تقریبا 10 سال پیش، تازه دانشجو شده بودم که اسم «خوجه‌های شیعه اثناعشری» به گوشم خورد. کتابی خریدم از انتشارات «مؤسسه شیعه شناسی» قم با عنوان «شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان». از همون روز توجه‌م جلب شد به این گروه و چشم‌م به دنبال اخبار و امورشون بوده و هست.
خوجه‌های شیعه اثناعشری یک گروه از جماعت خوجه‌های هندی هستند که کمی بیش از 100 سال پیش از جامعه خوجه اسماعیلی جدا شدن و تغییر مذهب دادن به تشیع اثناعشری.
(قصه خوجه‌ها از روزگاری که هندو و بت‌پرست بودن تا روزگار ما، خیلی داستان جذاب و پر فراز و نشیبی‌ه که فعلا فرصت تعریف کردن‌ش نیست.)
در مورد خوجه‌های اثناعشری گفتنی‌های بسیاری وجود داره، ولی در یک کلام به نظرم می‌رسه که به چند دلیل خوجه‌ها پیشروترین و به‌روزترین ساختار شیعی موجود در جهان هستند. شاید مهم‌ترین دلیلش این باشه که خوجه‌ها یک اقلیت مذهبی بدون پشتوانه حاکمیتی بودن که مجبور شدن در جهان مدرن خودشون رو بازیابی و حفظ کنند.
اما غرض اصلی...
دیروز ایمیل بسیار جالبی از فدراسیون جهانی خوجه‌های اثناعشری به دستم رسید، عنوان ایمیل "Are you READY for KHUMS?" و محتواش تشویق به محاسبه و پرداخت خمس بود. چند نکته بسیار قابل توجه در این ایمیل بود که به نظرم می‌رسه می‌تونه مورد توجه فعالان سنتی شیعی درون ایران هم قرار بگیره. من به سه نکته مهمتری که به نظرم رسیده اشاره می‌کنم.
یک) راهنمای کوتاه، کاربردی، همه‌فهم و به‌روز در مورد خمس
طبیعتا در ذهن یک شیعه سوالات متعددی در مورد خمس وجود داره، چه سوالاتی که به اصل خمس بر می‌گرده (چرا باید خمس بدیم؟ خمس قراره خرج چه کاری بشه؟) و سوالات ریز و جزئی در مورد احکام خمس (خمس به چی تعلق می‌گیره؟ کی باید خمس بدم؟ چه هزینه‌هایی از خمس استثنا میشه؟ و...)
فهم فتاوی فقها و تطبیق اون بر اوضاع و شرائط واقعی زندگی، بعضی اوقات خیلی سخت‌ه و برای خیلی از مردم مبهم‌ه، خب در این شرائط نقش یه سازمان شیعی (مثل دفتر مراجع یا سازمان تبلیغات یا...) چی می‌تونه باشه؟ کمک برای تطبیق فتاوی بر شرائط واقعی!
در ایمیل ارسال شده از طرف فدراسیون جهانی خوجه‌ها، لینک یک Easy-to-digest Khums Guide (راهنمای راحت الحلقوم خمس) ارسال شده بود. در مقدمه این راهنما نوشته:
This booklet is the result of a four-stage initiative called ‘The Khums Guidance Project’. The aim of the project has been to provide practical guidance to the community on how khums is to be calculated according to the most up-to-date rulings of His Eminence al-Sayyid Ali al-Husayni al-Sistani (may Allah protect all our scholars).
