اعتقاد بدون تعلّق

بسیاری از باورهای دینی در مردم یا روشنفکرانِ به اصطلاح دینی، «اعتقادِ بدون تعلّق» است. اما این اصطلاح به چه معناست؟ «اعتقاد بدون تعلق»، نظریه ای است از یک جامعه شناس انگلیسی به نام « گَریس دیوی»؛ او پس از بررسی شاهدهای مختلف در اروپا، به نکتۀ جالبی رسید. گَریس، اعتقاد مردمی که تنها خود را مسیحی می دانند اما اَعمال دین مسیحیت را بجا نمی آورند، اعتقادی بی تعلق می داند. او این اتفاق را نشان از کم ارزش شدنِ باورهای دینی در میان مردم اروپا و غرب دانسته است. مثلا پس از تحقیقی که کرده بود دانست مردم خود را مسیحی می‌دانند، اما به کلیسا نمی‌روند. یا مردم همچنان مالیات می‌دهند تا عمر کلیساها به سر نیاید. بدون آنکه از مراسم کلیسا بهرۀ معنوی ببرند! اما این اصطلاح، بر جامعۀ ایران نیز صدق می کند؟

با گذشت چهل سال از انقلاب اسلامی در ایران، باورهای دینی در میان مردم بیش از پیش سست شده است. اگر پای سخنِ برخی از جوانان یا روشنفکران بنشینیم، کاملا معنای «اعتقاد بدون تعلق» را درمیابیم. سخنانی مثلِ « بیخیال، دلت پاک باشد!» یا « خدا از حق خودش می‌گذرد!» و جملاتی از این قبیل. این اتفاق معنایی جز تضعیف اعتقادات دینی ندارد. دقیقا همان اصطلاحِ « گَریس دیوی» در اینجا هم صادق است. مردمی که خود را همچون مردمِ بخشی از اروپا و غرب معتقد می دانند، اما هیچ تعلق و باوری به آموزه‌های دین خویش ندارند! شاید این اتفاق، بیشتر چیزی شبیه به جُک باشد! در ایران هم «اعتقاد بدون تعلق» رایج است.

اما نتیجۀ چنین اعتقادی چیست؟ این اعتقاد می‌تواند یکی از خطرناک‌ترین باورها باشد. چون اولین اتفاقی که برای دین مردم می افتد، حرکت از روشنی و نور، به‌سوی تباهی و پوچی است. هر دینی برای پیروانش حقیقتی را به ارمغان می آورد. این حقیقت، همان چیزی است که دین را برای پیروانش معرفی می‌کند. هر چیزی جر این حقیقت، پوچ و بی ارزش است. وقتی «اعتقاد بدون تعلق» در میان مردم رخنه کند، اولین قربانی آن خِرد و اندیشۀ انسان است. در حقیقت، خیال می‌کنند معتقد و دین باوراند، اما واقعیت چیز دیگری است. آن‌ها هیچ تعلق خاطری به دین خود ندارند. تنها اسمی را از دین خود یدک می‌کشند. مثلا می‌گویند: « مسلمانم» یا « مسیحی‌ام». اما در واقع به باور خود اعتقادی ندارند. نتیجۀ چنین اعتقاد بی سرو تهی، تاریکی و پوچی است.

بنابراین، در جامعۀ ایران هم که مردمی مسلمان دارد، مانند مردم بخشی از اروپا و غرب هم دچار «اعتقاد بدون تعلق» هستند. خطرناک ترین باور در میان خداباوران.