سورنجان گیاهی است سمی که ارتفاع آن تا ۴۰ سانتی متر می رسد. برگ های آن سرنیزه ای پهن و شبیه به برگ لاله می باشد. که در فصل بهار همراه با میوه ظاهر می شوند. برگ ها همپوشان بوده و در قاعده لوله ای را ایجاد می کنند.
گل های این گیاه به رنگ صورتی تا سوسنی روشن بوده که به صورت منفرد یا زوج می باشد. گل ها معمولا در فصل پاییز از پیاز خارج می گردند. گلپوش شامل ۶ قطعه همانند است که به صورت لوله ای بلند و باریک به هم متصل شده اند. پرچم ها ۶ عدد و کلاله ها 3 عدد نخی شکل هستند. تخمدان در پهلوی پیاز قرار دارد. میوه کپسولی شکل است که در ابتدا به رنگ سبز بوده و سپس قهوه ای و چین و چروک دار می شود. میوه همچینین حاوی دانه های سیاه رنگ با زائدهای چسبناک است.
تمام قسمت های گیاه سمی بوده، مزه تلخ و تنفرآوری داشته و خارش آور می باشد.
از گل های تازه و دانه های رسیده خشک جمع آوری شده در تابستان، قطعات خشک شده پیاز و پیاز تازه این گیاه برای مصارف دارویی استفاده می کنند.
دارو شامل دانه های خشک شده گیاهان خودرو است که در ماه های خرداد یا تیر جمع آوری و در هوای آزاد خشک می گردند. قطعات پیازهای خشک جمع آوری شده در اوایل تابستان نیز در شمار داروهای حاصل از گیاه مزبور هستند. پس از جدا کردن برگ های اطراف پیاز، آن را برش داده و در حرارت حداکثر C°۶۰ خشک می کنند. گل های تازه جمع آوری شده در اواخر تابستان یا اوایل پاییز که در هوای آزاد خشک شده اند از دیگر اندام های دارویی گیاه می باشند.
این گیاه در اروپای مرکزی، ایرلند شمالی، انگلستان، شمال آلمان، جنوب لهستان، اوکراین، بلغارستان، ترکیه، شمال اسپانیا، آسیای مرکزی و آلبانی رویش دارد.
ترکیبات پیاز این گیاه شامل آلکالوییدهای تروپولون که خود شامل كولشيسين، كولشیکوزید، فورميل – کولشیسین و برخی آلکالوییدهای دیگر از قبيل دمکولسین و نشاسته است.
ترکیبات دانه شامل آلکالوییدهای تروپولون که خود شامل کولشیسین و کولشیکوزید و روغن ثابت است.
ترکیبات گل این گیاه شامل آلکالوییدهای تروپولون که خود شامل كولشيسين و فورميل – کولشيسن، همراه با آلکالوییدهایی مانند دمکولسین است.
بیشتر بخوانید: نحوه تهیه معجونی قوی برای تقویت قوه باه
اثر ضد میتوز این گیاه از طریق مهار جنبش کروموزوم ها، به ویژه در مورد لنفوسیت های فاگوسیت کننده صورت می گیرد. پدیده مذکور مبنای اثر بخشی گیاه مزبور در مهار مهاجرت و اتولیز فاگوسیتهای دخیل در فرآیندهای التهابی و آثار ضد التهاب آن می باشد.
به دلیل سمیت شدید، موارد مصرف داخلی این گیاه نادر بوده، جز در مواردی از قبیل حملات نقرسی و تب مالت استفاد نمی شود. کارایی گیاه مزبور در این گونه موارد قابل پذیرش است. در گذشته این گیاه برای درمان تومورهای پوستی، کوندلیوم، پسوریازیس، التهاب همراه با نکروز عروق، Tendovaginitis (التهاب تاندون و نیام آن) ، التهابات مجاری گوارشی، بیماری Behect ، تشمع کبد، لوسمی حاد و مزمن، آلودگی به شپش، آسم، استسقاء و روماتیسم استفاده می گردید.
طبع این گیاه گرم و خشک است، و در طب سنتی ضماد این گیاه جهت درمان نقرس و دردهای مفصلی استفاده می شود.و دردهای مذکور را فورا تسکین می بخشد.
حب سورنجان مقوی جنسی و مسهل است.
همچنین از این گیاه برای درمان نقرس حاد و مزمن و نیز التهاب کلیه و مجاری گوارشی، ترشحات پیکری Tendovaginitis (التهاب تاندون و نیام آن) و روماتیسم حاد مفصلی به کار برده می شود.
از گیاه خرد شده، عصاره تازه فشرده و سایر فرآورده های جالينوسی جهت مصارف خوراکی استفاده می شود.
برای درمان حملات حاد نقرس نخست باید یک میلی گرم کولشیسین را به صورت خوراکی مصرف نمود، سپس تا هنگام تسکین درد، هر ۱ تا ۲ ساعت، 5/ 0 تا 5 / 1 میلی گرم آن را میل کرد. مقدار مصرف روزانه کولشیسین نباید از ۸ میلی گرم تجاوز کند.
این گیاه بسیار سمی بوده، نشانه های مسمومیت ناشی از آن شامل دردهای معده، اسهال، تهوع، استفراغ و به ندرت خونریزی های روده و معده می باشند. ممکن است این علائم حتی در صورت مصرف مقادیر دارویی گیاه مزبور نیز بروز نمایند.
مصرف دراز مدت این گیاه منجر به ایجاد آسیب های کبدی و کلیوی، ریزش مو، التهاب اعصاب محیطی، میوپاتی و آسیب مغز استخوان (که با نشانه هایی مانند کاهش تعداد گلبول های سفید، کاهش پلاکت های خون، کم خونی مگالوبلاستیک و به ندرت کم خونی آپلاستیک همراه است)، می شود.
استفاده این گیاه در دوران بارداری ممنوع است، چرا که ممکن است سبب بروز ناهنجاری های جنینی گردد.
مصرف این گیاه توسط پدر و پیش از لقاح نیز احتمالا چنین اثری دارد.
حدود ۳ تا ۶ ساعت پس از مصرف مقادیر منجر به مسمومیت حاد با این گیاه، نشانه هایی مانند سوزش دهان، سختی بلع، تشنگی و پس از گذشت ۱۲ تا ۱۴ ساعت علائمی نظیر تهوع، دردهای شدید معدی، استفراغ، اسهال، اسپاسم های مثانه، خون شاشی، افت فشار خون، اسپاسم و متعاقبا فلج پیش رونده رخ داده، در نهایت خفگی و کولاپس عروقی موجب مرگ می شود.
مقدار کشنده دانه گیاه مزبور برای بزرگسالان ۵ گرم و برای کودکان ۱ تا 5/1 گرم است.
جهت درمان مسمومیت های ناشی از این گیاه باید پس از شستشوی معده و مصرف مسهل های نمکی (مانند سدیم سولفات)، به درمان علامتی از دیازپام برای مداوای تشنج و از آتروپین برای درمان اسپاسم های روده ای استفاده می گردد)، لوله گذاری و تنفس اکسیژن اقدام شود.
کلیه اشکال دارویی حاصل از گیاه مزبور را می بایست در ظروف سر بسته، دور از نور و رطوبت نگهداری نمود. دانه های گیاه را نیز باید بر روی بستری از آهک نگهداری کرد.
