در سال‌های اخیر، توسعه اقتصادی و صنعتی کشور بر اساس مدل مناسب، همواره دغدغه سیاست‌گذاران کشور بوده است. سرانجام صاحبن‌ظران به این توافق رسیدند که برای تقویت پایه‌های اقتصادی کشور، می‌بایست از علم و فناوری بهره گرفت و مبادرت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان نمود. برای این منظور، فعالیت‌های مختلفی اعم از حمایت‌های از شرکت‌های فناوری‌بنیان، به عنوان یکی از ملزومات تحقق اقتصاد دانش‌بنیان در دستور کار دولت قرار گرفت. یکی از چالش‌های پیش روی این شرکت‌ها که در ایران غالبا ماهیت کوچک و نوپا دارند، ناتوانی در تامین مالی طرح‌های فناورانه خود است. تامین مالی در حوزه علم و فناوری سازوکارهای مختص به خود را دارد که در این میان سرمایه‌گذاری جسورانه اهمیت بسزایی دارد. این نوع سرمایه‌گذاران ضمن پذیرش ریسک از نظر اقتصادی، خواهان امنیت معقول از نظر حقوقی می‌باشند. در این راستا سهام ممتاز با عنایت به ویژگی‌هایی که دارد یکی از بهترین روش‌های تامین مالی برای شرکت‌های سهامی به ویژه به عنوان ابزاری برای سرمایه‌گذاری جسورانه است.
از این رو در این یادداشت به معرفی انواع سهام ممتاز و ویژگی حاکم بر آن و در یادداشت‌های آینده به صورت مبسوط به تشریح این نوع سهام در صنعت سرمایه‌گذاری جسورانه خواهم پرداخت.
بر اساس ماده 24 قانون تجارت، درصورتی که تعدادی از سهام یک شرکت مزایایی داشته باشد به آن سهام ممتاز گفته می‌شود. سهام ممتاز نوعی اوراق بهادار است که نشاندهنده مالکیت در شرکت می‌باشد و سود آن مانند بهره اوراق قرضه ثابت است اما پرداخت آن به درآمد یا سود شرکت بستگی دارد. از این رو هر شرکت سهامی می‌تواند با توجه به اساسنامه و تصویب در مجمع عمومی فوق‌العاده سهام ممتاز منتشر نماید. این نوع سهام را می‌توان از دو بعد مورد بررسی قرار داد. از نظر حقوقی (فقهی) می‌توان به مسائلی همچون حق انتخاب هیات مدیره یا مدیران شرکت، حق رای خاص در هیئت مدیره و از این قبیل کارکردها اشاره کرد و از نظر مالی نیز می‌توان به ثابت بودن سود و اولویت در گرفتن سود بعد از دارندگان اوراق قرضه اشاره کرد. این نوع سهام گرچه در ویژگی‌های کلی مشترکند اما از جهات مختلف متاثر از تصمیم ناشرین آن‌ها بوده و انواع مختلفی پیدا می‌کنند که در حالت کلی انواع آن عبارت است از:
1) سهام ممتاز با سود جمع شونده:
اگر سهام ممتاز از نوع جمع شونده باشد، شرکت حق پرداخت هیج نوع سودی را به سهامداران عادی نخواهد داشت، مگر اینکه سود سهام ممتاز انباشته شده در سال‌های قبل را بپردازد.
2) سهام ممتاز مشارکتی:
سهامی است که دارندگان آن حق دارند علاوه بر دریافت سود معینی که ثابت و مشخص است در تقسیم سود با صاحبان سهام عادی سهیم شوند،البته این حق زمانی قابل استفاده است که سود صاحبان سهام عادی از حدی فراتر رفته باشد.
3) سهام ممتاز با نرخ شناور:
این نوع سهام همانند اوراق قرضه با نرخ شناور، نرخ سود شناور دارد، نرخ سود این دسته از اوراق با شاخص مشخصی که در زمان استفاده تعیین کرده‌اند، در زمان های مشخصی به روز رسانی می‌شود.
4) سهام ممتاز قابل تبدیل به سهام عادی:
دارندگان این سهام در صورت تمایل حق دارند سهام ممتاز خود را به سهام عادی تبدیل کنند که نرخ تبدیل از قبل تعیین و مورد توافق قرار می‌گیرد. در واقع این نوع سهام به دارنده خود این امکان را می‌دهد که در صورت موفقیت شرکت و پرداخت سود مناسب به سهام عادی تغییر وضعیت داده و سهام خود را به سهام عادی تبدیل کنند. از طرفی دیگر این سهام این امکان را برای شرکت نیز فراهم می‌کند که بخشی از سرمایه که با سرمایه با بازده ثابت تامین شده بوده به سرمایه عادی تبدیل نماید و هزینه‌های خود را کاهش دهد.
5) سهام ممتاز قابل بازخرید:
هدف از انتشار این نوع سهام این استکه شرکت‌ها بتوانند ابتدا سرمایه مورد نیاز خود را تامین و سپس با تبدیل سهام ممتاز به عادی یا بازخرید آن ها، مشکل پرداخت سود ثابت سهام ممتاز را حل و در نهایت تنها با سهام عادی به فعالیت خود ادامه دهند.
حقوق ویژه سرمایه‌گذاران جسور مربوط به سهام ممتاز تا زمانی که دور جدیدی از افزایش سرمایه در شرکت رخ نداده است معمولا پابرجاست اما در صورت لزوم در هر دور افزایش سرمایه، اختیارات این نوع سهام بازبینی می‌شود زیرا در هر مرحله از سرمایه‌گذاری با توجه به جایگاه شرکت در چرخه عمر فناوری، وضعیت اقتصادی شرکت متفاوت و ریسک‌های حاکم بر آن نیز مختلف خواهد بود و از این رو ممکن است در حقوق سرمایه‌گذاران جسور که به دنبال امنیتی نسبی هستند تغیراتی را ایجاد کند. بنابراین گرچه سرمایه‌گذاران جسور با هدف کسب سود بالا در آینده در شرکت‌های نوپا با فناوری‌های متوسط و بالا سرمایه‌گذاری می‌کنند با این حال همواره به دنبال راهکاری حهت کاهش ریسک سرمایه‌گذاری خود می‌باشند، در همین راستا سهام ممتاز با توجه به امتیازات و اولویت‌های که به دارنذگان خود می‌دهد سبب کاهش ریسک سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران جسور می‌شود.
