شاید بتوان گفت که مزاج شناسی مهم ترین بخش در فهم طب سنتی ایران و همچنین طب اسلامی است.
همواره تفاوت بین افراد توجه ما را به خود جلب می کند. برخی نوزدان زردی می گیرند و برخی نمی گیرند. برخی بچه ها خوب غذا نمی خورند و برخی برعکس خیلی خوش اشتها هستند. بعضی لاغر و بعضی درشت اندامند. برخی افراد شجاعند و برخی ترسو.
عده ای به محض خوردن یک عدد خیار دچار دل درد می شوند و برخی هم می توانند نیم کیلو خیار را بدون ناراحتی میل کنند. یک نفر با خوردن کمی دارچین دچار خارش می شود و دیگری غذاهای خود را پر از ادویه می کند و مشکلی هم پیدا نمی کند.
لازمه شناخت راز این تفاوت ها و نحوه اصلاح یا کنار آمدن با آن ها، درک درست بحث مزاج شناسی است.
انسان، حیوان، گیاه و ... همه از چهار عنصر یا رکن اصلی تشکیل شده اند: آتش، هوا، آب و خاک
هرچیزی از تاثیر این چهار رکن بر روی هم و ایجاد یک کیفیت جدید ایجاد می شود. در واقع این چهار ماده، مواد اولیه تشکیل دهنده همه موجودات هستند که پس از مرگ و تجزیه بدن موجود:
1.ابتدا حرارت از بدن خارج شده و جسم سرد می شود.
2. سپس جسم متورم شده و بادها خارج می شود.
3. و بعد جسم آب خود را از دست داده، خشک می شود.
4. در نهایت باقیمانده آن تبدیل به خاک شده و به طبیعت باز می گردد.
طبیعت اتش گرم و خشک است.
در گرمی آتش بحثی نیست، برای درک خشکی آن کافیست توجه کنیم که تاثیر آتش بر رطوبت ها چگونه است. وقتی یک جسم مرطوب را حرارت می دهیم خشک می شود. آفتاب وقتی به زمین باران خورده می تابد زمین را خشک می کند. لذا می گویند آتش گرم و خشک است.
خصوصیت آتش ایجاد لطافت و نفوذ در جسم و سبکی و کم کردن سردی است. یعنی هر جسمی که در آن عنصر آتش بیشتر باشد، چابک تر و سریع تر حرکت می کند و نفوذ بیشتری دارد. شعله آتش در محیط پیرامون ما هم همین خصوصیت را دارد. اگر جایی آتش بگیرد به سرعت به نقاط دیگر سرایت می کند.
اگر در ارکان تشکیل دهنده بدن یک فرد، عنصر اتش زیادتر باشد، حرکات و فعالیت آن فرد سریع تر و با چابکی و شتاب بیشتری انجام می گیرد.
طبیعت هوا گرم و تر است.
وقتی آب را حرارت دهید بخار می شود. بخار آب نسبت به خود آب از سطح انرژی بالاتری برخورداراست چرا که برای تبدیل آب به بخار بایستی انرژی مصرف کنیم بنابراین هوا نسبت به آب گرم تر است. هوا شکل پذیری و روانی بیشتری نسبت به آب دارد و نقش آن ایجاد لطافت و سبکی بوده و بین اجزا و ذرات اجسام، تخلخل و فاصله ایجاد می کند.
کسانی که عنصر هوا در بدنشان زیادتر است، استخوان بندی درشت تری دارند زیرا هوا در بین ذرات استخوانی آنها فاصله ایجاد کرده است.
طبیعت آب سرد و تر است.
تر بودن و رطوبت آن که واضح است و از توضیح بالا مشخص شد که آب نسبت به هوا سرد تر است. خصوصیت آب ایجاد شکل پذیری و قابلیت انعطاف در اجسام است یعنی هر جسمی که عنصر آب در آن بیشتر باشد، خاصیت شکل پذیری، شلی و روان بودن آن بیشتر است.
اگر در ارکان تشکیل دهنده بدن یک فرد، عنصر آب زیادتر باشد، آن فرد در برخورد با مسائل، انعطاف پذیرتر خواهد بود.
طبیعت خاک سرد و خشک است.
برای تبدیل سنگ آهن به مایع، باید با حرارت زیاد آن را ذوب کنیم یعنی خاک نسبت به آب سرد و خشک تر است وقتی همین خاک را حرارت داده و ذوب می کنیم گرم تر شده و روان یعنی مایع می شود.
خصوصیت خاک ایجاد پایداری و استحکام و ثبات در اجسام است.
به طور کلی اگر هرکدام از این ارکان به میزان مناسب در ترکیب بدن وجود داشته باشند، اعضای بدن قادر خواهند بود وظایف طبیعی خود را به درستی انجام دهند. (برگرفته از کتاب تعذیه در طب ایرانی، اسلامی دکتر کردافشاری)
جهت مطالعه ی ادامه ی مطلب و آشنایی بیشتر با این بحث پیشنهاد میکنیم مقاله علائم مزاجها را مطالعه کنید.
