این مطالعه، در مورد پیاده‌سازی سیستم‌های پرداخت سریع (FPS) است و به ارائه و پیشنهاد یک مجموعه ابزار سیاستی منجر شده است. این مجموعه ابزار برای راهنمایی کشورها و مناطق در انتخاب گزینه‌ها و مدل‌های احتمالی در پرداخت سریع طراحی شده است تا به آنها در تصمیم‌گیری‌های سیاستی و اجرایی در هنگام استفاده از سیستم‌های پرداخت سریع (FPS) کمک کند.
مقدمه
پرداخت‌های سریع در حال تبدیل شدن به یک ویژگی استاندارد در زیرساخت‌های پرداخت مدرن هستند. دسترسی همه‌گیر و کم‌هزینه به اینترنت، قدرت محاسباتی بالا و پیچیدگی رابط‌های کاربری مانند اپلیکیشن‌های تلفن همراه، طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های تجاری و اجتماعی را به صورت آنلاین ارائه کرده و تقاضا برای خدمات بانکی و پرداخت لحظه‌ای متناسب با این محیط جدید را افزایش داده است. در این راستا، انتظار می‌رود بازار جهانی پرداخت لحظه‌ای از سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۰ با نرخ رشد مرکب سالانه 5/35 درصد رشد کند. منطقه آسیا و اقیانوسیه تاکنون بر این بازار تسلط داشته و در سال ۲۰۲۰ سهم ۳۸درصدی را به خود اختصاص داده است. در صورت اتکا به سیستم‌های موجود، پرداخت‌های سریع ممکن است نه تنها تغییرات فنی بلکه تغییرات ساختاری در سازماندهی، استراتژی تجاری و حاکمیت اپراتورها و ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت را نیز به دنبال داشته باشد.
در برخی از کشورها، ارائه‌دهندگان پرداخت سریع به عنوان شرکت‌های کاملاً جدید تأسیس می‌شوند، اما اکثر کشورها آنرا به عنوان نوآوری یا سیستم‌های جدیدی در داخل ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت موجود تکامل داده‌اند. از دیدگاه کاربر نهایی، واضح‌ترین مزیت پرداخت‌های سریع، امکان انجام سریع پرداخت در هر زمان و هر مکان در صورت لزوم و دسترسی تقریباً فوری به وجوه است. این ویژگی‌های سیستم‌های پرداخت سریع، مزایای مستقیمی را برای دریافت‌کنندگان و پرداخت‌کنندگان به همراه دارد. سیستم‌های پرداخت سریع اغلب خدمات و کارکردهای جانبی جدیدی را ارائه می‌دهند که خود را از سایر سیستم‌های پرداخت موجود متمایز می‌کنند.
سیستم‌های پرداخت سریع در طی چند دهه گذشته وجود داشته‌اند و تقریباً تمامی کشورها حداقل یک سیستم از این نوع پرداخت را در حال حاضر به صورت فعال دارند. با این حال، این سیستم‌ها معمولاً برای خدمت به بانک‌ها طراحی شده‌اند و عموماً فقط در دسترس آنها و در برخی موارد، چندین مؤسسه مالی دیگر هستند. ارائه‌دهندگان پرداخت سریع به بسیاری از بخش‌ها و گروه‌های کاربری که تحت پوشش سیستم‌های پرداخت فعلی قرار می‌گیرند، خدمات ارائه می‌دهند. اما رقابت باعث شده است که این بخش‌ها و گروه‌های کاربری مزایای سیستم‌های پرداخت سریع را در محصولات جدید ادغام کنند تا انگیزه پذیرش و استفاده از آنها را افزایش دهند. همچنین با بالغ شدن اکوسیستم‌های سیستم‌های پرداخت سریع، برای بهبود قابلیت استفاده و امنیت یا امکان طراحی خدمات پرداخت سفارشی‌تر، کارکردهای جدیدی در این حوزه پدید آمده‌اند.
اجزای اکوسیستم:
سیستم‌های پرداخت سریع معمولاً باعث تسریع تکامل اکوسیستم‌های موجود و ادغام شبکه‌های جدید می‌شود. اجزای اکوسیستم پرداخت سریع معمولاً شامل ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت، ارائه‌دهندگان برنامه‌های شخص ثالث شامل شرکت‌های فناوری مانند گوگل، ارائه‌دهندگان برنامه‌های چت مانند واتس‌اپ و بازیگران تجارت الکترونیک مانند آمازون هستند. اکوسیستم گسترده‌تری از ارائه‌دهندگان خدمات فنی و تجاری در حال ظهور است تا استفاده از FPS را تسهیل کند و کاربرد آن را افزایش دهد. این شرکت‌ها اعضای رسمی یا مشارکت‌کننده در ارائه FPS نیستند، اما ممکن است از بانک‌ها، مؤسسات پرداخت یا سایرPSPها پشتیبانی کنند.
