به کرم های صورتی رنگ داخل خاک که بدنی نرم دارند و استخوان ندارند و پوست آنها به شکل بند بند هستند می گویند. این کرم ها بزرگ ترین عضو خاک از نظر وزن هستند. این کرم ها گونه های مختلفی دارند و رنگ بدن آنها صورتی، قهوه ای و یا کرم رنگ ممکن است باشد. تنفس این جانداران از طریق سیستم مویرگی زیر پوست انجام می شود و چون داخل بدنشان استخوان ندارند در دسته جانداران بی مهره طبقه بندی می شوند. این جانداران از معدود بی مهرگان است که دارای قلب (قلب لوله ای) و سیستم گردش خون بسته است. کرم های خاکی به صورت بومی داخل خاک بسیار مفید هستند اما اگر به صورت مهاجم داخل خاک پیدا شوند ممکن است آفت برای خاک و محصولات کشاورزی محسوب شوند.
چارلز داروین بسیار شیفته‌ی کرم‌های خاکی بود و می‌گفت: «شک داریم که آیا حیوانات بسیار دیگری وجود دارند که نقشی به اهمیت نقش این موجودات ساده در تاریخ جهان داشته باشند.»
فواید کرم خاکی چیست؟
کرم خاکی در صنعت کشاورزی و برای تولید محصولات بیشتر و بهتر کاربرد های فراوانی دارد. فواید کرم خاکی به چند مورد دسته بندی می شود. در ادامه به شرح آنها می پردازیم.
1- تاثیر کرم خاکی در حاصل خیزی خاک
کرم های خاکی با تجزیه بقایای گیاهی از طریق تغذیه از این مواد، می توانند موادی تولید کنند که برای گیاهان بسیار مفید است. مدفوع این کرم ها و مواد برگردانده شده از دهان کرم، نسبت به خاک و بقایای گیاهی اولیه دارای املاح محلول، کلسیم کل، پتاسیم، منیزیم و کلسیم قابل تبدیل و فسفر قابل جذب بیشتر‌ی هستند. تأثیر بسزای کرم های خاکی در افزایش محصول، کارکرد و رشد و نمو گیاهان به دلایل بسیاری است که به آن ها به صورت خلاصه اشاره می شود:
الف) فضولات باقی مانده از کرم های خاکی داخل خاک، که سرشار از عناصر پر مصرف و کم مصرف و به فرم قابل استفاده ی گیاه می باشد. از نظر بررسی های مواد شیمیایی، فضولات کرم ها دارای مقادیر بیشتر‌ی از مواد آلی و عناصر بازی قابل تبادل، شامل سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، فسفر و منگنز قابل استفاده‌ی گیاه نسبت به خاک اطراف است. این به این معنی است که فضولات کرم های خاکی سرشار از عناصر مورد نیاز برای انواع گیاهان است و خاصیت تقویتی دارد.
ب) تأثیر بر جمعیت میکروبی خاک و افزایش میکروارگانیسم های مفید در خاک که بطور مفصل در قسمت تأثیر‌ات بیولوژیک توضیح داده می شود.
ج) ترشح بعضی از ویتامین ها توسط کرم های خاکی در خاک از جمله ویتامین‌های گروه B و ویتامین D.
د) در فضولات کرم های خاکی، مواد تحریک کننده ی رشد گیاه از قبیل اکسین و سیتوکسین وجود دارد.
ه) نقش کرم های خاکی در تعدیل درجه‌‌ی حرارت خاک، بطوری که زمین‌های دارای این جانداران در شب گرم‌تر و در روز خنک‌تر از اراضی مجاور هستند.
و) تأثیر مثبت روی میزان ازت قابل جذب توسط گیاهان موجود در خاک به صورت مستقیم و غیرمستقیم. در حدود 54 تا 72 درصد از وزن بدن کرم خاکی از پروتئین تشکیل شده است که با تجزیه اجساد این کرم ها در خاک، پروتئین موجود در آن نیز تجزیه شده و به فرم ازت قابل جذب برای گیاهان در می آید.
ز) تأثیر کرم های خاکی در افزایش واکنش قارچ های مایکوریزا، باکتری های ریزوبیوم و فرانکسیا که نقش عمده‌ای در افزایش جذب فسفر و ازت گیاه دارند.
