در طی چند سال اخیر، صنعت بانکداری مملو از اصلاحات و مفاهیمی شده است که هر روز در حال تغییر هستند و همین تغییرات، باعث سردرگمی افراد، حتی کارشناسان حوزه بانکداری، شده است. در این میان، دو موضوع بانکداری باز و بانکداری به عنوان سرویس ظهور کردند که هر کدام به نحوی بازار خدمات بانکی را تغییر دادند. بانکداری باز و بانکداری به عنوان سرویس مزایا و پیشنیازهای منحصر به فردی دارند که در برخی مواقع با هم همپوشانی دارند. اما آنچه مشخص است هر دوی این مفاهیم به تقویت نوآوری در بانکداری سنتی کمک می‌کنند. در این مطلب، سعی داریم ضمن معرفی دو مفهوم بانکداری باز و بانکداری به عنوان سرویس، تفاوت آنها و نحوه ارتباطاشان با یکدیگر را مشخص کنیم.
بانکداری باز در اروپا در سال 2018 و از طریق محرک‌های نظارتی که به واسطه قوانین و دستورالعمل‌هایی مانند دومین دستورالعمل خدمات پرداخت[1] (PSD2) و استاندارد بانکداری باز[2]انگلیس ایجاد شد، آغاز گردید. از آن زمان، بانکداری باز در کشورهای مختلفی گسترش یافت و APIهای باز بانکی به استانداردی برای ایجاد همکاری در یک اکوسیستم مالی فعال و پویا تبدیل شد. بانک‌ها، نئوبانک‌ها، فین‌تک‌ها، ارائهدهندگان خدمات پرداخت و شرکت‌های بزرگ فناوری همگی برای تسلط بر بخش‌های مختلفی از زنجیره ارزش بانکی شروع به رقابت کردند. این محیط، منجر به به ظهور مفهومی با عنوان «امور مالی تعبیه شده» شده است که نیازمند یک پلتفرم دیجیتال واحد برای ارائه خدمات و محصولات مالی و غیرمالی است. امور مالی تعبیه شده شامل همه چیز از افتتاح حساب و پرداخت گرفته تا انواع وام‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها، مدیریت ثروت و بیمه می‌شود و فرصت‌های جدیدی را برای نوآوری باز ایجاد می‌کند. روند دیگری که باعث تغییر در بانکداری شد، بانکداری به عنوان سرویس[3](BaaS) است.
بانکداری به عنوان سرویس که تحت چارچوب بانکداری باز فعالیت می‌کند، تحولی اساسی در خدمات مالی سنتی ایجاد می‌کند. در واقع، بانکداری به عنوان سرویس باعث ایجاد تغییر و ساختار در مدل سنتی بانک شده و بخش‌های مختلف خدمات بانکی را در اختیار ذی‌نفعان می‌گذارد. میزان موفقیت در بانکداری باز و بانکداری به عنوان سرویس به استفاده از فناوری‌های مدرن مانند خدمات ابری، API، ارائه میکروسرویس‌ها و هوش مصنوعی وابسته است
بانکداری باز به فرآیندی اطلاق می‌شود که در آن مؤسسات بانکی اطلاعات مشتریان را با رضایت صریح صاحب حساب با ارائهدهندگان شخص ثالث[4] به اشتراک می‌گذارند. در این مدل که یک مدل اشتراکی است، از APIها برای اشتراک‌گذاری داده‌های بانکی بین دو یا چند ذی‌نفع غیر وابسته استفاده می‌شود و هدف آن افزایش قابلیت‌ها و خدماتی است که به مستری نهایی ارائه می‌شود. در این مدل، اشخاص ثالث می‌توانند ارائهدهندگان خدمات (مثل بیمه‌گذاران) و یا ارائهدهندگان فناوری (مانند فین‌تک‌ها) باشند.
