نکته ۱: تلاش شده که این مطلب به زبان نسبتا ساده ای نوشته بشه و به همین دلیل ممکنه برای مخاطب فنی حوصله سر بر باشه.
نکته ۲: بعضی موارد عمدا در این مطلب ذکر نشدن، دلیلش هم واضحه. در واقع تا همین حد هم زیادی گفتم :))
وضعیت اینترنت در ایران به قدری خراب هست که نیازی به مقدمه سرایی نیست. دلیل اول این وضعیت خراب رو هم همه ما میدونیم، "فیلترینگ". اما یک سوال اساسی وجود داره، کشور های دیگه ای در دنیا مثل چین و روسیه هم سیستم های فیلترینگ پیشرفته ای دارن، اما وضعیت شبکه و اینترنتشون انقدر خراب نیست، پس چرا وضعیت ما اینجوریه؟
دلایل این موضوع در دو دسته قرار میگیرن:
کنترل دسترسی کامل یک کشور به اینترنت، با علم و تکنولوژی امروزی ممکن نیست. تا زمانی که شما دسترسی به "شبکه اینترنت" دارید (حتی به صورت محدود)، بالاخره یک راهی پیدا میشه که محدودیت های دسترسی به این شبکه رو دور بزنید. به دلایل واضحی بیش از این وارد مبحث فیلترینگ نمیشیم (نمیتونیم بشیم)، صرفا تا همین حد بدونیم که به خاطر عدم پذیرش غیرممکن بودن کنترل دسترسی کامل به اینترنت، سیاستی برای اجرای فیلترینگ در پیش گرفته شده که غیرممکن، به دور از واقعیت و احمقانه است. اجرای این نوع از فیلترینگ باعث فشار بسیار شدید به زیرساخت معیوب شبکه ایران شده و نه فقط شبکه اینترنت، بلکه شبکه داخلی رو هم با اختلال شدید مواجه کرده. (اینارو نگفتم که بگم سیاست فیلترینگ باید عوض بشه، من از اساس با فیلترینگ مشکل دارم. دلیلش این هست که این مورد یکی از دلایل اصلی خراب بودن وضعیت شبکه ایران در مقایسه با کشور های دیگه دارای فیلترینگ هست)
بیاید فرض کنیم که فردا در یک دنیای غیرممکن بیدار میشیم و فیلترینگ به طور کامل از اینترنت و شبکه ایران حذف شده. با چه چیزی مواجه خواهیم شد؟
اولین تغییر بزرگ، عدم نیاز به فیلترشکن هست. عدم استفاده از فیلترشکن باعث کاهش قابل توجه بار ترافیک روی زیرساخت کشور میشه. از طرفی بخش های مبارزه با فیلترشکن سیستم فیلترینگ، دیگه روی ترافیک مشکوک به فیلترشکن اختلال ایجاد نمیکنن و این باعث بهبود قابل توجه کیفیت شبکه میشه، چرا که این سیستم روی بخش بزرگی از ترافیک عادی هم اختلال ایجاد میکنه.
بازگشت دسترسی به جاهایی مثل گوگل پلی، به مرور باعث افزایش نسبی امنیت کاربران ایرانی میشه که آلودگی بات نت ها در ایران رو کم میکنه. این موضوع حجم بسیار قابل توجهی از فشار روی زیرساخت ایران رو کم میکنه و حجم حملات DDoS با منشا داخلی هم کم میشه.
پایان اختلال روی تانل های شبکه، باعث افزایش کیفیت ارتباطات سازمانی و تجاری میشه که احتمالا سمت کاربران هم حس خواهد شد.
در کل میتونیم بگیم که در این دنیای خیالی، کیفیت و پایداری ارتباطات در شبکه ایران به طور خوبی افزایش پیدا میکنه و باعث عدم هدر رفت کلی پول میشه. اما سوال اینجاست، آیا الان ما با یک شبکه با کیفیت طرفیم؟ آیا پارامتر هایی مثل پینگ تایم (Latency) و پهنای باند (چیزی که به اشتباه بهش سرعت اینترنت گفته میشه) خوب میشن؟
جواب اینه که قطعا شاهد بهبود هایی در این پارامتر ها خواهیم بود اما نه، هنوز هم فرسنگ ها با یک شبکه و اینترنت با کیفیت فاصله خواهیم داشت. چرا؟
تا حالا به اسم اینترنت دقت کردید؟ Internet یا به عبارتی InterNetwork که من بهش میگم شبکه ای بین شبکه های مختلف. در واقع اینترنت یک شبکه از شبکه های مختلف هست که تحت قوانین و پروتکل های مشترک، به هم متصل هستن. شبکه ای که شما در خونه دارید، شبکه ای که شرکت اینترنتی (ISP) شما داره و شما بخشی از اون هستید و... همگی نمونه هایی از این شبکه ها هستن که در کنار هم و با اتصال به هم دیگه، اینترنت رو شکل دادن.
این باعث عدم تمرکز نسبی شبکه اینترنت شده (که خوشبختانه در سال های اخیر این عدم تمرکز بیشتر هم شده)، یعنی مثلا آمریکا نمیتونه یک دکمه بزنه و اینترنت خاموش بشه. آمریکا (و هر کشور دیگه ای) میتونه با یک دستور، شبکه های خودش رو از اینترنت قطع کنه و طبیعتا هرجایی که به اون شبکه ها وابسته هست دچار اختلال میشه، اما به هیچ عنوان شبکه جهانی اینترنت قطع نمیشه، چون دیگه دست یک شرکت و یک کشور و... نیست.
