در دنیای کسب‌وکار وارد هر سرزمینی که بشوید ردپای حقوق را در گوشه و کنار آن پیدا می‌کنید. مثلا فعالیتهایی که یک شرکت انجام می‌دهد را در نظر بگیرید؛ خرید، فروش، مشارکت، استخدام، ادغام. همه اینها با یک قرارداد الزام‌آور قانونی انجام می‌شوند. اگر می‌خواهیم اختراعات و نوآوری‌ها به ثمر بنشینند به یک نظام کارآمد حمایت از حقوق مالکیت فکری نیاز داریم. حتی در زندگی روزمره به طور پیوسته با قوانین و مقررات نظام حقوقی خود در کشاکش هستیم، گاهی وارد جدال با آنها می‌شویم و گاهی از چتر حمایتی آنها بهره می‌بریم.
ارزش بازار خدمات حقوقی دنیا یک تریلیون دلار در سال برآورد می‌شود یعنی این بازار یکی از پرسودترین حوزه‌های خدماتی دنیاست اما در کمال تعجب تکنولوژی‌های جدید کمترین استفاده را در آن دارند. چه خوشمان بیاید و چه بدمان بیاید در عالم حقوق سنت‌ها بسیار مهم هستند و ابزارها و فناوری‌های جدید به سختی در این دنیا پذیرفته می‌شوند.
اما این دنیا در سال‌های پیش رو در مسیر تحول قرار می‌گیرد. هوش مصنوعی بیشتر از هر تکنولوژی دیگری قابلیت ورود و ایجاد یک انقلاب دراماتیک در دنیای خدمات حقوقی را دارد. در واقع بذرهای این انقلاب چند سالیست که در این خاک جوانه زده است.
حقوق از بسیاری جهات بستری حاصلخیز برای رشد و توسعه هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی است. چون فرایند یادگیری ماشینی و فرایند استنتاج حقوقی شباهت خیره‌کننده‌ای به همدیگر دارند. اجازه دهید منطق حقوقی را با منطق برنامه‌های رایانه‌ای مقایسه کنیم. ابتدا با یک مثال منطق حقوقی را در ساده‌ترین شکل خود بیان می‌کنیم:
مقدمه اول: هر کس به دیگری خسارت وارد کند به جبران خسارت محکوم می‌شود. (قضیه کلی)
مقدمه دوم: حسن به حسین خسارت وارد کرده‌است. (قضیه جزئی)
نتیجه: حسن به پرداخت خسارت به حسین محکوم می‌شود.
یک دانشجوی حقوق باید قضیه‌های کلی را به مثابه دستورالعمل بیاموزد. قضیه‌های جزئی را مشاهده کند و بتواند این مشاهدات را با یک دستورالعمل تطبیق دهد. در واقع از قضیه‌های کلی به عنوان مجموعه‌ای استفاده کند که قضیه‌های جزئی در آنها دسته‌بندی می‌شوند و هر قضیه جزئی را در دسته مناسب خود قرار دهد.
برنامه‌نویس‌ها هم از الگوریتم‌های مشابهی برای آموزش سیستم‌های رایانه‌ای استفاده می‌کنند. مثلا برای اینکه سیستم ایمیل شما بتواند هرزنامه را از ایمیل‌های واقعی تفکیک کند ابتدا باید مشخصاتی از ایمیل واقعی و هرزنامه به آن آموخته شود. سپس در هنگام فعالیت عملی تعداد زیادی ایمیل واقعی و هرزنامه را مشاهده کند و آنها را در دسته‌های مناسب قرار دهد.
حقوق در بین علوم اجتماعی بیشترین خویشاوندی را با منطق صوری دارد. در فرایند استدلال حقوقی ما تعدادی قاعده کلی داریم که شامل قوانین و سایر منابع الزام آور حقوقی می‌شود، سپس پدیده‌های واقعی را با این قاعده‌های کلی ارتباط می‌دهیم و به یک استنتاج می‌رسیم. هوش ماشینی هم دقیقا با استفاده از همین اسلوب منطق‌مدار به موفقیت رسیده است.
