گر نخل وفا بر ندهد چشم تری هست
تا ریشه در آب است امید ثمری هست
هرچند رسد آیت یاس از در و دیوار
بر بام و در دوست پریشان نظری هست
چندین به پریشانی آن طره چه نازی
در زلف تو از زلف تو آشفته تری هست
منکر نشوی گر به غلط دم زنم از عشق
این نشئه مرا گر نبود با دگری هست
نخل، این بزرگ درخت باوقار،نماد شکوه و عظمت در تفکرات مردمان جنوب است. درختی که در گویش محلی اهالی استان فارس، آن را تَرُک(TAROK) مینامیم. مردمانی بلندهمت به خونگرمی آب و هوای محل سکونتشان. درختی که از دیرباز نشانه ای برای حسن تجلی جنوبیهای کشورمان بوده است. درخت نخل شباهت بسیار عجیبی به انسان دارد. وقتی درخت نخلی قطع میشود، گویی انسانی به قتل رسیده است و این به دلیل شباهت بسیار نزدیکش به انسان است.درخت نخل در 16 سالگی بالغ میشود و در پیری دچار ریزش پایههای ساقه(تُوَختَک Tovakhtak) خود میشود. اگر هنگام جابهجایی، سر نخل صدمه ببیند خشک میشود؛ چون در سر نخل ماده ای وجود دارد به نام کَچ (KACH)که همانند مغز آدمی است. درخت نخل همانند ما انسانها در آب خفه میشودو اگر آب از سر نخل بگذرد، مرگ درخت نخل حتمی است. سر هر درختی را اگر قطع کنند بیشتر شاخ و برگ میدهد؛ به جز درخت نخل که اگر سر این درخت را قطع کنند خشک میشود و میمیرد،مثل انسان. اگر چوب نخل را بسوزانیم هیچ زغالی ندارد، مثل آدمی. این شباهت تا جایی ادامه دارد که واحد شمارش درخت نخل نیز مانند انسان، "نفر" است. این درخت در نزد مردمان جنوب چنان مقدس است که قدیمیها بر خود واجب میدانند که با قطع هر نخل، گوسفندی را قربانی کنند. در قرآن کریم نام درخت نخل بیش از همه درختان، تکرار شده است.
از دیگر شگفتیهای این بزرگ باوقار ایستاده، به نحوه باربری و ثمردهی خرما اشاره خواهم کرد.اوایل بهار ما شاهد رشد پوشه ی خرما(طارونه) خواهیم بود. خوشهای که هم در درختان جنس نر و هم در درختان جنس ماده رشد میکند. طارونهها پس از چند روز باز شده و لگاره ها مشخص میشوند. در این زمان افرادی وجود دارند که شغلشان بالارفتن از درختان بلند نخل با شیوههای خاص است. این افراد با قراردادن لگارههای جنس نر در لگارههای جنس ماده، مقدمات بارور شدن خرما و آغاز فرآیند ثمردهی را فراهم میکنند. ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که طارونه یا همان پوشه ی خوشه ی خرما عطر بسیار دلنشینی دارد که به روش تقطیر، عصاره آن را برداشت کرده و به عنوان شربت و یا طعم دهنده از آن استفاده میکنند. از این عصاره برای درمان دردهای معده استفاده میشود. طبیعتی گرم دارد و مسکن اعصاب، آرامش بخش و خواب آور است. در بحث باروری خرما باید به این نکته اشاره کنم که لگارههای جنس نر این درخت، حاوی ریز دانه های سفید رنگی به صورت گرده هستند که با ترکیب شدن با لگارههای جنس ماده که دانههای بسیار ریز خرما را در خود جای داده است، باعث به عمل آمدن خرما خواهند شد. در گویش محلی به این گرده ها، اَبره(ABREH) گفته میشود.
برای تکثیر درخت نخل از دو شیوه استفاده میشود:
· تکثیر خرما از طریق بذر: تکثیر از طریق بذر (هسته) قدیمی ترین روش تکثیر خرما می باشد وتقریبا منشا همه ارقام موجود در دنیا بذر می باشد. تکثیر از طریق بذر در برنامه های تجاری تولید خرما منسوخ شده است .تکثیر از طریق بذر عمدتا در برنامه های اصلاح نژادی خرما و همچنین تولید نهال به منظور مصارف غیر خوراکی نظیر احداث فضای سبز یا تولید چوب به منظور نئوپان سازی می تواند مفید باشد.
· تکثیر از طریق پاجوش: منجر به حفظ کلیه صفات و خصوصیات پایه مادری در گیاه جدید می گردد .در حال حاضر رایج ترین، مناسب ترین و ارزان ترین روش تکثیر نخل در دنیاست که توسط نخل کاران ایران نیز در نخلستانها انجام میگیرد.
درخت نخل از آفریدههای عجیب خداست که همه چیزش برای انسان مفید و قابل استفاده است. ز تنه آن در ساختمان سازی استفاده میشود. تنه نخلی که به عنوان باربر در ساختمانها از آن استفاده میکنند، در حدود 300 تا 500 سال عمر میکند. در میانه تنه درخت، مغز ترد و شیری رنگی وجود دارد که مزهای شیرین دارد و بسیار مقوی و گران قیمت است.
