«اینترنت اشیا» برای اولین بار در سال 1999 توسط کوین اشتون مطرح شد. در سال 2010 با شروع و گسترش نسل چهارم شبکه‌های تلفن همراه (4G) رونق گرفت و به سرعت رشد کرد.
براساس گزارش منتشرشده توسط مؤسسه فورچون (Fortune)، اندازه بازار جهانی اینترنت اشیا از ۵۴۴میلیارد دلار در سال 2022 به بالای ۶۶۲میلیارد دلار در سال 2023 رسیده است. پیش‌بینی می‌شود اندازه این بازار تا سال 2030 به بیش از 3350میلیارد دلار برسد.
در میان مناطق مختلف جهان، آسیا و اقیانوسیه سریع‌ترین منطقه در حال رشد در بازار اینترنت اشیا بوده و خاورمیانه و شمال آفریقا دومین بازار بزرگ اینترنت اشیا در جهان را داراست.
سایت استاتیستا (Statista) در آوریل 2023، درآمد بازار اینترنت اشیای آسیا را در بخش‌های مختلفی چون خودرو خودران، اینترنت اشیا صنعتی، سلامت، شهر هوشمند و نظایر آن بررسی کرده و اعلام کرده است که درآمد این بازار از 151 میلیارد دلار در سال 2018 به 331 میلیارد دلار در سال جاری میلادی رسیده است.
خودرو خودران و اینترنت اشیا صنعتی بیشترین رشد را در این زمینه داشته‌اند. با توسعه شهرهای هوشمند در جهان، کاربردهای اینترنت اشیا در ارائه خدمات شهری همچون کنترل ترافیک، آتش‌نشانی، کنترل بلایای طبیعی و نظایر آن افزایش یافته است.
با توجه به گزارشی که در ماهنامه شبکه منتشر شده است، مفهوم اینترنت اشیا در ایران و آشنایی بخش دولتی و خصوصی با این مفهوم در سال‌های 93 و 94 رخ داده است و به دنبال آن انجمن اینترنت اشیا با هدف شکل‌گیری و تقویت زیست‌بوم IoT در ایران تشکیل شد.
از سویی دیگر، شورای عالی فضای مجازی در سال ۱۳۹۷، «الزامات حاکم بر اینترنت اشیا در شبکه ملی اطلاعات» را تصویب و ابلاغ کرد.
با این حال، در چند سال اخیر به دلیل مشکلات اقتصادی، توسعه بازار این فناوری در کشور با رشد کندی همراه بوده و موانعی چون کسری بودجه و تغییرات مدیریتی در مقیاس کلان باعث شده تا رشد این بازار مطابق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده پیش نرود.
در حال حاضر، اطلاعات دقیقی از اندازه و ارزش بازار اینترنت اشیا ایران در دسترس نیست ولی با توجه به مطالعات و پروژه‌های مطرح انجام شده در کشور، ورتیکال‌هایی مانند محیط‌زیست، کشاورزی، مدیریت انرژی، پسماند، لجستیک، حمل‌ونقل، خانه هوشمند و دام‌پروری بیشتر مورد توجه تیم‌ها و شرکت‌های فعال در حوزه IoT هستند.
اگر بخواهیم به فرصت‌های رشد بازار IoT در ایران بپردازیم از دو منظر قابل بررسی خواهد بود: یکی از منظر مقایسه با روندهای رشد و درآمدی جهانی و دیگری از منظر زمینه‌های موجود در ایران برای رشد بازار IoT از جمله سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری و بلوغ اقتصادی. اینکه کشورها در حال توسعه هستند یا توسعه‌یافته در رشد بازار اینترنت اشیا تأثیر دارد.
در خصوص مقایسه با روندهای جهانی و نیز رشد تحول دیجیتال در صنایع مختلف در کشور، یکی از فرصت‌های رشد اینترنت اشیا در ایران استفاده از این فناوری در صنعت خواهد بود. گسترش اینترنت اشیا صنعتی می‌تواند ضمن کاهش هزینه‌های صنعت و حرکت آنها به سمت هوشمندسازی، درآمد مناسبی را نیز برای شرکت‌های فعال در این زمینه به همراه داشته باشد.
لازمه این، پذیرش این فناوری از سوی مشتری (صنایع) و آگاهی لازم ارائه‌دهنده خدمات اینترنت اشیا از صنایع و نیازهای آنهاست. از سویی دیگر، با توجه به عدم سیاست‌گذاری مناسب در خصوص حرکت به سمت کاهش گازهای کربنی و Net-Zero و همچنین عدم توسعه خودروهای‌های هوشمند و خودران، بازار اینترنت اشیا در صنعت خودرو تنها در بخش رفتارسنجی رانندگان و همکاری با صنعت بیمه می‌تواند مفید باشد که به تعیین بیمه براساس نحوه رانندگی منتهی خواهد شد. لازمه این بخش نیز ایجاد تعامل و همکاری بین صنعت بیمه و ارائه‌دهندگان خدمات اینترنت اشیاء است.
در زمینه شناسایی فرصت‌های رشد این تکنولوژی براساس شرایط موجود در کشور، یکی از بازارهایی که می‌تواند باعث رشد این فناوری شود، موضوع مصرف انرژی در کشور است.