زنجیره ارزش بانکداری خرده فروشی به دلایلی چون ورود بازیگران غیرسنتی، افزایش هزینه‌ها و ورود مشتریان آشنا به فناوری که وفاداری کمتری نسبت به مشتریان قدیمی دارند، با کاهش تولید و درآمد در سراسر زنجیره مواجه شده است. بانک‌ها اکنون باید با سایر بازیگران اکوسیستم مانند فین‌تک‌ها، شرکت‌های مخابراتی و خرده‌فروش‌ها همکاری کنند تا بتوانند عناصری از زنجیره ارزش خود را که بیشترین ارزش را برای مشتریان دارند، شناسایی و ارزیابی کنند. در بانکداری سنتی، بانک ارتباط یک به یک مستقلی با هر یک از بازیگران ایجاد می‌کرد ولی در بانکداری باز، اکوسیستمی از ارتباطات ایجاد شده است که همه بازیگران و ذی‌نفعان متناسب با نیازشان با هم ارتباط می‌گیرند.
بانکداری باز سیستمی است که به مؤسسات مالی اجازه میدهد تا داده‌های مشتریان را به صورت ایمن و در زمان واقعی با برنامه‌های شخص ثالث از طریق API به اشتراک بگذارند. مشتریان بانک می‌توانند به برنامه‌های دیجیتال اجازه دسترسی به داده‌های مالی خود را بدهند و تجمیع‌کننده‌های شخص ثالث به‌عنوان پلی بین ارائهدهندگان خدمات مالی و برنامه‌های third partyها عمل می‌کنند. این امر، این امکان را فراهم می‌کند که مشتریان دسترسی به چندین خدمات مالی از طریق یک برنامه واحد داشته باشند و یک تجربه یکپارچه را برایشان فراهم می‌کند.
در واقع رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی (API) بانکداری باز، انقلابی در صنعت مالی ایجاد کرده‌اند و راه‌های جدیدی برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات ارائه می‌دهند و بانک را به عنوان یک پلتفرم فعال معرفی می‌کند. این زیرساخت به مؤسسات مالی اجازه میدهد تا با سهولت بیشتری با ویژگی‌ها و پیشنهادات جدیدی مانند بانکداری دیجیتال، پرداخت‌های سریع‌تر و وام‌دهی دیجیتال را ارائه نمایند. هدف از بانکداری باز این است که به مشتریان و کسب‌وکارها راهی سریع، شفاف و در دسترس برای ارزیابی و مدیریت مخارج، وام‌گیری و سرمایه‌گذاری پولشان بدهد و در عین حال به مؤسسات مالی اجازه دهد تا بینش بهتر از رفتار مشتریان داشته باشد و خدمات راحت‌تری را از طریق پلتفرم‌های بانکداری باز به مشتریان خود ارائه دهند. فین‌تک‌ها می‌توانند به نوآوری، طراحی و ایجاد راه‌حل‌ها و تجربیات بهتر برای مشتریان و کسب‌وکارها از طریق فناوری بانکداری باز ادامه دهند و صنعت بانکداری را به جلو سوق دهند.
برای بانک ها:
افزایش رقابت‌پذیری: بانکداری باز امکان رقابت با شرکت‌های فین‌تک و سایر بازیگران جدید در بازار را فراهم می‌کند.
افزایش درآمد و وفاداری مشتری: بانک‌ها با فراهم کردن دسترسی به داده‌ها و خدمات مشتریان، می‌توانند جریان‌های درآمد جدیدی را از طریق مشارکت با ارائهدهندگان خدمات ثالث ایجاد کنند. بانک‌ها همچنین می‌توانند با ارائه خدمات شخصی‌تر و مرتبط‌تر، از افزایش وفاداری مشتریان بهره‌مند شوند.
صرفه‌جویی در هزینه: بانکداری باز می‌تواند به بانک‌ها کمک کند تا هزینه‌های مرتبط با توسعه خدمات جدید و حفظ سیستم‌های قدیمی را کاهش دهند. بانک‌ها با استفاده از قابلیت‌های ارائهدهندگان ثالث می‌توانند زمان و منابع مورد نیاز برای ایجاد محصولات و خدمات جدید را کاهش دهند.
بهبود تجربه مشتری: با بانکداری باز، بانک‌ها می‌توانند یک تجربه بانکی یکپارچه و منسجم را برای مشتریان فراهم کنند. بانک‌ها با برقراری ارتباط با سایر مؤسسات مالی و ارائهدهندگان خدمات می‌توانند دید کامل‌تری از وضعیت مالی خود به مشتریان ارائه دهند و به آنها در تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر کمک کنند.