در عالم حقوق چند حوزه به طور خاص مستعد پذیرش و کاربرد هوش مصنوعی هستند و در سال‌های اخیر پیشرفتهای مهیجی در هر یک از این حوزه‌ها رخ داده است:
تهیه قرارداد با استفاده از هوش مصنوعی
قراردادها خون جاری در رگ‌های نظام اقتصادی هستند و هر معامله تجاری به تنظیم قرارداد نیاز دارد. اما فرایند مذاکره و تنظیم قرارداد بسیار خسته‌کننده است. روال معمول این است که یکی از طرفین قرارداد را تنظیم می‌کند و برای طرف دیگر می‌فرستد. طرف مقابل نظرات خود را در مورد جرح و تعدیل مفاد قرارداد به دیگری اعلام می‌کند و قرارداد را به آن باز می‌گرداند و این تبادل ممکن است بارها و بارها تکرار شود. طولانی شدن این روند گاهی باعث تاخیر در امضای قرارداد شده و مانع رسیدن شرکتها به اهداف تجاری خود می‌شود. خطاهای انسانی هم در هنگام نگارش قرارداد کم اتفاق نمی‌افتند. به یاد داشته باشید که در یک قرارداد اصولی بایستی تا به تمام جزئیات توجه شود و گاهی حجم قرارداد به هزاران صفحه می‌رسد، پس وقوع انواع اشتباهات و خطاهای انسانی اصلا عجیب نیست.
خوشبختانه امکان اتوماسیون فرایند نگارش قرارداد وجود دارد و چندین استارتاپ حقوقی از جمله لاگیکس (Lawgeex)، کلاریتی (Klarity)، کلرلا (Clearlaw) و لکس‌چک (LexCheck) برنامه‌هایی برای آن تهیه کردهاند. این برنامه‌ها به این شکل کار می‌کنند که یک قرارداد پیشنهادی وارد آن می‌شود، نرم‌افزار با تحلیل متن تعیین می‌کند که کدام بخشهای قرارداد قابل قبول است و در کدام قسمتها ایراد و اشکالی وجود دارد.
هدف از این سیستم‌ها حذف مشاور حقوقی به عنوان نویسنده قرارداد نیست. این سیستم‌ها برای فعالیت در کنار انسان و کمک به یک حقوقدان ساخته شدند. در نهایت یک انسان تحلیل هوش مصنوعی را دریافت کرده و قرارداد نهایی را تهیه می‌کند. همانطور که مدیران بازاریابی و متخصصین تبلیغات از انواع نرم‌افزارها و پایگاه‌های داده برای کمک به تصمیم‌گیری خود استفاده می‌کنند.
البته اگر پیشرفتهایی که در حوزه هوش مصنوعی اتفاق می‌افتد را در نظر بگیریم چندان دور از ذهن نیست که این سیستم‌ها در آینده بتوانند کل فرایند تهیه قرارداد را با دریافت اطلاعات از دو طرف قرارداد انجام دهند. شاید کمی تخیلی به نظر برسد اما در قراردادهای بسیار ساده مثل گرفتن تاکسی از اسنپ همین الان هم کل فرایند تهیه قرارداد توسط نرم‌افزار انجام می‌شود. شما مبدا و مقصد خود را وارد سیستم می‌کنید. سیستم قیمتی برای سفر مشخص می‌کند و یک راننده این قرارداد را پذیرفته و شما را به مقصد می‌رساند!
نوری بچور مدیرعامل و بنیانگذار استارتاپ حقوقی لاگیکس (Lawgeex) یکی از استارتاپ‌های پیشرو در امر خدمات حقوقی آنلاین در این مورد می‌گوید:
«این راهکارها به تیم‌های حقوقی کمک می‌کند تا از زیر بار بازبینی‌های مکرر قراردادها رها شوند و انرژی خود را بر روی کارهای پربازده‌تر متمرکز کنند. فناوری هوش مصنوعی در نهایت نقش حقوقدانان را ارتقا خواهد داد و آنها به جای اینکه صرفا بر روی کاهش ریسک تمرکز کنند این فرصت را خواهند داشت تا در ابتکارات استراتژیک شرکتها نقش بازی کنند»
تحلیل قراردادها با استفاده از هوش مصنوعی
مذاکره و امضای قرارداد تازه ابتدای راه است. طرفین یک قرارداد باید تمام شروط و تعهداتی که پذیرفته‌اند را اجرا و رعایت کنند و این یک چالش مهم برای شرکتهای بزرگی است که میلیون‌ها قرارداد با هزاران شخص در موضوعات متنوع دارند.