مساله چی بوده؟ در نسخه جدید رساله منهاج الصالحین حضرت آیت الله العظمی سیستانی حفظه الله، پاورقی‌ای اضافه شده که برای مقلدین ایشون ابهام ایجاد کرده. راه حل فدراسیون جهانی خوجه‌ها چی بوده؟ اومدن یه فرایند چهار مرحله‌ای درست کردن برای اینکه به صورت عملیاتی ابهام مردم حل بشه! چهار مرحله رو در همون مقدمه توضیح دادن؛ قدم اول این بوده که چند نفر طلبه فقه خونده در مورد فتوای جدید آیت الله سیستانی مباحثه کردن تا دقیق اون رو بفهمند، در مرحله چهار نفر از اون طلبه‌ها با پنج نفر متخصص (مشاور مالی، وکیل و...) که به قوانین و امور مالی آشنا بودن با همدیگه نشستن تا ببینن تطبیق اون حکم شرعی بر شرائط واقعی چی میشه. طبیعتا در این مرحله ابهامات و سوالاتی پیش اومده که نیازمند استفتاء مجدد از دفتر آیت الله سیستانی بوده. در مرحله سوم، این استفتائات برای دفتر آیت الله سیستانی ارسال شده و پاسخ گرفته شده. مرحله چهارم طبیعتا مربوط به خروجی‌ه، مجموعه این گفتگوها و استفتائات تجمیع شده و به صورت همون کتابچه راحت الحلقوم منتشر شده!
دو) گزارش‌دهی در مورد موارد هزینه خمس
یکی از سوالاتی که ذهن بسیاری از شیعیان معتقد و خمس‌پرداز رو به خودش درگیر می‌کنه، این‌ه که خمس پرداخت شده واقعا داره کجا هزینه میشه؟ من شخصاً از خیلی از افراد معتقد شنیدم که دقیقاً اطلاع ندارن خمس داره خرج چه کاری میشه و براشون سوالات جدی پیش اومده.
گزارش دادن در مورد نحوه خرج خمس، می‌تونه یک عامل جدی در جلب اعتماد مردم به ساختار هزینه خمس باشه و مردم رو تشویق کنه به پرداخت خمس.
در ایمیل ارسال شده از سمت فدراسیون جهان، لینکی قرار داده شده برای مشاهده گزارش سالانه هزینه‌کرد خمس. گزارش دو سال 2018 و 2019 بر روی وبسایت فدراسیون جهانی گذاشته شده و هر کسی می‌تونه این گزارش رو مشاهده کنه. مثلا بر اساس گزارش سال 2019، در مجموع حدود 1.1 میلیون پوند خمس از خوجه‌ها جمع شده که 42%ش خرج MCE (مرکزی‌ه برای آموزش مسائل دینی، حدود 1000 معلم و 7000 دانش آموز توی این مرکز هستن) شده، 26% خرج تبلیغ در کشورهای مختلف، 9% خرج کمک هزینه تحصیلی، 9% گرنت به علما و 4% شهریه ماهانه حدود 260 طلبه در کشورهای مختلف!
به نظرم می‌رسه که ارائه همچین گزارش‌هایی می‌تونه نقش جدی در افزایش اعتماد مردم به سازمان‌های شیعی متولی خمس داشته باشه!
سه) تسهیل محاسبه و پرداخت خمس
در سالهای اخیر پرداخت اینترنتی خمس در سایت اغلب مراجع تقلید هم رواج پیدا کرده (مثلا سایت آیت الله العظمی شبیری زنجانی حفظه الله رو ببینید)، خوجه‌ها هم طبیعتا یه درگاه پرداخت آنلاین گذاشتن برای پرداخت خمس.
اما کار نسبتا جدیدی که خوجه‌ها انجام دادن و به نظرم قابل توجه‌ه، طراحی یک اپلیکیشن موبایلی ویژه محاسبه خمس‌ه. شما می تونید با وارد کردن موجودی حساب‌های بانکی و اموالی که دارید و مقداری که سال قبل خمسش رو پرداخت کردید، خیلی سریع به محاسبه خمس امسال برسید! بعد از محاسبه و پرداخت خمس هم می تونید یه یادآور (Reminder) سالانه اضافه کنید که خودش سر سال بهتون یادآوری کنه که سال خمسی رسیده!
البته اپلیکیشن هنوز نسخه Beta است و به نظر می‌رسه که جای بهبود زیادی داره، ولی به عنوان یک قدم اول کار جالبی‌ه!
دنیا در حال تغییره، اگر ما تغییر رو نپذیریم و به استقبالش نریم، موج تغییرات به ما آسیب جدی خواهد زد...
