سال ها قبل، وقتي سنگ شکنان جهرمي تصميم گرفتند از سنگ هاي آهکي يک کوه بي نام و نشان استفاده کنند، هيچ وقت خيال نمي کردند سنگ تراشيدن از چنين کوهي بتواند يکي از زيباترين جاذبه هاي طبيعي شهرشان را رقم بزند.
غار سنگ‌شکنان جهرم که بین محلی‌ها به نام سنگِ شکن(Sangeshkan) معروف است، بزرگ ترین غار دست ساز جهان است. البته غارهای مصنوعی بزرگ‌تر از این غار در جهان وجود دارد، اما اکثر آنها به شکل یک تونل یا دالان سراسری هستند و بر اثر استخراج مواد معدنی با وسایل مکانیکی و ماشین آلات مختلف ایجاد شده‌اند. بنابراین می‌توان گفت غاری بزرگ تر از این غار که کاملا دست ساز و به این شکل خاص یعنی دارای دالان‌ها، ستون‌ها و دهانه‌های متعدد باشد وجود ندارد.
غار سنگ شکنان در دامنه ی شمالی البرز کوه، در جنوب شهر جهرم در ارتفاع ۱۰۹۱متری از سطح دریا قرار دارد که یکی از نادرترین شاهکارها در تاریخ کهن ایران زمین است.به گفته ی ریش سفیدان تا همین چند دهه پیش، تمام مصارف سنگ شهر از همین محل تأمین می‌شده است. با روی کار آمدن مصالح ساختمانی جدید مانند سرامیک، موزاییک و سنگ‌های مرمر، به تدریج استفاده از سنگ‌های غار از رونق افتاد و سنگ شکنان کار خود را رها کردند و برداشت سنگ متوقف شد. درحالی که حاصل برداشت و استخراج آنها، پدیده‌ای بی نظیر را به وجود آورده بود، غاری مصنوعی که توجه مردم را به خود جلب کرد و به عنوان پدیده‌ای بی نظیر برای جذب گردشگران مطرح گردید. علاوه بر عظمت و زیبایی غار که سالانه هزاران نفر را به خود جذب می‌کند، خنکی نسبی محیط آن در تابستان و گرم بودن آن نسبت به محیط بیرون در زمستان، دلیل دیگری برای جذب مردم بوده است. در تابستان به خاطر نتابیدن آفتاب و وجود دالان‌های متعدد که باد در آنها کانالیزه شده و به صورت یک کولر طبیعی در می‌آید، دارای هوایی مطبوع و خنک است.
غار سنگ شکنان مجموعه‌ای از دهانه‌ها و ستون‌هایی است که به صورت دالان‌های متقاطع دیده می‌شود. این دالان‌ها بر اثر برداشت و استخراج سنگ‌های سفید آهکی و دولومیتی به وجود آمده‌اند.
سنگ شکنان جهرمي در زمان برداشت سنگ سعي مي کردند طوري پيشروي کنند که غار تخريب نشود و به اين ترتيب در گذر زمان ستون‌هايي به‌جا ماند که زيبايي غار را بيشتر مي کرد. غار سنگ شکنان 200 متر طول دارد و عرض آن از 60 تا 130 متر متغیر است، در حقیقت اگر مساحت این غار را بخواهید باید بگوییم که این غار سنگی، در حدود 20 هزار متر مربع مساحت دارد و 12 ورودی مختلف در آن تعبیه شده است. در غار سنگ شکنان می‌توانید 100 ستون سنگی را هم ببینید که غار را شبیه به تالاری مجلل کرده اند.
پژوهشگران معتقدند که تعداد و قطر ستون هاي داخل غار در گذشته بيش تر از حال بوده است. اما سنگ شکنان نسل هاي بعدي به دليل آن که در حمل سنگ‌هاي استخراج شده بزرگ دچار مشکل مي شدند، ستون هاي نزديک به دهانه غار را تراشيده اند و نتيجه ي تراش مداوم، لاغر شدن ستون ها و کم شدن توان بارپذيري آن ها بوده است. محاسبات دقیقی که برای به جاگذاشتن ستون‌ها و فرونریختن سنگ‌ها انجام شده، شگفت‌انگیز است. بعضی از دهانه‌های غار آن قدر وسیع هستند که به راحتی یک اتومبیل از آن عبور می‌کند و از دهانه غار می‌توان تمام شهر را دید.