در حال حاضر شرکتها عملا نمی‌توانند به تمام جزئیات قراردادهایی که امضا کردهاند تسلط داشته باشند اما هوش مصنوعی فرصتی برای حل این مشکل در اختیار آنها قرار می‌دهد. برنامه‌های مسلط به تکنولوژی «پردازش زبان طبیعی» (Natural language processing) این توانایی را دارند که نکات کلیدی قراردادها را از بین مجموعه اسناد قراردادی شرکت استخراج و معنایابی کنند تا مدیران اجرایی شرکت امکان درک تعهدات تجاری شرکت خود را در موقعیت‌های مختلف داشته باشند. نرم‌افزار کیرا سیستمز (Kira Systems) و سیل (Seal Software) دو شرکت تکنولوژی خدمات حقوقی آنلاین با سرمایه مالی قابل توجه هستند که در حال توسعه سیستم‌هایی برای ارائه این خدمات هستند.
این راهکارهای فناورانه به تمام اجزای شرکتها کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه بگیرند. تیم فروش می‌داند چه زمانی باید برای تامین سرمایه و بیش‌فروشی اقدام کند. تیم‌های تدارکات این امکان را پیدا می‌کنند که به موقع مذاکرات و معاملات را انجام دهند. تیم مالی برای اقدام به موقع در زمینه ارزیابی اعتبار و تیمیم‌گیری در مورد شروع فرایند تملیک و ادغام آمادگی خواهد داشت.
به کمک این فناوری تا یک دهه دیگر فضای پرگرد و غبار تعهدات قراردادی که شرکتهای امروزی در آن فعالیت می‌کنند به خاطره‌ها خواهد پیوست.
ماشین‌های پیشگو در راهند
چند گروه هوش مصنوعی مدل‌های یادگیری ماشینی را برای پیش‌بینی حکم دادگاه ابداع کردهاند. در این روش مجموعه‌ای از آرای دادگاهها در پرونده‌های مرتبط و داده‌های مربوط به یک پرونده خاص وارد سیستم می‌شود تا سیستم بتواند خروجی احتمالی پرونده را حدس بزند.
افزایش دقت این پیش‌بینی‌ها آثار قابل توجهی در نوع فعالیتها و نحوه ارائه خدمات حقوقی خواهد داشت. برای مثال شرکتها و موسسات حقوقی و وکلا ترغیب می‌شوند تا از این سیستم‌ها برای تعیین استراتژی‌های قضایی خود استفاده کنند و هر جا که احتمال موفقیت کم است از طرح دعوا پرهیز کنند و به سراغ مذاکره بروند و به این ترتیب تعداد پرونده‌های مطروحه خود را کاهش دهند.
بلو جی لگال (Blue J Legal) یک استارت‌آپ مستقر در تورنتو است که یک موتور پیش‌بینی قضایی با استفاده از هوش مصنوعی ساخته است که در فاز اول بر روی پرونده‌های حقوق مالیاتی تمرکز دارد. این شرکت اعلام کرده که برنامه آنها نتیجه رای دادگاه را با دقت ۹۰ درصد پیش‌بینی می‌کند.
به گفته بنجامین آلاری مدیرعامل این استارتاپ؛ «از همین الان می‌توانیم از منافع قابل توجهی که استفاده از تکنولوژی یادگیری ماشینی پیش‌بینی قضایی به همراه دارد بهره ببریم. در ده سال آینده این الگوریتم‌ها نقطه آغازین مشاوره‌های حقوقی خواهند شد.»
یک کاربرد جالب این تکنولوژی امکان تامین مالی طرح دعوا خواهد بود. فرض کنید شخصی به دلیل نداشتن هزینه دادرسی و حق‌الوکاله نمی‌تواند برای احقاق حق خود طرح دعوی کند. در این حالت یک شخص ثالث می‌تواند این هزینه‌ها را تقبل کند و در صورت موفقیت پرونده بخشی از مالی که نصیب آن شخص شده را دریافت کند. یکی از استارتاپهایی که به طور خاص در این زمینه فعالیت می‌کند لگالیست (Legalist) نام دارد. راهکارهای هوش مصنوعی پیش‌بینی قضایی امکان ارزیابی دقیق و مبتنی بر عدد و رقم را برای سرمایه‌گذاران پرونده‌های قضایی فراهم می‌کنند.
