خبرهای نگرانکننده از شیوع بیماری تب برفکی در استانهای مرکزی ایران، از جمله البرز، قزوین و تهران، زنگ خطر را برای صنعت دامداری کشور به صدا درآورده است. کارشناسان دامپزشکی هشدار میدهند که بیتوجهی به کنترل تردد دام، تأخیر در واکسیناسیون و نبود قرنطینه مؤثر میتواند این بیماری مسری را ظرف چند روز به استانهای پاک مانند زنجان، همدان، آذربایجان شرقی و غربی گسترش دهد.
تب برفکی (Foot-and-Mouth Disease - FMD)، یکی از مسریترین بیماریهای ویروسی دامهای نشخوارکننده، از دیرباز چالش بزرگی برای دامپروری جهان بوده است. این ویروس با حداقل هفت سروتیپ شناختهشده، دامهایی نظیر گاو، گوسفند، بز را درگیر میکند. ویروس تب برفکی به دلیل مقاومت بالا در محیط، میتواند مدتها فعال بماند و به سرعت منتشر شود.
دکتر کریم حاجیپور صوفیانی، دامپزشک برجسته در تبریز، میگوید: علائم این بیماری شامل تاولهای دهانی، تب شدید، کاهش اشتها، افت تولید شیر و گوشت و در موارد شدید، مرگ دامهای جوان است و اگر مهار نشود، کل دامداری کشور را در بر میگیرد. سرعت انتشار آن وحشتناک است.
بر اساس برآوردهای سازمان دامپزشکی، هر دوره شیوع تب برفکی بیش از هزار میلیارد تومان خسارت مستقیم و غیرمستقیم به صنعت دامداری ایران وارد میکند. هزینههای واکسیناسیون، معدومسازی دامهای آلوده، توقف جابجایی دام و کاهش تولید لبنیات و گوشت، تنها بخشی از پیامدهای فوری این بیماری هستند. خسارات بلندمدت، مانند کاهش اعتماد بازارهای صادراتی و افزایش وابستگی به واردات محصولات دامی، ضربهای عمیقتر به اقتصاد کشور وارد میکند.
دکتر حسن پوررستمی، تولیدکننده مکملهای پودرچربی برای صنعت دام و طیور، با نگرانی میگوید: با شیوع تب برفکی، صنعت دام دچار چالش جدی شده است و فروش محصولات افزودنی و مکملها و صنایع وابسته هم به تبع آن تحت الشعاع قرار گرفته است و این برای ما فاجعه است.
کارشناسان هشدار میدهند که هنوز مشخص نیست کدام سویهها و تاپوتایپهای ویروس در کشور غالب هستند. شواهد حاکی از گردش تاپوتایپهای SAT1 و SAT2 با زیرشاخههای متعدد است. مشکل بزرگتر، کمبود واکسن SAT1 و تاخیر در برنامههای واکسیناسیون است. موجودی فعلی واکسن برای پوشش جمعیت دامی کشور کافی نیست و تلاشها برای تولید واکسن داخلی، با وجود پیشرفت، هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است.
استانهایی که هنوز از شیوع تب برفکی در امان ماندهاند، باید فورا اقدامات پیشگیرانه را اجرا کنند:
ـ قرنطینه مبادی ورودی: کنترل دقیق ورود و خروج دام و محصولات دامی.
-نظارت بر حملونقل: ارتقای سطح مراقبتهای بهداشتی در مسیرهای جابجایی دام، بهویژه در مناطق عشایری.
- واکسیناسیون فوری: اولویتبندی تزریق منظم و بهموقع واکسن.
- کنترل تردد در دامداریها: نظارت سختگیرانه بر ورود و خروج کارکنان و وسایل نقلیه.
عدم رعایت این اقدامات، بهویژه در مسیرهای پرتردد بیناستانی و مناطق عشایری، میتواند مناطق پاک را ظرف چند روز آلوده کند.
هزینه پیشگیری از تب برفکی برای هر رأس دام در حدود یکصد هزار تومان برآورد میشود، در حالی که خسارت ناشی از ابتلا چندین برابر این رقم است. واکسیناسیون منظم، قرنطینه دقیق و نظارت هدفمند، نهتنها اقدامی بهداشتی، بلکه سرمایهگذاری هوشمندانهای برای حفظ زنجیره تولید گوشت و لبنیات کشور است.
تب برفکی تنها یک بیماری دامپزشکی نیست بلکه بحرانی اقتصادی است که زنجیره تأمین مواد غذایی کشور را تهدید میکند. اکنون که برخی استانها هنوز از این ویروس در امان هستند، فرصت طلایی برای اقدام پیشگیرانه وجود دارد. هر استان باید نقشه قرنطینه، واکسیناسیون و نظارت خود را بازبینی کند، زیرا در برابر ویروسی با این سرعت انتشار، یک غفلت کوچک میتواند سالها سرمایهگذاری در صنعت دامداری را نابود کند.
تب برفکی، بیش از هر چیز، آزمون مدیریت جمعی ماست. آزمون اینکه آیا هنوز میتوانیم در برابر بحرانها پیش از حادثه تصمیم بگیریم. در کشوری که با هر بحران، کمیتهای تازه تشکیل میدهد اما کمتر سامانهای پایدار میسازد، پیشگیری، خود یک انقلاب مدیریتی است.
نویسنده: مجتبی رزمی
