این بزرگ درخت با وقار؛ نخل، محمد صداقتی جهرمی

گر نخل وفا بر ندهد چشم تری هست

تا ریشه در آب است امید ثمری هست

هرچند رسد آیت یاس از در و دیوار

بر بام و در دوست پریشان نظری هست

چندین به پریشانی آن طره چه نازی

در زلف تو از زلف تو آشفته تری هست

منکر نشوی گر به غلط دم زنم از عشق

این نشئه مرا گر نبود با دگری هست

نخل، این بزرگ درخت باوقار،نماد شکوه و عظمت در تفکرات مردمان جنوب است. درختی که در گویش محلی اهالی استان فارس، آن را تَرُک(TAROK) می­نامیم. مردمانی بلندهمت به خون­گرمی آب و هوای محل سکونتشان. درختی که از دیرباز نشانه­ ای برای حسن تجلی جنوبی­های کشورمان بوده است. درخت نخل شباهت بسیار عجیبی به انسان دارد. وقتی درخت نخلی قطع می­شود، گویی انسانی به قتل رسیده است و این به دلیل شباهت بسیار نزدیکش به انسان است.درخت نخل در 16 سالگی بالغ می­­شود و در پیری دچار ریزش پایه­های ساقه(تُوَختَک Tovakhtak) خود می­­شود. ­­اگر هنگام جابه­جایی، سر نخل صدمه ببیند خشک می­شود؛ چون در سر نخل ماده ای وجود دارد به نام کَچ (KACH)که همانند مغز آدمی است. درخت نخل همانند ما انسان­ها در آب خفه می­شودو اگر آب از سر نخل بگذرد، مرگ درخت نخل حتمی است. سر هر درختی را اگر قطع کنند بیش­تر شاخ و برگ می­دهد؛ به جز درخت نخل که اگر سر این درخت را قطع کنند خشک می­شود و می­میرد،مثل انسان. اگر چوب نخل را بسوزانیم هیچ زغالی ندارد، مثل آدمی. این شباهت تا جایی ادامه دارد که واحد شمارش درخت نخل نیز مانند انسان، "نفر" است. این درخت در نزد مردمان جنوب چنان مقدس است که قدیمی­ها بر خود واجب می­دانند که با قطع هر نخل، گوسفندی را قربانی کنند.­ در قرآن کریم نام درخت نخل بیش از همه درختان، تکرار شده است.

از دیگر شگفتی­های این بزرگ باوقار ایستاده، به نحوه باربری و ثمردهی خرما اشاره خواهم کرد.اوایل بهار ما شاهد رشد پوشه­ ی خرما(طارونه) خواهیم بود. خوشه­ای که هم در درختان جنس نر و هم در درختان جنس ماده رشد می­کند. طارونه­ها پس از چند روز باز شده و لگاره ها مشخص می­شوند. در این زمان افرادی وجود دارند که شغلشان بالارفتن از درختان بلند نخل با شیوه­های خاص است. این افراد با قراردادن لگاره­های جنس نر در لگاره­های جنس ماده، مقدمات بارور شدن خرما و آغاز فرآیند ثمردهی را فراهم می­کنند. ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که طارونه یا همان پوشه ­ی خوشه­ ی خرما عطر بسیار دلنشینی دارد که به روش تقطیر، عصاره آن را برداشت کرده و به عنوان شربت و یا طعم دهنده­ از آن استفاده می­کنند. از این عصاره برای درمان دردهای معده استفاده می­شود.­ طبیعتی گرم دارد و مسکن اعصاب، آرامش بخش و خواب آور است. در بحث باروری خرما باید به این نکته اشاره کنم که لگاره­های جنس نر این درخت، حاوی ریز دانه های سفید رنگی به صورت گرده هستند که با ترکیب شدن با لگاره­های جنس ماده که دانه­های بسیار ریز خرما را در خود جای داده است، باعث به عمل آمدن خرما خواهند شد. در گویش محلی به این گرده ها، اَبره(ABREH) گفته می­شود.

برای تکثیر درخت نخل از دو شیوه استفاده می­شود:

· تکثیر خرما از طریق بذر: تکثیر از طریق بذر (هسته) قدیمی ترین روش تکثیر خرما می باشد وتقریبا منشا همه ارقام موجود در دنیا بذر می باشد. تکثیر از طریق بذر در برنامه های تجاری تولید خرما منسوخ شده است .تکثیر از طریق بذر عمدتا در برنامه های اصلاح نژادی خرما و هم­چنین تولید نهال به منظور مصارف غیر خوراکی نظیر احداث فضای سبز یا تولید چوب به منظور نئوپان سازی می تواند مفید باشد.

· تکثیر از طریق پاجوش: منجر به حفظ کلیه صفات و خصوصیات پایه مادری در گیاه جدید می گردد .در حال حاضر رایج ترین، مناسب ترین و ارزان ترین روش تکثیر نخل در دنیاست که توسط نخل کاران ایران نیز در نخلستان­ها انجام می­گیرد.

درخت نخل از آفریده­های عجیب خداست که همه چیزش برای انسان مفید و قابل استفاده است. ز تنه آن در ساختمان سازی استفاده می­شود. تنه نخلی که به عنوان باربر در ساختمان­ها از آن استفاده می­کنند، در حدود 300 تا 500 سال عمر می­کند. در میانه تنه درخت، مغز ترد و شیری رنگی وجود دارد که مزه­ای شیرین دارد و بسیار مقوی و گران قیمت است.