تحقیقات حقوقی با کمک هوش مصنوعی
تحقیقات و پژوهش‌های حقوقی حوزه دیگری است که هوش ماشینی در حال هموارسازی مسیر آن است.
تحقیق حقوقی به طور سنتی یک تحقیق کتابخانه‌ای مبتنی بر جستجو در بین کتاب‌های قانون و مجموعه آراء دادگاهها برای یافتن قوانین و نمونه رای‌های مرتبط بوده است، در سال‌های اخیر با پیشرفت نرم‌افزارهای کامپیوتری این تحقیقات به ابزارهای دیجیتال مجهز شده‌اند. با این حال روش‌های فعلی فقط از باب سهولت جستجو به پژوهشگر یاری می‌رسانند و هوش مصنوعی پیشرفتهای آنها را همراهی نمی‌کند.
در چند سال اخیر موج تازه‌ای از استارت‌آپها برای به کارگیری فناوری پردازش زبان طبیعی در عرصه تحقیقات حقوقی پدیدار شده‌اند. این سیستم‌ها درک پیشرفته‌تری از معنای واقعی دیدگاه‌های حقوقی دارند و به جای اینکه صرفا به جستجوی کلیدواژه‌ها بپردازند قدرت جستجو در لایه‌های عمیقتر منابع حقوق را دارند. مدل‌های معنایی این سیستم‌ها آنها را قادر می‌سازد که قوانین و پرونده‌های مرتبط با یکدیگر را یافته و تفاوت و شباهت آنها به یکدیگر را تشخیص دهند. فناوری تحقیقات حقوقی متکی به هوش مصنوعی همین الان توجه بازار حقوقی را به خود جلب کرده است. به طوریکه بیش از ۴۵۰۰ موسسه حقوقی در آمریکا اشتراک اپلیکیشن کیس‌تکست (Casetext) را خریداری کردهاند.
نتیجه‌گیری
حوزه‌های اصلی یک کسب‌وکار متعارف را در نظر بگیرید: بازاریابی، فروش، راهنمایی مشتری، امور مالی، حسابداری، منابع انسانی، استعدادیابی و حقوقی.
تقریبا در تمام این حوزه‌ها نرم‌افزارهای تجاری با سرمایه میلیارد دلاری در دو دهه اخیر وارد بازار شده‌اند تا خلاقیت و گردش کار را در محیط تجاری بهبود بخشند.
تنها استثنای موجود که هنوز نرم‌افزار شناخته شده و جامع و کاملی در آن وارد بازار نشده بخش حقوقی است.
بخش حقوقی به طور سنتی به عنوان یک بخش غیرمولد و هزینه‌بر در شرکتها در نظر گرفته شده و کمتر مورد توجه کارآفرینان قرار گرفته و از همین رو نوآوری اندکی در آن رخ داده است. مهمترین ابزارهای دیجیتالی که اکثر حقوقدانان امروزی از آن برای انجام کارهای خود استفاده می‌کنند نرم‌افزار ورد و ایمیل است.
اگر گردش مالی عظیم بازار خدمات حقوقی را در نظر بگیریم به این نتیجه می‌رسیم که چه فرصت عظیمی برای خلق ثروت در بازار خمات حقوقی آنلاین نهفته است. ضمن اینکه با توجه به تفاوت بنیادین نظام‌های حقوقی کشورهای مختلف با یکدیگر عملا امکان به کارگیری سیستم‌های خارجی برای خدمات حقوقی وجود ندارد و در هر کشور بایستی از برنامه‌های طراحی و هدایت شده در داخل همان کشور برای ارائه این خدمات بهره گرفت.
تردیدی نیست که از همین حالا فرصتهای عظیمی برای تحول و رستاخیز خدمات حقوقی همگام با بلوغ هوش مصنوعی و به طور خاص تکنولوژی پردازش زبان‌های طبیعی پا به عرصه وجود گذاشته‌اند.
بدنه اصلی این مقاله ترجمه‌ای است از:
Rob Toews (2019). AI Will Transform The Field Of Law. at Forbes
منتشر شده در:
فرادرس، کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی آنلاین