بهبود انطباق و تلاش‌های نظارتی: مقررات بانکداری باز بانک‌ها را ملزم می‌کند که داده‌های مشتریان را با ارائهدهندگان ثالث به اشتراک بگذارند، که می‌تواند به آنها کمک کند تا با الزامات نظارتی مطابقت داشته باشند و از جریمه‌های احتمالی اجتناب کنند.
برای مشاغل:
بهبود مدیریت جریان نقدی: بانکداری باز به کسب‌وکارها اجازه میدهد تا با دسترسی به داده‌های تراکنش در زمان واقعی، دید و کنترل بهتری بر جریان نقدی خود داشته باشند، و این می‌تواند به آنها در تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر کمک کند.
دسترسی آسان‌تر به تأمین مالی: با به اشتراک گذاشتن داده‌های مالی از طریق بانکداری باز، کسب‌وکارها می‌توانند تصویر کامل‌تری از وضعیت مالی خود به وام دهندگان ارائه دهند و تأمین مالی را آسان‌تر کنند.
حسابداری ساده: بانکداری باز می‌تواند فرآیند حسابداری را با خودکارسازی جمع‌آوری و طبقه‌بندی داده‌های مالی ساده کند.
افزایش کارایی و صرفه‌جویی در هزینه: با بانکداری باز، مشاغل می‌توانند وظایف مالی را خودکار کرده و نیاز به انجام فعالیت‌های دستی را کاهش دهند و در زمان و هزینه صرفه‌جویی کنند.
فرصت‌های نوآوری: بانکداری باز فرصت‌هایی را برای کسب‌وکارها ایجاد می‌کند تا با شرکت‌های فین‌تک همکاری کرده و محصولات و خدمات جدیدی ایجاد کنند که این می‌تواند تجارب مشتریان را بهبود بخشده و باعث رشد شرکت‌ها شود.
امنیت پیشرفته: بانکداری باز راهی امن و قابل اعتماد برای به اشتراک گذاشتن داده‌های مالی، کاهش خطر تقلب و افزایش اعتماد مشتریان را فراهم می‌کند.
برای مشتریان:
افزایش رقابت: بانکداری باز رقابت بین بانک‌ها و مؤسسات مالی را تقویت کرده و منجر به محصولات، خدمات و نرخ‌های سوددهی بهتر می‌شود. بازیکنان جدید را تشویق می‌کند تا وارد بازار ارائه خدمات مالی شوند، که می‌تواند منجر به محصولات نوآورانه‌تر و خدمات بهتر به مشتریان شود.
دسترسی بهبود یافته به خدمات مالی: بانکداری باز به مشتریان امکان دسترسی به طیف وسیع‌تری از خدمات مالی و محصولات ارائهدهندگان مختلف را میدهد. این مورد به مشتریان کمک می‌کند تا به راحتی خدمات و نرخ‌های بهره و سوددهی ارائه شده توسط ارائهدهندگان مختلف را مقایسه و بهترین مورد را متناسب با نیاز خود انتخاب کنند.
کنترل بهتر داده‌های شخصی: بانکداری باز به مشتریان کنترل بیشتری بر داده‌های مالی خود میدهد. آنها می‌توانند انتخاب کنند که داده‌های خود را فقط با ارائه‌دهندگانی که مورد اعتمادشان است به اشتراک بگذارند و همچنین می‌توانند در هر زمان دسترسی را لغو کنند.
امنیت پیشرفته: بانکداری باز با استفاده از API های امن برای اشتراک گذاری داده ها، که اغلب از روش های سنتی اشتراک گذاری داده ایمن تر هستند، امنیت را افزایش می دهد. همچنین به مشتریان اجازه می دهد تا حساب های خود را در زمان واقعی نظارت کنند و آنها را قادر می سازد تا هر گونه فعالیت مشکوکی را به سرعت شناسایی و پاسخ دهند.
صرفه جویی در هزینه: بانکداری باز به مشتریان کمک می‌کند تا با ارائه نرخ‌های رقابتی‌تر و کاهش هزینه‌های تراکنش، در پول خود صرفه‌جویی کنند. همچنین امکان انجام تراکنش‌های سریع‌تر و کارآمدتر را فراهم می‌کند که می‌تواند در زمان و هزینه مشتریان صرفه‌جویی ایجاد کند.
