در جهانی که خطوط کنترل و نظارت در تار و پود زندگی روزمره تنیدهاند، هویت به موجودیتی سیال بدل شده است، هویتی که از دل تجربه، روایتهای اجتماعی و قدرت شکل میگیرد و همواره در معرض دیده شدن است. نمایشگاه گروهی «Panopticon» با نمایشگاه گردانی زهرا حبیبی خسروشاهی به این پرسش میپردازد که در چنین جهانی، هنرمند کجاست؟ ناظر است یا نگریسته، فاعل است یا مفعول، شاهد است یا موضوع نگاه؟
پاناپتیکون استعارهای است از نظمی که در آن نگاه به ابزار اعمال قدرت بدل میشود و مرز میان دیدن و دیده شدن فرو میپاشد. آثار حاضر نه فقط روایت میکنند، بلکه تجربه میشوند، بدنها و هویتها را در تنش میان کنترل و آزادی، آشکار و پنهان، به نمایش میگذارند.
مریم اصغری دستجرد، هنرمند و فیلمساز تبریزی در توضیح اثر خود پیکره انضباط میگوید: چهره در نور سرد نظارت حل میشود. جهان تصویر را بیش از انسان میشناسد و آرام و بیصدا خطوط هویت را پاک میکند. من چون نگاتیوی فرسوده از میان لایههای بازتولید و تکرار عبور میکند، گاهی بازشناختنی است، گاهی گم میشود و سرانجام تنها ردی میان بود و نبود، میان چهره و نقاب باقی میماند.
او در توضیح اثر دیگر خود نیز با الهام از میشل فوکو و کتاب نظارت و تنبیه میگوید: پیکره انضباط به بدنی اشاره دارد که از طریق انضباطهای مدرن شکل داده میشود، بدنی قابل کنترل، قابل پیشبینی، مطیع و کارآمد. از قرن ۱۸ به بعد، قدرت از شکل قدیمی قدرت پادشاه به قدرت انضباطی جزئینگر و روزمره منتقل شد، قدرتی که بدنها را آموزش میدهد و تنظیم میکند. انسانها از طریق شبکهای از نهادها ساخته میشوند: مدرسه، سربازخانه، بیمارستان، زندان، کارخانه و اداره.
در ادامه میافزاید: panopticon به مفهومی اشاره دارد که سیستم نظارتی که وقتی که نیست یعنی زندانبانی وجود ندارد چون زندانیان به آن نظارت خو گرفته اند .درنبود زندانبان و نظارت باز آن قوانین را رعایت میکنند.پان اپتیکون وضعیتی را خلق میکنه که بدن ها در کنترل قرار میگیرند و هویت رو به فروپاشی میرود من در این مجموعه با عنوان پیکره انظباط که طراحی و چاپ هایی با الهام از یک سلف پرتره در مرز فروپاشی روانی است تصویری که تجزیه میشود و هویتی که پاره پاره میشود را نشان داده ام.
نغمه شادیپور در چیدمان خود از نوارهای شبرنگ بیمارستانی بهره برده است، ایشان در توضیح اثرش چنین میگوید: این نوارها نشانهای از وضعیت شکنندهای هستند که تحت نظارت و کنترل مدام قرار دارد. جایی که مراقبت و نظارت در هم میلغزند و چیزی که قرار است محافظت کند، گاه خود منبع فشار میشود.
زهرا حبیبی خسروشاهی درباره نمایشگاه اظهار میکند: این نمایشگاه به واکاوی مفهوم هویت در تقاطع نیروهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و جغرافیایی میپردازد، جایی که هنرمند در وضعیتی پارادوکسیکال قرار دارد، ناظر و نگریسته، فاعل و مفعول، شاهد و موضوع نگاه. پاناپتیکون یادآور آن است که هر نگاهی خود نیز در معرض دیده شدن قرار دارد.
بازدید از Panopticon تجربهای است در تقاطع هنر، قدرت و هویت، جایی که هر نگاه هم ناظر است و هم نگریسته و هر مخاطب، بی آنکه بخواهد، وارد بازی پیچیده دیدن و دیده شدن میشود.
نمایشگاه از ۷ تا ۲۸ آذر ماه در گالری نقطه هنری، تهران، خیابان حافظ، نبش کوچه بامشاد برگزار میشود و علاقهمندان میتوانند همه روزه از ساعت ۱۶ تا ۲۰ از آثار دیدن کنند.
نویسنده: مجتبی رزمی