خدمات و بخش‌های پرداخت:
پرداخت‌های سریع در حال ارائه مجموعه رو به رشدی از خدمات برای پاسخگویی به نیازهای بخش‌های مختلف هستند. اکوسیستم‌های FPS همچنان در حال تکامل هستند اما در این میان چند نوع سرویس خاص در میان همه آنها مشترک است. در زیر به برخی از این خدمات اشاره شده است:
· امنیت و احراز هویت: برای ارائه یک سرویس کاربرپسند و در عین حال تضمین امنیت، به روش‌های جدیدی برای تأیید هویت و حساب نیاز است.
· کاربردهای اولیه: FPS اغلب در مراحل اولیه استقرار برای فعال کردن انتقال و پرداخت‌های داخلی P2P لحظه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.
· پرداخت‌های فروشگاهی: پرداخت‌های فروشگاهی در حال تبدیل شدن به یکی از مهم‌ترین موارد استفاده از سیستم‌های پرداخت سریع هستند و انتظار می‌رود با ورود تعداد بیشتری از فروشگاه‌ها به این نوع پرداخت، این روند تقویت شود. به همین دلیل، حضور کسب‌وکارها در این اکوسیستم بسیار مهم است. همچنین، سیستم‌های پرداخت سریع شاهد پذیرش انواع موارد استفاده خرده‌فروشی مانند اقساط یا «اکنون بخرید، بعداً پرداخت کنید»، وام دیجیتال، بازپرداخت فوری و پرداخت الکترونیکی صورت‌حساب بوده‌اند. طی یک دهه گذشته، شاهد تغییر قابل توجهی در روند خرید به سمت پرداخت‌های آنلاین بوده‌ایم. اکنون بازپرداخت‌های فوری به عنوان یک سرویس مجزا بر روی خدمات پرداخت سریع ارائه می‌شود.
· پرداخت مبتنی بر QR کد: در آگوست ۲۰۲۲، شرکت ملی پرداخت‌های هند اعلام کرد که یوپی‌آی(UPI) به عنوان یک راه‌حل پرداخت با کدQR بر روی تمام دستگاه‌های فروشگاهی «پی‌اکسپرت» برای پرداخت‌های درون فروشگاهی در دسترس قرار خواهد گرفت. به طور خلاصه، به جای اینکه ارائه‌دهنده سیستم پرداخت برای هر کشور جدیدی که به آن متصل می‌شود، ارتباطات سفارشی ایجاد کند، می‌تواند یک اتصال به پلتفرم ایجاد شده را برقرار کند. کدهای QR حاوی اطلاعات پرداخت برای هر دو طرف پرداخت‌کننده و دریافت‌کننده (فروشنده) و ارائه‌دهنده خدمات پرداخت آنها هستند. کدهای QR توسط تلفن‌های هوشمند برای آغاز پرداخت اسکن می‌شوند. کدهای QR در سیستم‌های پرداخت سریع (FPS) مفید هستند، زیرا گیرنده پرداخت نیازی به اشتراک گذاشتن هیچ‌گونه اطلاعات شناسایی حساب خود با فرستنده ندارد و همچنین خطاهای ناشی از ورود دستی اطلاعات گیرنده توسط فرستنده را کاهش می‌دهد.
· پرداخت‌های دولتی: در واقع، برخی از توافقات پرداخت دولت به فرد از سیستم‌های پرداخت سریع برای انتقال وجوه به دریافت‌کنندگان حقوق، مستمری، یارانه یا مزایا استفاده می‌کنند. علاوه بر این، در برخی موارد، کد ملی، شماره تلفن همراه و/یا سایر شناسه‌ها به خدمات پرداخت سریع متصل می‌شوند تا امکان توزیع چنین پرداخت‌هایی فراهم شود.
· پرداخت‌های کسب‌وکار به کسب‌وکار: حداکثر مبلغ تراکنش در سیستم‌های برخی از کشورها معادل چند هزار دلار آمریکا یا کمتر است، در حالی که در برخی دیگر مانند اتحادیه اروپا، این مبلغ می‌تواند تا ۱۰۰۰۰۰ یورو باشد.
اهداف و محرک‌های سیاست‌گذاری برای پرداخت‌های سریع
این یک موضوع پذیرفته شده است که اکثر ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت (PSP) و سیستم‌های پرداخت قدیمی در پذیرش و تطبیق با نوآوری‌هایی که می‌توانند هزینه‌ها را کاهش داده و خدمات را بهبود بخشند، یا برای ادغام و پاسخگویی به نیازهای بازیگران جدید اقتصادی، کُند بوده‌اند. بنابراین، برخی از دولت‌ها از اختیارات مختلف خود برای معرفی پرداخت‌های سریع و/یا مداخله مستقیم‌تر در نقشه‌راه توسعه وسیع‌تر برای پرداخت‌های خرده‌فروشی و زیرساخت‌های پشتیبان آنها استفاده کرده‌اند. چنین تغییراتی می‌تواند ساختار بازار را که در آن سیستم‌های پرداخت سریع (FPS) فعالیت می‌کنند و همچنین انواع خدمات و ارائه‌دهندگانی که با آنها همکاری می‌کنند، تغییر دهد.