بانکداری به عنوان یک سرویس (BaaS) تحت چتر بانکداری باز عمل می کند و رویکردی کاملاً متفاوت برای خدمات مالی ارائه میدهد. این روش به شرکت‌های فین‌تک اجازه میدهد تا مجموعه‌ای جامع از خدمات مالی را بدون ایجاد و حفظ زیرساخت‌های بانکی خود ارائه دهند. در عوض، آنها می‌توانند با بانک‌های سنتی که زیرساخت‌های لازم و مجوزهای نظارتی را ارائه می‌دهند، شریک شوند.
در مدل بانکداری به عنوان سرویس، شرکت‌های غیربانکی خدمات مورد نیاز بانکی خود را به‌طور کامل در محصولات خود ادغام می‌کنند. فرض کنید که شما مدیر یک شرکت هواپیمایی هستید و در صنعت خود با رقابت شدیدی روبه‌رو هستید و دوست دارید وفاداری مشتریان خود را افزایش دهید. این مدل به ذهن شما می‌آید که به مشتریان خود مثلاً کارت بانکی یا کارت اعتباری با نام برند خودتان ارائه دهید که هرگاه مشتری شما با آن کارت پرداخت کند، در باشگاه مشتری خود، امتیاز وفاداری دریافت کند یا در صورت نیاز، مشتری بتواند از اعتبار آن بلیت تهیه کرده و طبق ضوابط از قبل تعیین‌شده‌ای، آن مبلغ خودبه‌خود و بدون دردسر به وام تبدیل شود.
در این صورت هر بار که مشتریان شما از کارت خود استفاده می‌کنند، با نام تجاری شما ارتباط برقرار می‌کنند. همچنین شما می‌توانید با تجزیه‌وتحلیل رفتار پرداخت مشتریان خود، آنها را بهتر بشناسید و خدمات متناسب‌تری به آنها ارائه دهید. در این صورت شما می‌توانید میزان فروش بلیت‌های پروازی را افزایش دهید و مستقیماً بر نحوه و میزان هزینه مشتریان خود تأثیر بگذارید.
همان‌طور که در این مثال نیز دیده شد، ارائه خدمات بانکی توسط یک شرکت غیربانکی می‌تواند جذاب بوده و به درآمدزایی منجر شود، اما به‌طور کلی هر زمان که بخواهید خدمات بانکی ارائه دهید، به اخذ مجوز بانکداری نیاز دارید و به‌دلیل ارتباط مستقیم عملکرد بانک‌ها با عملکرد اقتصاد در یک کشور، اخذ چنین مجوزی عملاً کار بسیار دشوار است. اخذ مجوز نه‌تنها به سرمایه قابل توجهی نیاز دارد، بلکه مهم‌تر از آن نیازمند رعایت مقررات سخت‌گیرانه در زمینه پول‌شویی، حفظ محرمانگی و حفاظت از سپرده‌ها را به‌دنبال خواهد داشت. اینجاست که مفهوم بانکداری به‌عنوان یک سرویس (BaaS) مطرح می‌شود.
بانکداری به‌عنوان یک سرویس، مدلی را توصیف می‌کند که در آن بانک‌های دارای مجوز، به سایر شرکت‌های غیربانکی این امکان را می‌دهند که خدمات بانکداری دیجیتال را مستقیماً در محصولات خود ادغام کنند. به این ترتیب، یک سازمان غیربانکی، مانند شرکت هواپیمایی، می‌تواند بدون نیاز به اخذ مجوز بانکی، خدمات بانکی دیجیتالی به مشتریان خود ارائه دهد. بنابراین با BaaS، تقریباً هر کسب‌وکاری می‌تواند با چند خط کد به یک ارائه‌دهنده خدمات بانکی تبدیل شود. به همین دلیل است که اغلب از BaaS به‌عنوان بانک برچسب‌سفید (white-label banking) یاد می‌شود، زیرا خدمات بانکی از طریق محصولی با برند غیربانکی ارائه می‌شود. همچنین مثلاً آن شرکت هواپیمایی قادر به دسترسی به صفحه‌ای ادمین جهت مدیریت کل فعالیت‌های کاربران خود خواهد بود و می‌تواند همانند یک بانک کوچک، رفتار آنها را رصد کرده و گزارش‌های مدیریتی از کل مشتریان خود داشته باشد.
