اگر یک زن در یک تصادف رانندگی در آمریکا کشته شود، دیه‌اش چقدر از یک مرد کمتر خواهد بود؟
شاید تعجب کنید، اما جواب درست این است که بستگی به رنگ پوستش دارد.
دو دیدگاه کلی در مورد دیه وجود دارد. دیدگاه اول، بر این باور است که دیه بر اساس ارزش زندگی انسان‌ها محاسبه می‌شود. اما دیدگاهی که حقوق‌دانان و وکلا (لااقل حقوق‌دانان و وکلای آمریکایی) آن را پذیرفته‌اند، این است که جان انسان را نمی‌توان ارزش‌گذاری کرد و دیه اصلا ارتباطی با مسئله‌ی ارزش جان انسان‌ها ندارد. از دید این افراد دیه تنها می‌تواند خسارت مادی را جبران کند، و فقط باید بر اساس همین هم محاسبه شود: «اگر آن اتفاق نمی‌افتاد، فرد یا بازماندگانش چقدر پول بیشتری می‌داشتند؟»
مثلا اگر فردی در تصادف کشته شود، دادگاه باید محاسبه کند که فرد کشته شده اگر به کار کردن ادامه می‌داد، «احتمالا» در طول عمر طبیعی خود چقدر درامد می‌داشت. این درامد بالقوه یا توانایی کسب درامد (Income Potential) را محاسبه می‌کنند و با در نظر گرفتن نرخ تورم و عوامل مشابه، مقصر را محکوم می‌کنند که آن را پرداخت کند.
از آنجایی که مسئله‌ی تخمین درامد بالقوه یک فرد در باقی مانده‌ی عمر، یک مسئله تخصصی می‌شود، آن را قاضی‌ها یا وکلا نمی‌توانند محاسبه کنند. این کار را «اقتصاددانان قانونی» (Forensic Economists) که هم با علم اقتصاد آشنا هستند و هم از زوایای مسائل مربوط به جرم شناسی مطلعند باید برای دادگاه انجام دهند. کمی شبیه کاری که «پزشکان قانونی» در حیطه تخصصی خودشان انجام می‌دهند. این افراد باید تمام تلاش خود را بکنند و از همه‌ی شواهدی که می‌توانند استفاده کنند تا تخمین دقیق‌تری بزنند. اما مهم‌ترین عواملی که به ما کمک می‌کنند درامد آینده‌ی یک فرد را تخمین بزنیم چه چیزهایی هستند؟
در آمریکا سن، جنسیت، رنگ پوست، و سطح تحصیلات عواملی هستند که با تقریب خوبی امکان حدس زدن درامد فرد را ممکن می‌کنند. و معمولا همین عوامل هم هستند که برای محاسبه‌ی دیه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از آنجایی که ۹۶٪ احکام دیه در آمریکا محرمانه هستند اطلاعات دقیقی از میزان تفاوت دیه محاسبه شده وجود ندارد. اما انجمن ملی اقتصاددانان قانونی آمریکا در یک مطالعه در سال ۲۰۰۹ دریافته است که ۹۲ درصد از این متخصصین، در بررسی‌های خود برای تعیین میزان دیه برای کودکان، حداقل یکی از عوامل نژاد یا جنسیت را دخالت می‌دهند.
و میزان تفاوت‌ها بسیار زیاد است. مثلا با استفاده از ابزاری که واشنگتن پست برای تخمین تفاوت دیه زنان و مردان، و بر اساس اطلاعات سازمان آمار آمریکا منتشر کرده‌است، می‌فهمیم که شما اگر یک زن سیاه‌پوست باشید که سابقه کار ندارد و سنش کمتر از ۲۵ سال و تحصیلاتش در حد دبیرستان یا کمتر است، درامد بالقوه و در نتیجه دیه‌ی شما کمی کمتر از نصف (۴۰٪) یک مرد سفیدپوست خواهد بود که از نظر سنی، تحصیلی و سابقه کار وضعیت مشابه شما دارد.
در یک مورد معروف، یک دختر ۶ ساله و یک جنین پسر در یک تصادف رانندگی کشته شدند. وکلای خانواده‌ی دختر کشته شده، با محاسبه‌ی ضریب هوشی پدر و مادر او و مقایسه‌ی آن با پدر و مادر جنین پسری که در همان تصادف کشته شده بود، می‌خواستند نشان بدهند که برای آن دختر هم باید لااقل به قدر جنین به دنیا نیامده‌ی پسر دیه پرداخت شود. اما در حکم دادگاه دیه جنین پسر ۸۴٪ بیش از دختر ۶ ساله تعیین شده بود، چون بر اساس نژاد و جنسیتش براورد می‌شد که پس از تولد، بتواند این مقدار درامد بیشتری به دست بیاورد.
به نظر شما دیه باید نماینده‌ی ارزش جان انسان باشد، یا فقط با تخمین ضرر مالی محاسبه شود؟ یا چیزی بین این‌ها؟ شاید هم نظر دیگری در این مورد دارید ...
