آغاز حرکت اجتماعی زیباست و صد البته مهم، در جوامع مدرن(بعد از دورۀ فئودال) سواد سیاسی یک باید است که با گذر از آن دوره ، نقش تاریخ و اهمیت سواد تاریخی نیز پررنگ تر می شود.
چیزی که این روزها در ایران و در میان ایرانیان به شکل پررنگی دیده می شود، نبود سواد سیاسی و سواد تاریخی است. در دورۀ پهلوی نظام دارای ساختاری منظبط و قانونمند بود، لیکن فساد سیستماتیک در قسمتهایی از سیستم و نیز خودرایی حاکمیت مشکلات و فشار اجتماعی قابل توجهی ایجاد می کرد. طبقه به اصطلاح اندیشمند و روشنفکر که وظیفه تولید اندیشه را به گردن دارد، ناگهان با چرخشی بر خلاف ماهیت خود شروع به فکر سازی، حرکت سازی و جریان سازی کرد. درک اشکال این مسئله سخت است.
تغییر ماهیت هر نیرویی در اجتماع به تداخل قوا می انجامد، مانند آنکه نظامیان ناگهان شروع به طبخ نان در کل سطح کشور کنند و پادگان ها را به امان خود رها سازند. این خطای بنیادی در جامعه روشنفکری ایران باعث شد فضا برای حضور اشخاصی مانند دکتر علی شریعتی هموار شود، فردی که با البسه روشنفکری آمد، روشنفکر بود و ماند و نهایتا از دنیا رفت. کسی که در هرج و مرج نسبی سیاسی در طبقات اجتماع سالهای ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۶ توانست ابتدا با هم اندیشی با گروهای اسلامی و سوسیالیستی (خداباوران سوسیالیست به رهبری آقای نخشب و جلال آشتیانی)، بنیان و اسکلت جمهوری اسلامی را در قابل حاکمیت شرع بر خلق تبیین و ارائه دهد. سخنرانی های او به دلیل حفظ جایگاه روشنفکری و عدم پا گذاشتن در مسیر حرکت سازی و جریان سازی تقریبا به شکل غالبی ، بدون مشکل در حسینیه ارشاد تهران، شهر مشهد، و دیگر شهرها برگزار و اجرا می شد.(وی بیش از ۳۵ جلد کتاب از خود به جای گذاشته که برخی بیش از ۷۰۰ صفحه هستند، برای درک ارتباط دکتر علی شریعتی و ساختار جمهوری اسلامی بعد از انقلاب به آثاری از وی چون "امامت و ولایت" مراجعه شود.)
روشنفکران تغییر ماهیت داده از آنجایی که خود وارد فضای تولیدی خود می شوند، توان نقد، بررسی، تجزیه و تحلیل وقایع در جریان را از دست می دهند.
نمونه:
به تاریخ شوروی و لنین مراجعه شود - به تاریخ انقلاب اسلامی ایران، مهدی بازرگان مراجعه شود.
مقایسه:
تفاوتهای مقایسه ای را می توان اینگونه برشمرد: مارکس و لنین - فروهر و بازرگان .
در ادامه؛ ایجاد تشکیلات برای حرکتهای ملی یک ضرورت است. تشکیلاتی که با یک هدف معین، نقشه راه مشخصی را تبیین می کند که از یک و یا چند اندیشه از اندیشمند و یا اندیشمندان در آن استفاده شده. روشنفکران آن را پراگمال کرده و جلا داده اند و متفکران آن را به مرحله عمل و اجرا در می آورند و نهایتا توده از آن تبعیت می کند.
این مسیر راه با در نظر گرفتن وضعیت ژئوپولتیک، اقتصادی، سیاسی، نظامی در خارج و داخل طراحی می شود و از تشدید چالشها و به وجود آوردن بحران ها پیشگیری می کند. برای هر ایالت و یا استانی برنامه مشخص خود را دارد که از مسیر راه پیروی می کند و رابطه و اتصال میان این قوا را مدیریت می کند.
(توصیه می شود برای درک بهتر ساختار و فعالیت تشکیلاتی به تاریخچه مدیریتی حزب توده ایران از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۸ مراجعه شود، از آقایان کیانوری، طبری، نگهدار، پرویز و... مثالهای دیگری نیز وجود دارد ولی متاسفانه منابع دقیق و معتبری از آنها در دسترس نیست.)
حرکت اجتماعی توده در هر کشوری اگر از یک اتحاد و همدلی خارج و فاقد انسجام باشد، جز به هرج و مرج، اتلاف نیروهای محرک توده، تقویت حاکمیت(که بر علیه آن قیام شده) ، در خفا پا میان گذاشتن نیروها و منافذان خارجی، برنامه ریزی قوای غیر داخلی برای سهم گیری و جهت دهی ، حاصل و عایدات دیگری نخواهد داشت.
توده یا به جای حواله کردن ماهیت ساختار فردای ایران به بعد از نتیجه گیری احتمالی حرکت فعلی، در یک یا چند گروه خط مشی و هدف و مسیر حرکت خود را مشخص می کند و در آن قدم گذاشته و پیش می رود و یا آنکه در بهترین حالت و با حفظ تمامیت ارضی خود،به مصادره ای بدتر از نتایج انقلاب ۵۷ تن خواهد داد.
از دلایل خطرناکتر بودن حرکت فعلی نسبت به آن دوره، می توان به نبود احزاب و گروه های سیاسی با ساختار تشکیلاتی که مسیر راه و هدف را تبیین می کنند اشاره کرد و نیز، در دوره پیش از انقلاب ایران، میانگین سواد سیاسی افراد فعال و دخیل در حرکتهای اجتماعی ، متاسفانه و شوربختانه به مراتب بالاتر و بیشتر از میانگین امروزی می باشد که صد البته نقش تضعیف کننده جریان حاکمه بعد از انقلاب در از بین بردن ارزش و جایگاه فکر ، اندیشه ، معنویت ، اخلاق ، فرهنگ و قانون کمرنگ نیست.
در حرکت شهریور و مهر ماه ۱۴۰۱ در ایران، مشخصا وضعیت توده و مسیر آن خطرناک تر و بحرانی تر و حتی چالش بر انگیزتر از سالهای ۵۶ الی ۵۸ است که شاید مطالعه بی طرفانه و صادقانه آن دوران و استفاده از تجارب نافذان سیاسی و نیروهای با سابقه و صادق به ایران، جهت برون رفت از وضعیت کنونی توده موثر باشد.
م. منصوری - شماره ۱۴۹ - ۱۹ مهر ۱۴۰۱