همچنین مقررات بانکداری باز، چارچوب قانونی و حقوقی را که تحت آن خدمات پرداخت به طور مستقیم به مصرف‌کنندگان ارائه می‌شود، تغییر می‌دهد. در واقع، سیستم‌های پرداخت سریع به عنوان یک لایه حیاتی پرداخت در زیرساخت‌های عمومی دیجیتال (DPI) تلقی می‌شوند و قابلیت همکاری با سایر لایه‌های DPI مانند داده، در آن بسیار مهم است.
نظام کارمزد در پرداخت سریع
سیستم پرداخت سریع (FPS) می‌تواند با تکیه بر برخی ویژگی‌های ساختاری ذاتی که آن را از سایر اشکال پرداخت متمایز می‌کند، استراتژی‌های قیمتی مختلفی را اتخاذ کند. به عنوان مثال، اپراتورهای FPS و ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت سریع به طور معمول هزینه ثابتی را برای هر تراکنش به ترتیب از مرچنت و کاربران نهایی دریافت می‌کنند. استفاده گسترده از پرداخت‌های سریع در پایانه فروش (POS) می‌تواند فشار کمتری بر ساختار کارمزد فعلی کارت‌های پرداخت، وارد کند. این امر در ترکیب با کارمزد تراکنش پایین‌تر، می‌تواند منجر به افزایش پرداخت‌های سریع به عنوان جایگزینی برای پرداخت‌های کارتی و در نهایت فشار کمتر بر کارمزد تراکنش‌های کارتی و تغییر رقابت از قیمت‌گذاری به خدمات با ارزش افزوده شود.
پرداخت‌های مبتنی بر USSD
با وجود تغییرات سریع، فناوری USSD همچنان برای تسهیل تراکنش‌های پرداخت سریع برای کاربران بدون گوشی هوشمند و بدون اینترنت مفید و حتی ضروری است.
فین‌تک تعبیه‌شده و سوپر اپلیکیشن
اقتصاد دیجیتال در حال افزایش یکپارچگی تجاری، عملیاتی و فنی بین خدمات مالی و بخش‌های دیگر است. این امر از هر دو منظر کسب‌وکار و تجربه کاربری، منجر به گسترش طیف وسیعی از خدمات می‌شود که در آن پرداخت‌ها و همچنین سایر خدمات مالی در خدمات بخش واقعی «تعبیه» شده‌اند. پیشگامان این حوزه، شبکه‌های کیف پول پرداخت بسته خود را راه‌اندازی کردند. در حال حاضر، خدمات پرداخت سریع به سایر پلتفرم‌های کوچک‌تر این امکان را داده است که بدون نیاز به ساخت شبکه پرداخت اختصاصی خود، پرداخت‌ها را تعبیه کنند.
ادغام ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) با سامانه پرداخت سریع (FPS)
به طور کلی، روش‌های مختلفی برای برقراری ارتباط و ادغام بین سامانه‌های CBDC و FPS وجود دارد. رویکرد مناسب برای یکپارچه‌سازی این دو سیستم، با توجه به اینکه آیا کشوری از قبل دارای یک سامانه FPS یا یک سیستم CBDC خرده‌فروشی است، متفاوت خواهد بود. هدف اصلی، جلوگیری از ایجاد جزیره‌های جداگانه و یکپارچه‌سازی کامل این دو سیستم است. برای نمونه، در منطقه یورو، بحث‌هایی در جریان است تا در صورت راه‌اندازی یورو دیجیتال، تا حد امکان از استانداردهای موجود پرداخت اروپا و قوانین مربوط به این طرح استفاده شود. به طور خاص، استفاده مجدد از قوانین مرتبط با طرح پرداخت فوری SEPA در حال بررسی است. ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند شکافی را پر کند که در آن، دیجیتالی‌سازی پرداخت‌ها با تأخیر مواجه شده است.
نتیجه گیری
نوآوری‌ها در زمینه پرداخت با سرعتی باورنکردنی در حال افزایش است. سیستم‌های پرداخت سریع (FPS) در سراسر جهان برای پر کردن شکاف‌های صنعت پرداخت اجرا شده‌اند و همچنان در حال تکامل و تطابق با تغییرات بازار هستند. در واقع، خدمات پرداخت سریع و ایمن دیگر تنها یک گزینه نیستند، بلکه با توجه به تقاضای زیاد مشاهده شده از سوی مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها، به یک ضرورت تبدیل شده‌اند. این امر عمدتاً با پیشرفت‌های فناوری، تغییر انتظارات و افزایش پذیرش پرداخت‌های سریع توسط تعداد فزاینده و متنوعی از کاربران نهایی توضیح داده می‌شود. انتظار می‌رود که قابلیت همکاری بین ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت در سال‌های آینده چند برابر شود.
