اگر از شما بخواهند چشمان خود را ببندید و یک شیشه انحنا دار با یک اکسیر نوشیدنی تیره رنگ تصور کنید، چیزی که بارها آن را روی میزهای غذاخوری دیده اید، چه به ذهن شما خطور می کند. احتمالا به یک بطری کوکاکولا فکر کردید، درسته!
اما دنیا هم اکنون در خصوص سوس سویا کیکومان (Kikkoman Soy Sauce) نیز به همین سطح از آگاهی رسیده است. طراحی زیبا و هم کاربردی، نمی شود هیچ میز غذای رستوران های چینی یا میز سوشی ژاپنی را بدون دیدن این ظرف شیشه ای تصور کرد.
برخلاف طراحی به ظاهر ساده آن، واقعیت مسیر از یک دوره تاریک و تاثیرگذار تاریخی آغاز می شود که یک بازمانده جوان جنگ جهانی را ترغیب کرد تا در پاسخ به ویرانی و نابودی ، نهایتا باعث تقویت و نفوذ بیشتر میراث آشپزی ژاپنی در سراسر دنیا گردد. اگرچه تلاش های بسیاری در این مسیر صورت گرفته بود، اما طراحی منحصربفرد این بطری باعث شهرت Kikkoman بعنوان یک برند در دنیا شد.
کنجی اکوآن (Kenji Ekuan) در سنین نوجوانی شاهد تخریب و ویرانی ناشی از بمباران اتمی هیروشیما بود، وقتی از دانشگده افسری نیروی دریایی به هیروشیما بازگشت جز ویرانی و نابودی چیزی وجود نداشت، او خواهرش را در زمان انفجار و پدرش، یک راهب بودایی در یک معبد محلی را یک سال بعد در حالی که از اثرات تشعشعات رنج می برد از دست داد. این فقدان و ویرانی سبب شد اکوآن طراحی را بر اساس فلسفه و باور های بودایی ادامه دهد.
اکوان در گفتگو با نیویورک تایمز مطرح کرد ، «درمواجهه با پوچی، نوستالژی عمیقی را برای فرهنگ بشری احساس می کردم» «نیاز داشتم را چیزی را لمس کنم ، به تماشای چیزی بپردازم» او افزود « درست در همان دوره تصمیم گرفتم تا به خلق اشیا بپردازم»
«اندیشه بودا و فلسفه او رستگاری برای تمام موجودات زنده است، اما من باور داشتم که مسیر رستگاری من از خلق اشیا می گذرد» او در سلسله ای از یادداشت های خود در ۲۰۰۲ چنین نوشته بود.
اکوآن ابتدا قدم در مسیر پدرش نهاده بود و تا حدودی آموزه های بودایی را در کیوتو فراگرفته بود، اما نهایتا انتخاب کرد تا در مسیر طراحی گام بگذارد و در شکل دادن به فرهنگ ژاپن بعد از جنگ جهانی نقش ایفا نماید. او بعد از فارغ التحصیلی از دانشگاه هنر و موسیقی توکیو، در 1957 انجمن طراحی صنعتی GK را احداث نمود در آن زمان بود که تیم او مسئول طراحی بطری سس سویا کیکومان شد.
قبل از اختراع بطری جدید، مصرف کننده های سس سویای ژاپنی یک ظرف قوری مانند کوچک را از شیشه های سنگین ۲ لیتری پر می کردند، خود اکوآن در خاطرات خود بارها این تجربه را از مادر خود بیاد می آورد. بر خلاف کتری چای بطری های کیکومان کنترل کافی برای پر کردن طروف کوچک چاشنی را فراهم نمی کرد. بعلاوه بیشتر این ظروف کوچک سس از جنس سرامیک بودند و بدون برداشت درب آنها نمی شد متوجه میزان پر بودن ظرف آنها شد.
بطری جدید باید به آسانی قابل پر شدن و قابل برداشتن می بود. طراحی کمر بلند و باریک آن اجازه می داد که سیال به راحتی جریان پیدا کند و انگشتان براحتی اطراف ظرف را بگیرد. استفاده از شیشه شفاف و بدون پوشش برای بدنه تصمیم ساده ای بود که به سادگی عامل تشخیص سطح مایع در داخل شیشه می شد. بعلاوه دهانه آن برای پر کردن مجدد بدون چکه کردن به اندازه کافی باز بود.