به‌عنوان نمونه، می‌توان به استفاده از اینترنت اشیا در کاهش مصرف آب در زمین‌های کشاورزی یا استفاده از تجهیزات کنترلی برای کاهش مصرف برق در منازل و صنایع اشاره کرد که نتیجه آن، عدم قطعی برق در جامعه و صرفه‌جویی در منابع آبی و برقی کشور است.
استفاده از اینترنت اشیا در کاهش مصرف انرژی، سیاست‌گذاری مناسب و نیز ایجاد تعامل بین سازمان‌های مرتبط با ارائه‌دهندگان خدمات IOT برای توسعه بازار این خدمات لازم و ضروری است.
یکی دیگر از زمینه‌های رشد اینترنت اشیا در ایران، گسترش شهرهای هوشمند در کشور است که می‌تواند استفاده از خدمات این فناوری را توسعه دهد.
برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده در زمینه هوشمندسازی شهرها و حرکت به سمت دیجیتالی شدن و افزایش فناوری‌های ابری در ارائه خدمات شهری، افزایش تقاضا برای این فناوری در شهرهای هوشمند کشور را به همراه خواهد یافت.
استفاده از این فناوری در کاهش بلایای طبیعی از جمله سیل و زلزله (سیستم هشدار سریع)، کاهش خسارت‌های مربوط به آتش‌سوزی (سیستم اعلام حریق)، پایش هوشمند محیط‌زیست و پارک‌ها، جمع‌آوری پسماند و پایش ساختمان‌ها و کنترل ترافیک تنها بخشی از کاربردهای این فناوری در هوشمندسازی شهرها خواهد بود.
در این حوزه، ایجاد زمینه‌های دسترسی به داده‌های شهری، سرمایه‌گذاری مناسب در ایجاد زیرساخت‌های لازم (سنسور و شبکه ارتباطی) و همکاری بین مدیریت شهری با ارائه‌دهندگان خدمات اینترنت اشیا لازم است.
حوزه بهداشت و سلامت یکی دیگر از بازارهایی است که می‌تواند باعث رشد این فناوری جهانی در کشور شود. شیوع کرونا یکی از محرک‌های اصلی برای استفاده از آن در این حوزه بود که نتایج استفاده از آن در کشورهای مختلف قابل توجه است.
همچنین با پیرشدن جمعیت کشور، نیاز به پایش علائم سلامتی جمعیت سالمندان لازم و ضروری است که در این زمینه، استفاده از تجهیزات اینترنت اشیا و دریافت داده‌های سلامتی شهروندان می‌تواند راهگشا باشد. در این خصوص نیز باید زمینه‌های همکاری بین متولیان حوزه بهداشت و سلامت و ارائه‌دهندگان این فناوری در کشور ایجاد شود.
با توجه به آنچه بیان شد، زمینه‌های لازم برای توسعه اینترنت اشیا در کشور وجود دارد ولی برای گسترش و رشد آن لازم است که اقداماتی مانند آنچه در ادامه می‌آید، صورت گیرد.
سیاست‌گذاری مناسب در استفاده از خدمات اینترنت اشیا در سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف انجام گیرد، امکان دسترسی به داده‌های مختلف برای ارائه خدمات مبتنی بر IOT ایجاد شود، زیرساخت‌های مناسب برای توسعه خدمات این فناوری توسط اپراتورهای مخابراتی توسعه یابد و سرمایه‌گذاری لازم برای گسترش فناوری اینترنت اشیا انجام شود.
در کنار فرصت‌های گسترش بازار اینترنت اشیا در ایران، چالش‌هایی نیز بر سر راه توسعه این بازار وجود دارد؛ چهار بخش رگولاتوری و سیاست‌گذاری، زیرساخت و امنیت، کمبود سرمایه‌گذاری و عدم توجه به اهمیت خدمات اینترنت اشیا و در نهایت کافی‌نبودن دانش تیم‌های استارت‌آپی، مهمترین چالش‌های موجود در برابر این فناوری هستند.
در بخش رگولاتوری و سیاست‌گذاری، لازم است که شرایط قانونی برای استفاده از خدمات این فناوری در ورتیکال‌های مختلف مهیا شود. در این زمینه لازم است که یک رگولاتوری مشارکتی بین ورتیکال‌های مختلف تشکیل و سیاست‌گذاری در این خصوص انجام شود.
یکی از چالش‌های گسترش بازار این فناوری در ایران، عدم سرمایه‌گذاری مناسب در خدمات مبتنی بر IoT است. صنایع باید بدانند که استفاده از اینترنت اشیا در ارائه خدمات آنها، مزایایی چون کاهش هزینه‌ها، افزایش امنیت، افزایش عملکرد و بهبود شرایط رقابتی را برای آنها به همراه دارد.
در نهایت باید به چالش تیم‌های استارت‌آپی در پیشنهاد خدمات مبتنی بر IOT اشاره کرد. تیم‌ها از نظر فنی می‌توانند راه‌حل‌ها و خدمات IoT را ارائه کنند ولی در کنار آن لازم است که مدل کسب‌وکار مناسب برای ارائه خدمات نیز تهیه شود تا طرح یا خدمت ارائه‌شده را توجیه‌پذیر کند.
