خودکفایی نخل،محمد صداقتی جهرمی

در این مقاله می­خواهم که جنبه ای دیگر از حسنات این ایستاده درخت باوقار را برایتان بازگو کنم.

درخت نخل را از آن جهت باوقار می­نامند که آن­چنان تنومند سر به آسمان کشیده است، هم­چون میخی فرورفته در تخته ای چوبی. آن را از این جهت ایستاده می­نامند که در سخت­ترین شرایط آب و هوایی، غم به چهره نمی­خراشد. به این دلیل خودکفا نامند که آن قدر سخاوتمند است که در زمان برداشت خرما، وسایل برداشت و چیدن را نیز خودش به ما می­دهد. هر آنچه را دارد در طبق سخاوت قرار داده و با غرور خاصی پیشکش میهمانانش می­کند. نه تنها ثمره یک ساله خویش را تعارف می­کند، بلکه از بال و پر خودش نیز می­بخشاید تا میهمانانش به مشقت نیفتند.آری؛ ایناست دلیل خوکفایی این درخت ایستاده.

مراحل به ثمردهی خرما را به یادآوریم. نخل های بلند که به ارتفاعشان به بیش از 10 متر هم خواهد رسید، برداشت خرما را کمی با مشکل رو به رو خواهد کرد. بالا رفتن از این درختان بلند کار هرفردی نیست. لذا مردمان جنوب با الیاف برگ خرما، طناب محکمی را می­بافند؛ این طناب وسیله بالا رفتن از درخت نخل است. در گویش محلی شهرستان جهرم، این طناب را پروند(PARVAND) نامیم. این طناب را به دور بدنه نخل می­اندازند؛ با تکیه دادن پاها به بدنه و حرکت دادن طناب به سمت بالا، از درخت بالا می­روند.­

بعد از برداشت، خرماها را در سبدی بافته شده از الیاف برگ خرما قرار می­دهند که آن را دوروک(DOROOK) می­نامند.این سبدها دو جز ساده دارد. بدنه سبد که جنسش همان الیاف برگ خرماست و دسته سبد که از لیف درخت ساخته شده است.

بعد از برداشت کامل ، جهت فرآوری­های پس از برداشت همه خرما ها را روی حصیری پهن می­کنند تا خرماها هوادهی شوند و برای مصارف مختلف، بسته بندی می­­شوند. با یکی از اساتید حصیر بافی در شهرستان آشنا می­شویم.­

تندتند، در حالی که برگ‌های تقسیم ‌شده شش‌تایی و چهارتایی نخل را به هم می‌بافد، با لهجه گرم جهرمی‌اش می‌گوید: «این کار مردانه است » و گاهی از انگشتان پاهایش نیز برای گره‌زدن استفاده می‌کند.استاد اسدالله ایزدشناس، متولد ۱۳۱۶جهرم، شصت سال است که زیرانداز و ظروفی از جنس برگ نخل یا پیش(PISH)می‌بافد.همسر استاد اسدالله نیز حصیربافی را از او یاد گرفته و اکنون علاوه بر حصیر‌بافی، در دوخت و پرس و ‌شکل‌دهی ظروفی که با برگ نخل ساخته می‌شوند نیز استاد شده است.همسر استاد اسدالله می‌گوید: استاد اسدالله برای سفارشات به صورت متری کار می‌کند و بسته به شکل ظروف، گاهی انجام این سفارشات تا ۱۰روز نیز طول می‌کشد.در میان مشتریان استاداسدالله، گاهی سفارشاتی از تهران و شهرهاي شمالي كشور و ساير نقاط استان فارس نیز وجود دارد. او برگ‌های لازم برای انجام سفارش‌هایش را از نخلستانی که خود نخل‌هایش را کاشته، فراهم می‌کند. عمر برخی نخل‌های این نخلستان، گاهی به چهل سال نیز می‌رسد.

براي بافت حصير، ابتدا برگ درخت خرما را از چوب اصلی جدا می‌کنند و برای اینکه نرم‌تر و خوش‌رنگ‌تر شوند، آن‌ها را داخل آب می‌گذارند، به اندازه‌ای که رنگ برگ كه سبز است، مايل به زرد شود. برای رنگ‌کردن برگ نخل، از رنگ گیاهی استفاده می‌کنند که چندرنگ اصلی دارد: سبز، آبی، بنفش و نارنجی. این مواد رنگی را گاهی با موادی دیگر گاهی مثلاً ادویه، مخلوط می‌کنند تا رنگ آن جلای بهتری داشته باشد و روشن‌تر شود و برای اینکه رنگ تیره‌تر یا روشن‌تر شود، مقدار آن را کم یا زیادتر می‌کنند. بعد از اين مرحله، حصیربافی شروع می‌شود.

استاد اسدالله معمولاً برای بافت ظروف از برگ‌های نخل ماده استفاده می‌کند؛ چون خوش‌رنگ‌ترند و معتقد است که دوام بیش­تری دارند و می‌گوید پیش ماده تا ۳۰سال نیز ماندگاری دارد. او برگ‌های نخل نر را رنگ می‌کند و در بافت محصولات رنگی به کار می‌برد. نقش‌ها در حصیر، سبد، بادبزن و سایر محصولات، ذهنی بافته می‌شود و اغلب به صورت لوزی‌های کنگره‌دار و هندسی است. در این نوع بافت گاهی در حین کار از تسمه‌های رنگی نیز استفاده می‌شود.

استاد ایزدشناس، نخست برای ظریف‌تر شدن وسایل، برگ‌ها را به شش قسمت مساوی تقسیم می‌کند که به آن ریزه‌بافی می‌گویند. پس از بافتن و‌ دوختن برای شکل‌دهی ظروف از قالب‌های چوبی یا آهنی استفاده می‌کند، هرچند معتقد است قالب‌‌های چوبی برای این کار بهترند و قالب آهنی، باعث تیره‌شدن رنگ پیش‌ها می‌شود.

پیشِ تَرُک تَش نزنید، زلف سرش بوده یه وخت/ گیس قشنگ سبز او تا کمرش بوده یه وخت

عبدالرسول عقیلی