درب جدید شیشه سس اکوآن قابل توجه ترین بخش طراحی او بود چراکه مشکلی که برای قرن ها استفاده کنندگان از سس سویا در ظروف سنتی با آن مواجه بودند را مرتفع کرد. بعد از ۳ سال تلاش و خلق بیش از ۱۰۰ طرح نتیجه یک درب با شیب معکوس بود. قوری هایی که قبلا برای ریختن سس سویا مورد استفاده قرار می گرفت در هر صورت استفاده، به دلیل ویژگی های خود سس سویا از لبه قوری چکه می کرد. شیب معکوسی که درب طراحی شده اکوآن داشت سبب می شود تا قطره بدون ریزش به داخل طرف برگردد. با این تغییر به ظاهر ساده ظروف جدید سس کیکومان با طراحی زیبا و منحنی شکل خود به یکی از اجزای ثابت میزهای غذا خوری رستوران ها و آشپزخانه ها در سراسر دنیا تبدیل شد.
با شروع ارائه بطری جدید در ۱۹۶۱ ، سس کیکومان در زمان مناسبی برای ژاپن به بازار آمد. ژاپن به دنبال بازسازی و بازتعریف دوباره خود بود و با این ظرف به راحتی صاحب یک سمبل صادراتی برای ژاپن جدید شد. سس سویا برای قرن ها بخشی از سنت غذایی و آشپزی در ژاپن بود، ظرف سس جدید در حالی که دستاوردی از ژاپن معاصر بود، آنهایی را که سرمست از میراث کهن و سنت ملت بودند راضی می نمود.
سس سویا کیکومان با بطری رومیزی جدید آنها یک مثال زود هنگام از صادرات کالاهای فرهنگی ژاپنی ها بود که به موفقیت رسید همچنین دیگر سنت های تغذیه ای مانند سوشی، آثار هنری ژاپن و محصولات رسانه ای آنها مانند گودزیلا و ابزارهای تکنولوژیک مانند واکمن سونی نیز بعدها به موفقیت رسیدند.
از آنجا که اکوآن را با ظاهری راهب گونه می شناختند ، اکوآن آثار خود را با ملاحظات عمیقاً فلسفی ارایه می داد. او برای حل مشکلات تا آنجا که ممکن است طراحی می کرد. دستاورد های او اقامتگاه های لوکسی نیست که به آسمان پرواز می کنند ، بلکه قطارهای مسافرتی هستند که روزانه هزاران نفر از آنها استفاده می کنند ، نشان شهرداری ها و فروشگاه های رفاه ، و البته ، ظرف سس کیکومان Kikkoman. اگر دارمای اوپنهایمر منجر به نابودی ژاپن شد ، اکوآن منجر به تولد دوباره فرهنگ ، اقتصاد و جامعه جدید ژاپنی گردید.
در دهه های پس از معرفی بطری نوآورانه Kikkoman ، کنجی اکوآن همچنین موتورسیکلت Yamaha VMAX و چندین قطار را طراحی کرد ، از جمله سری 253 Narita Express و لوگوی Ministop ، یک فروشگاه زنجیره ای رفاهی بین المللی . اکوآن همچنین ریاست موسسه طراحی ژاپن را بر عهده گرفت، به عنوان رئیس دانشگاه هنر و فرهنگ Shizuoka و به عنوان سرپرست کالج طراحی مرکز هنری فعالیت نمود.
سس کیکومان با بطری جدید، با فروش سالانه ۳.۹ میلیارد دلار پیشرو سس های آسیایی در ژاپن، استرالیا، اروپا و ایالت متحده شد. کیکومان برای بطری خود در خواست ثبت نشان تجاری سه بعدی داد و در نهایت در سال 2018 موفق به ثبت نشان تجاری سه بعدی برای طراحی بطری خود در ایالات متحده، ژاپن، استرالیا ، اتحادیه اروپا و روسیه گردید. بطری طراحی شده توسط اکوآن فراتر از نشانی تجاری برای سس سویا ، به نمادی از فرهنگ ژاپنی و کمک به سنت های غذایی در جهان تبدیل شد.
کنجی اکوآن بعد از چند دهه دنبال کردن سبک زندگی یک «خالق» ، در حالی که طرح های زیبای بسیاری را در دسترس همگان قرار داد در سال ۲۰۱۵ چشم از جهان فروبست. او که الهام بخشش جنگ و ویرانی و مرگ بود، به بازسازی و بازتعریف ملت خود بعد از جنگ کمک کرد و زیبایی را در اشیای روزمره همچون قطارها و تابلو های فروشگاه ها نهادینه کرد که هر دو به نماد هایی از ژاپن بعد از جنگ تبدیل شدند. او را یکی از ستون های بازسازی ژاپن بعد از جنگ می دانند. ساده ترین مخلوق او، بطری سس سویای کیکومان همچنان با ارزش ترین شاهکار او است.
از شما خواننده عزیز دعوت می کنم تا نسخه دیگری از این مقاله که چالشی در خصوص هویت فرهنگی زعفران ایران است را در سایت شخصی من با عنوان «چرا زعفران ایران نتوانست سهم قابل توجهی از بازار جهانی را به خود اختصاص دهد؟» نیز بخوانید.