بانکداری پلتفرمی، یک داستان کاملاً متفاوت است. در این مدل، یک بانک خدمات سنتی خود را با خدمات دیجیتالی و جدید شرکای شخص ثالث ادغام می‌کند و خدمات جدیدی را در کانال‌های خود ارائه میدهد. در مدل قبلی در حقیقت بانک در پشت صحنه قرار داشت و عملاً برند شرکت ثالث در حال تقویت‌شدن بود و از این بابت مشتریان به شرکت ثالث وفادار می‌شدند و حتی ممکن بود بانک مشتریان خود را نیز از دست بدهد، اما بانکداری پلتفرمی به مدلی اشاره می‌کند که خدمات سایر فین‌تک‌ها و شرکت‌های فناوری بر بستر خود بانک ادغام شده و از طریق کانال‌های بانک در دسترس باشد.
برای نمونه، یک بانک ممکن است یک مشاور رباتیک سرمایه‌گذاری در اینترنت‌بانک یا موبایل‌بانک خود ادغام کند تا مشتریان بانک بتوانند از همان بستر و از همان حسابی که کارهای بانکداری روزانه خود را از آن انجام می‌دهند، به محصولات سرمایه‌گذاری دسترسی پیدا کنند یا بانک‌ها خدماتی مانند فروش بلیت هواپیما را در محصولات اینترنت‌بانک و موبایل‌بانک خود ادغام کنند؛ بنابراین بانکداری پلتفرمی را می‌توان معکوس بانکداری به‌عنوان یک سرویس توصیف کرد. در مدل بانکداری پلتفرمی (BaaP)، بانک مشتری را تحت مالکیت خود قرار میدهد و خدمات فین‌تک‌ها را در خدمات خود ادغام می‌کند. در مدل BaaS، مشتری متعلق به فین‌تک است و او خدمات خود را با سرویس‌های بانک ادغام می‌کند.
در حقیقت بانک‌ها اغلب از رویکرد بانکداری پلتفرمی، جهت جذب نوآوری‌های خارج از بدنه بانک بهره برده و از این رویکرد به‌عنوان یک استراتژی دفاعی برای جلوگیری از ریزش مشتریان خود در برابر فناوری‌های جدید و جذاب فین‌تک‌ها استفاده می‌کنند. بدین ترتیب بانک‌ها از چابکی، خلاقیت و نوآوری که در شرکت‌های فین‌تک وجود دارد، جهت ارتقای برند خود و جذب مشتری برای خود سود می‌برند. بنابراین بانک‌ها با ادغام خدمات فین‌تک‌ها در بستر خود، اگر هم نتوانند بر مشتریان خود بیفزایند، حداقل می‌توانند مشتریان‌شان را در اکوسیستم خود حفظ کنند، حتی اگر این به معنای واگذاری بخشی از درآمد خود به فین‌تک‌ها باشد.
در حالی که هر دو مدل کسب و کار به APIها متکی هستند، اهداف آنها متفاوت است. BaaS شرکت ها را قادر می‌سازد تا محصولات بانکی را ارائه دهند، در حالی که بانکداری باز دسترسی به داده‌ها را تسهیل می‌کند. درک تفاوت‌های ظریف کلید بهره‌گیری از پتانسیل کامل این نوآوری‌های قدرتمند خدمات مالی است.
بانکداری به‌عنوان یک سرویس (BaaS)، در واقع بانکی است که سرویس‌های بانکی را در اختیار شرکت‌های ثالث قرار میدهد تا آنها بتوانند بدون داشتن مجوز بانکداری، خدمات بانکی مورد نیاز خود را بر بستر محصولات خود ادغام کنند، مانند صدور یک کارت بانکی، ولی با برند یک شرکت غیربانکی یا اعطای مستقیم وام و اعتبار با برند یک شرکت ثالث.
https://www.ukheshe.com/post/open-banking-vs-baas-unravelling-the-difference
[1] the Second Payments Services Directive (PSD2)
[2] Open Banking Standard
[3] Bank-as-a-Service (BaaS)
[4] third-party providers