سنگ‌های غار سنگ شکنان، از نظر مرغوبیت به 2 دسته تقسیم می‌شوند.دسته نخست ستون‌هایی هستند که درز و شکاف‌های زیادی دارند و کیفیت چندانی ندارند و به همین دلیل هم سنگ تراشان از خیر استخراج آن ها گذشته‌اند و دسته دوم که سنگ‌های مرغوب این غار را شامل می‌شوند، مربوط به ستون‌هایی است که روی آن ها درز و شکافی دیده نمی‌شود و برای جلوگیری از ریزش سقف برداشت نشده‌اند.
داستان غار سنگ شکنان جهرم از زبان محلی های شهرستان
روزی با اسب در حال گردش در کنار رودخانه قلات بودم که صدای ضربات موزون پتک توجهم را به خودش جلب کرد به سمت صدا رفتم پیرمردی را دیدم که در حال تراشیدن سنگ‌های کوه بود از کارش خوشم آمد و با او به صحبت نشستم سپس به اصرار پیرمرد به خانه اش رفتم و نهار را میهمان او بودم این جا بود که من عاشق شدم، عاشق دختر پیرمرد. اما خانواده من مخالف بودند .خانواده‌ام را با اصرار راضی کردم ولی پیرمرد شرط وشروطی داشت. شرط او این بود که پیش او بمانم و در کنار او در کوه کار کند.
این داستان خواجه کاظم فرزند خواجه اسماعیل است که بعدها به استاد کاظم معروف شد. او فرزند یکی از ایلات بود.آن ها ییلاق را در لار و قشلاق را در جهرم می‌گذراندند. در کنار دشت‌های رودخانه قلات. روز آشنایی او با پیرمرد به یکی از همین روزهای کوچ به جهرم مربوط می‌شود روزهایی که سرنوشت او را تغییر داد و او را یک‌جا نشین، سنگ شکن و وارث پیرمرد کرد. این بود که 300 سال قبل استاد کاظم وارث غار شنگ تراشان جهرم شد.
گاهی پرسیده می‌شود که انگیزه تراشیدن این غار چه بوده است ؟ آیا برای پناهگاه بوده است ؟ ما این سوال را از آقای نقشوار که یکی از وارثان این غار هستند پرسیدیم ایشان این‌طور جواب دادند که خیر این غارپناهگاه نبوده بلکه این سنگ‌ها را به فروش می‌رساندند که جنبه اقتصادی داشته است. به طوری که در ساخت
خانه‌های قدیمی جهرم، خانه تاریخی شهیدان اشراق جهرمی،مسجد جامع عتیق شیراز، مسجد نو شیراز، حرم احمدابن موسی، باغ ارم، بانک ملی مرکزی شیراز، امامزاده اسماعیل جهرم، حوزه علمیه خان جهرم، بیمارستان نمازی شیرازو ژاندارمری لارستان از سنگ های این غار استفاده شده است.
از ایشان سوال شد که کوه به این عظمت و مقاومت و سختی با چه وسایلی می تراشیده‌اند؟ که وی گفت تنها وسایلی که برای تراشیدن سنگ‌ها در اختیار داشتند اره دو سر و پتک بوده است.
اگرچه این غار پتانسیل زیادی برای جذب گردشگران بیشتر و معرفی و شناسایی جهرم به تمام ایرانیان و حتی مردم جهان دارد اما به دلیل بعضی مشکلات و کم‌کاری‌ها این امر محقق نشده است. اگر چه برای برطرف کردن این مسائل و مشکلات و ایجاد امکانات برای گردشگران و معرفی غار به عموم مردم اقداماتی انجام گرفته است اما بیش تر آنها مقطعی بوده و هنوز اقدامات کامل و اساسی انجام نگرفته است.
خوشبختانه در این مورد توسط شهرداری و شورای شهر اقداماتی انجام گرفته و جاده‌ای جدید تا دهانه غار در احداث شده است. در سال های اخیر مراسم تحویل سال با دعوت عمومی شهرداری از مردم شهرستان با برگزاری مراسم متنوع و شاد در این مکان انجام می گیرد.
در مجموع برای این که غار به یکی از قطب‌های گردشگری استان فارس و کشور تبدیل شود لازم است نسبت به رفع مشکلات آن اقدامات اساسی انجام گیرد. علاوه بر این نسبت به ایجاد امکانات زیر ساختی و رفاهی اقدام گردد و در رأس این‌ها نسبت به معرفی و شناسایی آن اقدام شود. دست یابی به این اهداف با توجه به عنایت مسئولان شهر و مشارکت مردم امکان‌پذیر است.
حضور شما در شهرستان جهرم را با آغوش باز پذیراییم.
