توریه در علم بدیع، فارسی و عربی و زیبایی شناسی زبان

«المهیأة» نوعی از توریة (کنایه دوپهلو) است که معنای دور یا پنهان آن تنها با وجود یک کلمه‌ی قبل یا بعد قابل درک می‌شود. این نوع به دو دسته تقسیم می‌شود:

۱. توریة‌ای که با کلمه‌ی قبل روشن می‌شود:

مثال:

بیت شعر:

وَ أَظْهَرَتْ فِينَا مِنْ سَمَاتِكَ سُنَّةً

فَأَظْهَرْتَ ذَاكَ الْفَرْضَ مِنْ ذَلِكَ النَّدَبِ

· معنای نزدیک: «فرض» و «ندب» به معنای احکام شرعی (واجب و مستحب) هستند.

· معنای دور: «فرض» به معنای «بخشش» و «ندب» به معنای «مرد سریع در برآوردن نیازها» است.

نکته: اگر کلمه‌ی «سنة» (سنت) قبل از آن نبود، این ایهام و درک دو معنای شرعی ممکن نبود.

---

۲. توریة‌ای که با کلمه‌ی بعد روشن می‌شود:

مثال اول:

امام علی (ع) درباره اشعث بن قیس می‌فرماید:

«إِنَّهُ كَانَ يُحَرِّكُ الشِّمَالَ بِالْيَمِينِ»

· معنای نزدیک: «شمال» به معنای «دست چپ» (مقابل یمین = راست).

· معنای دور: «شمال» جمع «شملة» به معنای «جامه» یا «پوشش» است.

نکته: اگر کلمه‌ی «یمین» بعد از آن نبود، شنونده معنای دست (که توریة بر اساس آن است) را نمی‌فهمید.

مثال دوم:

بیت شعر:

بِرَغْمِ شُبَيْبٍ فَارَقَ السَّيْفُ كَفَّهُ

وَكَانَا عَلَى الْعَلَّاتِ يَصْطَحِبَانِ

كَأَنَّ رِقَابَ النَّاسِ قَالَتْ لِسَيْفِهِ

رَفِيقُكَ قِيسِيٌّ وَأَنْتَ يَمَانِيُّ

· معنای نزدیک: «یمانی» به معنای «منسوب به یمن» (مثلاً مرد یمنی).

· معنای دور: «یمانی» اشاره به «شمشیر» دارد (چون شمشیرهای یمنی معروف بودند).

نکته: شبیب از قبیله‌ی «قیس» بود و شمشیر به «یمن» منسوب است. بین قیس و یمن دشمنی تاریخی وجود داشت، پس شمشیر و شبیب نمی‌توانستند با هم همراه باشند. با آوردن کلمه‌ی «یمانی» بعد از «قیسی»، کنایه (توریة) فهمیده می‌شود.

---

خلاصه:

«المهیأة» نوعی کنایه‌ی دوپهلو است که معنای پنهان آن با کمک کلمه‌ی قبل یا بعد آشکار می‌شود. در غیر این صورت، تنها معنای سطحی فهمیده می‌شود.