانین نوشتار عربی پیروی کنیم.
در این نوشتار، با شمار بیشتری از کاربردهای نیمفاصله آشنا شدید؛ ولی قطعاً هنوز موارد بیشتری ماندهاند! چه کسی فکر میکرد چیزی که دیده، شنیده، بوییده، چشیده و ملموس نمیشود و فقط از اثرش میتوان از وجود آن آگاه شد، تا ایناندازه مفید باشد!؟
چند نوشتار بعدی درباره نیمفاصله نخواهند بود. شاید در آینده این نوشتار یا نوشتار پیشین را ویرایش کنم تا کاملتر بشوند، یا نوشتارهای بیشتری پیرامون نیمفاصله بنویسم و منتشر کنم.
