درس هشتم: افعال وصفی، غیر منصرف و جمع - استاد عرب بیگ / سه شنبه / 1401 الدرس الثامن

درس هشتم: افعال وصفی، غیر منصرف و جمع

افعل وصفی:

• افعال وصفی مانند "حمراء" و "حبلا" به معنای "سرخ" و "طناب" هستند.
• این افعال به دلیل ساختار خاصی که دارند، صرف نمی‌شوند.
• وزن افعال وصفی با سایر افعال متفاوت است.

غیر منصرف:

• کلماتی که صرف نمی‌شوند، غیر منصرف نام دارند.
• الف مقصوره و ممدوده در کلمات غیر منصرف، نقش دو عامل را ایفا می‌کنند.
• کلمات غیر اعجمي (غیر عربی) به دلیل سبکی و داشتن حرف ساکن در وسط کلمه، حتی اگر دو عامل برای صرف شدن داشته باشند، می‌توانند غیر منصرف باشند.
• کلمات علم (اسم خاص) مانند "هند" معمولاً منصرف هستند، اما اگر سبک و کوتاه باشند، ممکن است غیر منصرف شوند.
• کلمات سه حرفی که حرف وسط آن‌ها متحرک است و کلمات اعجمي که بیش از سه حرف هستند و حرف وسط آن‌ها ساکن نیست، معمولاً غیر منصرف هستند.
• کلمات جمع که به صورت منتهی الیه جمع هستند (مانند مساجد، دواب) معمولاً غیر منصرف هستند.

جمع:

• جمع کلمات، یکی از عواملی است که می‌تواند مانع از صرف شدن کلمه شود.
• جمع مکسر، جمعی است که به صورت منتهی الیه جمع باشد.
• جمع مکسر نمی‌تواند دوباره جمع شود.

معارف:

• معارف به کلماتی گفته می‌شود که معرفه هستند (یعنی مشخص و معلوم هستند).
• معارف به دو دسته تقسیم می‌شوند:معارف مبنی: مانند ضمایر، اسماء اشاره و اسماء موصول
  معارف معرب: مانند اسامی که با الف و لام تعریف شده‌اند یا اضافه شده‌اند
  
• معارف معرب معمولاً منصرف می‌شوند، اما اسماء علم می‌توانند غیر منصرف باشند.

شرایط حرف عجمي:

• بیش از سه حرف باشد.
• حرف وسط آن متحرک باشد.
• شبیه به تانیث معنوی باشد.

منتهی الیه جمع:

• صیغه‌ای است که دیگر نمی‌توان آن را جمع بست.

اسم معرب:

• اسم معرب باید یکی از این سه علامت را داشته باشد: الف و لام، اضافه یا تنوین.

خلاصه:

• افعال وصفی و کلمات غیر منصرف، به دلیل ساختار خاص خود، صرف نمی‌شوند.
• کلمات جمع، اسماء علم و کلمات اعجمي، ممکن است به دلایل مختلف غیر منصرف باشند.
• معارف به دو دسته مبنی و معرب تقسیم می‌شوند.
• اسم معرب باید یکی از سه علامت معرفه را داشته باشد.

استاد عرب بیگ / سه شنبه / 26/7/1401

الدرس الثامن

الف مموده نحوحمراء (افعل وصفی "سیاه_اسود_ را سیاه تر نمیگوییم چون افعل وصفی است –افعل وصفی وزنش فرق می کند) مثل حمراء و حبلا صرفه غیر منصرفٌ این الف مقصوره و ممدوده یک سبب جانشین دو سبب می شوند /

تبصرة: غیر اعجمی یجوز صرفه – چون کلمه ثقیل نشده است و حرف وسطش ساکن است

با این که دو سبب در کلام وجود دارد مثل هند که هم علم است و هم غیر منصرف است اما با تنوین هم می آید چون منصرف می شود دلیل منصرف بودن این کلمه خفت و سبکی است.

در غیر اینصورت مثلا ساکن الوسط نبود یا ساکن الوسط باشد ولی اعجمی باشه مثل زینب غیر منصرف است چون سه حرفی نیست / صَقَر (جهنم) غیر منصرف است چون متحرک الوسط است و علم(مهم این است که از یک اسم برسی به یک چیز خاص حال هرچند اسم که بر آن شی بیاید لطمه ای به دیگر علمیت ها نمی زند)

المعرفة :مراد علمیت است ولایعتبر فی صرف بها الا علمیته وتجتمع مع غیر الوصف نحو یعقوب(که علم است و اعجمی است) العجمه و شرطها یکون فی العلمیه (قبلاز اینکه در کلام عربی وارد شود باشد در همان اعجمی علم باشد – و زائد بر سه حرف هم باشد مل ابراهیم واسماعیل) یا اگرمی خواد ثلاثی باشد باید حرف وسطش متحرک باشد- فلجام منصرف لعدم العلمیه فی الاعجمیه و نوح و لوط منصرفان لسکون اوسط فیهما

الجمع: و شرطهو ان یکون علی صیغة منتهی الجموع و هو ان یکون بعد ... نحو مساجد و دواب

او ثلاثه احرف اوسطها ساکن غیر قابلة لتاء مثل مصابیح ( غیر المنصرف است چون بر وزن منتهی الجموع است)

مفاعل و فواعل(سیاقل جمع منتهی الجموع است اما اگر تاء بگیرد به درد غیر منصرف نمیخورد)

ثم ان الجمع ایضا قائم مقام السببین جمع همچنین قائم مقام دوسبب است.

ممتنع است یک جمع مکسر دوباره جمع مکسربسته شود – پس گویا جمع بسته شده است دوبار.

معارف : مبنی (مضمر- اشاره-موصول) معرب( ال و اضافه شدن باعث منصرف شدن اسم می شود و اون اسم را به فعل شدن دور می کند و دوباره نزدیکش می کند به اسم – اما علم میتواند غیر منصرف شود یعنی شبیه به فعل شود و بقیه ی معارف نمی توانند غیر منصرف واقع شوند )

ذکرکن شرایط حرف عجمه : بیشتر از سه حرف – ساکن الوسط نباشد یعنی متحرک باشد – تقریبا شبیه به تانیث معنوی باشد.

ما هی المنتهی الجموع:صیغه ای که دیگر ما نمیتوانیم آن را جمع ببندیم.

اسم معرب در حالت عادی یکی از این سه علامت را حتما باید داشته باشد : دارای ال – اضافه – تنوین