فرامتن به لایه‌های پنهان و زیرین یک متن اشاره دارد که مستقیماً در بیان متن بیان نشده است، اما برای درک جامع و تحلیل آن نیاز هستند. این لایه‌ها شامل مجموعه‌ای از عوامل فرهنگی، اجتماعی، روانشناختی و زبانی هستند که بر شکل‌گیری، انتقال و دریافت معنا در متن تأثیر می‌گذارند.
تو مغزت چی میگذره به منم بگو!
ویژگی فرامتن
زمینه و اجتماعی: باورها، ارزش‌ها، هنجارهای اجتماعی، رویدادهای تاریخی و شرایط سیاسی-اجتماعی حاکم بر و مکان تولید متن، به عنوان مفاهیم فرهنگی برای درک مفاهیم و نمادهای به کار رفته در متن عمل می‌کنند.
تجربیات و جهانبینی نویسنده: زندگی شخصی، تجربیات، دانش باورها و جهانبینی نویسنده به عنوان فیلترهایی عمل می‌کنند که بر انتخاب واژگان، ساختار عبارات و کلیت متن تأثیر می‌گذارند.
نویسنده: قصد نویسنده از تولید متن (اطلاع‌رسانی، متقاعدسازی، سرگرمی، بیان احساسات و...) به عنوان شخصیت محرکه‌ای عمل می‌کند که بر سبک، محتوا و ساختار متن تأثیرگذار است.
پیش‌فرض‌ها و مفروضات: باورها و مفروضات ضمنی که نویسنده و خواننده به اشتراک می‌گذارند و بر درک متقابل از متن تأثیر می‌گذارند.
ارتباطات بین متنی: متن ارتباط با سایر آثار ادبی، هنری، فرهنگی و تاریخی، به عنوان شبکه‌های معانی و اشاره‌ها عمل می‌کند که بر لایه‌های متن پنهان می‌افزاید.
روش های دسترسی به فرامتن
برای دستیابی به لایه‌های متن پنهان، می‌توان از روش‌های تحلیلی زیر بهره برد:
تحلیل زمینه تاریخی و اجتماعی: مطالعه دقیق دوره تاریخی و اجتماعی تولید متن، زندگی و آثار نویسنده، و مقایسه متن با سایر آثار هم‌عصر.
تحلیل زبان و سبک: مطالعه دقیق واژگان، ساختار عبارات، تصاویر، نمادها و سبک نگارش نویسنده، و بررسی طبیقی با سایر آثار.
تحلیل ساختاری متن: بررسی ساختار کلی متن، ترتیب قرارگیری عناصر، روابط بین بخش‌های مختلف و نقش هر بخش در انتقال معنا.
تحلیل روانشناختی: بررسی شخصیت‌پردازی، انگیزه‌های شخصیت‌ها، روابط بین آن‌ها و تأثیر روانی متن بر خواننده.
تحلیل بینامتنی: بررسی ارتباط متن با سایر آثار و شناسایی منابع الهام، نقل قول‌ها، ارجاعات و ایهامات.
استفاده از ابزارهای تحلیل متن: بهره‌گیری از نرم‌افزارها و ابزارهای تحلیل متن برای شناسایی الگوها، مفاهیم کلیدی و روابط بین عناصر مختلف متن.
مهم فرامتن در تحلیل ادبی
درک فرامتن به تحلیلگران ادبی اجازه می دهد تا:
به عمق معنایی متن دست یابند: با شناسایی لایه‌های پنهان، می‌توانم از مفاهیم، پیام‌ها و مفاهیم نویسنده دست پیدا کنم.
ارتباطات بین متنی را شناسایی می کنند: با بررسی ارتباط متن با سایر آثار، می‌توانم به جایگاه متن در تاریخ ادبیات و فرهنگ دست پیدا کنم.
متن اجتماعی و فرهنگی را بررسی می کند: با تحلیل زمینه فرهنگی و اجتماعی، می‌توان به نقش متن در جامعه و تأثیر آن بر مخاطبان دست یافت.
روش‌های نوینی برای ادبیات ارائه‌دهنده ادبیات: با استفاده از ادبیات فرامتن، می‌توانم روش‌های ساختاری و تحلیلی برای آموزش طراحی کرد.
نتیجه گیری
فرامتن به عنوان یک مفهوم کلیدی در تحلیل ادبی، به کمک می‌کند تا فراتر از سطح ظاهری متن رفته و به لایه‌های پنهان آن نفوذ کند. با درک فرامتن، می‌توانم از آثار ادبی دست یافته‌ها و لذت بردن از آن‌ها و خواندن آن‌ها بهره‌مند شوم.