در خصوص کرم‌های خاکی، رابطه‌ی به‌وجود آمده بین گیاه و این میکروارگانیسم‌ها با کارایی بیشتر‌ی صورت می‌گیرد.
2- تاثیر کرم خاکی در فیزیک خاک:
حفر تونل ها و دالان های داخل خاک توسط کرم های خاکی منجر به حرکت سریع تر آب و عناصر غذایی به سمت محیط پیرامون ریشه می گردد و همچنین خاک را سبک کرده و ظرفیت نگهداشت آب را بهبود می دهد. این کار همانند شخمی عمیق، برای رشد و فعالیت گیاهان مفید است و شبکه هایی در زیر خاک ایجاد می شود که زهکشی و نفوذپذیری خاک را بهبود داده و تهویه خاک را افزایش می دهد. ریشه ی گیاهان راحت تر و بهتر رشد می کنند و داخل خاک گسترش می یابند.
3- تأثیر روی مشخصات بیولوژیک خاک
میکروفلور یا ذرات خاک که بوسیله ی کرم ها فروبرده می شود از لحاظ کمی و کیفی تغییراتی پیدا می کند. در خاک های برگردانده شده بعضی از باکتری ها مثل باسیلوس سرئوس، (Bacillus cereus) از بین می‌روند، تعداد از تو باکتری ها کاهش یافته، برعکس گروهی از باکتری ها به خصوص هترتروف های تولیدکننده ی ویتامین B12 و باکتری های تولید کننده ی آمونیاک و نیترات زیاد می شوند. تعداد و فعالیت اکتینومیست ها بطور قابل محسوسی بالا می‌رود، در حالی که از رشد قارچ ها تا حدی جلوگیری شده و تعداد زیادی از جلبک ها از بین می روند. از لحاظ کمی، تعداد کل موجودات ذره‌ب ینی به شدت زیاد می شود بطوری که در نمونه خاک دارای کرم های متعدد، گاهی تعداد میکروارگانیسم ها به ۵-۴ برابر نمونه‌‌ی خاک فاقد این جانوران می رسد.
استفاده از فواید کرم خاکی در ورمی کمپوست
ورمی کمپوست از جمله بهترین و قوی ترین کود ارگانیک تقویت کننده ی خاک است. این خاک برای تقویت انواع گیاهان زراعی، باغی، صیفی و سبزی استفاده می شود. این کود را می توان با خاک مزرعه مخلوط کرد یا به صورت چالکود برای درختان استفاده کرد. ورمی کمپوست با استفاده از همین کرم های خاکی تهیه می شود و در صنعت کشاورزی استفاده می گردد. یکی از انواع کرم خاکی نژاد ایزینیا فوتیدا است . برای تولید ورمی کمپوست مقام اول را داراست . سه عامل اصلی جهت کسب این مقام برای این نژاد : اول تخمگذاری در سال ۹۰۰ عدد، دوم زمان به بلوغ رسیدن ۶۰ روز، سوم تحمل بیشتر تغییرات دمایی است که بسیار مناسب جهت مصرف مستقیم زنده در باغ ها جهت اصلاح و تقویت خاک می باشد.
استفاده از فواید کرم خاکی در داروسازی
بعضی از انواع کرم های خاکی هستند که در داروسازی و طب سنتی استفاده می شوند. این کرم بلزا همان کرم خاکی از نژاد ایزینیا فوتیدا است که به کرم خراطین نیز مشهور است . معمولا بیشتر از کرم خاکی خشک شده که اصولا وارداتی از کشور هند هستند برای ساختن روغن خراطین استفاده می شود . اما اکثر عطاری ها و اطبای سنتی رضایت کافی از این داروی بدست آمده ندارند. نبود کیفیت در روغن خراطین مورد استفاده در بازار دلایل متنوعی می تواند داشته باشد. دلیل اول این است که امکان دارد که به هیچ وجه از کرم خاکی استفاده نشده باشد. دلیل دوم هم امکان دارد به دلیل استفاده از کرم خشک نامرغوب باشد که اکثر کرم خاکی های خشک در بازار که از هند وارد میشود دارای کیفیت پایین هستند. و دلیل آخر اینکه ممکن است نژاد مورد استفاده ایزینیا فوتیدا نباشد .
منبع: آرمان بذر سپاهان