این عدم تمرکز یک خاصیت دیگه هم داره. شرکت های ارائه دهنده اینترنت (ISP) هرچی ارتباط بیشتر و بهینه تری با بقیه شبکه ها داشته باشن، کیفیت کلی ارتباط بهتر خواهد بود. پس این شرکت ها با هم وارد رقابت میشن تا با ساختن یک شبکه بزرگ تر و بهینه تر، کیفیت بهتری ارائه بدن و این هم به نفع شرکت هست، هم به نفع مشتریانش و هم به نفع شبکه جهانی اینترنت.
پس تا اینجا فهمیدیم که شرکت های ارائه دهنده اینترنت یا همون ISP ها به هم متصل میشن و باقی ماجرا. اما از اونجایی که اینجا ایرانه، بدیهیه که ما باید یک مدل کاملا غیراستاندارد، احمقانه و خطرناک رو جایگزین کنیم. در ایران، شرکت های ارائه دهنده اینترنت حق ندارن به طور مستقیم با شبکه های خارجی اتصالی داشته باشن! در عوض، جایی به اسم سازمان ارتباطات زیرساخت که زیرمجموعه وزارت ارتباطات هست، این اتصال رو میخره (به هر اندازه ای که دلش بخواد) و ISP های ایرانی باید اینترنت رو از این سازمان بخرن! اشکالات این مدل بسیار بزرگ و قابل توجه هستن:
تازه ما فرض کردیم که فیلترینگ وجود نداره وگرنه این لیست طولانی تر میشد.
علاوه بر انحصار و مرکزیت سازمان ارتباطات زیرساخت در شبکه ایران، معماری شبکه ایران هم به دلایلی به شدت متمرکز هست که خلاف اصول استاندارد اینترنت هست. این خلاف اصول بودن باعث میشه ترافیک شبکه به طور مناسب توزیع نشه. در موارد بسیاری من اگر بخوام با یک نفر در شهر خودم ارتباط اینترنتی داشته باشم، این ارتباط یک دور میره تهران و بر میگرده! این موضوع نه تنها باعث افزایش سرسام آور Latency میشه، بلکه فشار احمقانه ای رو هم به زیرساخت مرکزی شبکه ایران وارد میکنه. سال هاست که قراره با شکستن مرکزیت تهران در شبکه ایران، این موضوع تا حدی حل بشه اما شواهد نشون میدن تا به امروز پیشرفت ویژه ای رخ نداده.
علاوه بر مرکزیت، باز هم به دلایلی از جمله عدم توسعه زیرساخت (که متاسفانه بخش زیادیش در انحصار دولت هست) و دلایل دیگه، مسیر ترافیک بین الملل هم در ایران بهینه نیست. یعنی اگر من در شیراز در یک بازی آنلاین به سرور خاورمیانه (جنوب خلیج فارس) وصل بشم، در عموم ISP ها پینگم چندین برابر عددی هست که باید باشه (در واقع ترافیک من، مستقیم از شیراز به جنوب ایران و جنوب خلیج فارس نمیره و یک مسیر به شدت غیر بهینه تر رو طی میکنه).
از پر شدن ظرفیت دکل های موبایل تا فرسودگی شدید زیرساخت خطوط مسی در ایران و عدم توسعه زیرساخت فیبر نوری (که اخیرا دارن کار هایی دربارش میکنن)، متاسفانه زیرساختی که قراره کاربر نهایی رو به شبکه متصل کنه انقدر ضعیف و توسعه نیافته هست که حتی اگر تمام مشکلاتی که تا اینجا ذکر شد هم حل بشن، باز هم کاربر نهایی تجربه خوبی نخواهد داشت. به گزارش سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در تابستان ۱۴۰۲ دقت کنید:
تعداد کسانی که از اینترنت همراه استفاده میکنن، با اختلاف وحشتناکی بیشتر از مشترکین اینترنت ثابت هست در حالی که باید به دلایلی بسیاری (اقتصادی و فنی) برعکس باشه! در عموم دنیا این اینترنت ثابت هست که حکم روش اتصال اصلی رو داره چون هم به شدت ارزون تر هست و هم به شدت با کیفیت تر (به دلایل فنی)! این خودش گویای وخامت اوضاع لایه اکسس در ایران هست...
موارد بسیار دیگه ای هم هستن که در این وضعیت نقش دارن، از بی سوادی و فساد تا کمبود نیروی متخصص. تازه دقت کنید که تمام این موارد در حضور فیلترینگ (دنیای واقعی ما)، به مراتب مخرب تر هستن. این یک واقعیته که شبکه ایران بدون فیلترینگ هم معیوبه، حالا تصور کنید که سیستم فیلترینگ سنگین ایران چه بلایی سر این زیرساخت معیوب میاره.
موارد ذکر شده صرفا چیز هایی بودن که در ذهن من، اصلی ترین دلایل (به جز فیلترینگ) وضعیت کنونی شبکه و اینترنت در ایران بودن.
بیاید این دنیای خیالی رو خیالی تر کنیم و بگیم نه تنها فیلترینگ در ایران برداشته شده، بلکه قصد بهبود شبکه و اینترنت هم وجود داره (تو خواب ببینیم). چه باید کرد؟
هدف از این پست، نگاه عمیق تر به مشکلات زیرساخت شبکه ایران بود. متاسفانه مشکلات یکی دو تا نیستن و من به چشم دارم میبینم که نیرو های متخصص شبکه کشور، خسته شدن و دارن میرن. با توجه به اینکه بسیار بعید میدونم حالا حالا ها تغییر مثبت قابل توجهی رو شاهد باشیم، فقط میتونم بگم که روز های سختی رو در پیش میبینم.
امیدوارم این پست براتون مفید بوده باشه، ممنونم که خوندید!
