برای بسیاری از فارغالتحصیلان و کسانی که تازه وارد مسیر شغلی خود میشوند، کارآموزی یک فرصت طلایی است که دانش نظری خود را به تجربه عملی تبدیل کنند. اما این مسیر هم مانند هر همکاری دیگری، چارچوب مشخص و قانونی دارد. این مقاله به شما کمک میکند که با جنبههای مختلف قرارداد کارآموزی آشنا شوید.
قانون کار برای کارآموزان جایگاه ویژهای قائل است و سعی در حفظ حقوق آنها دارد. به طور کلی، کارآموزان را در قانون کار میتوان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
این دسته شامل افرادی است که برای یادگیری یک مهارت جدید، ارتقاء مهارتهای قبلی یا بازآموزی، برای مدت مشخصی در مراکز کارآموزی یا آموزشگاههای تخصصی مشغول به یادگیری میشوند. این افراد ممکن است از طرف کارفرمای خود معرفی شده باشند یا به صورت داوطلبانه برای کسب مهارت به این مراکز مراجعه کرده باشند.
این گروه از کارآموزان، ضمن کار در یک محیط واقعی، حرفهای را آموزش میبینند. این نوع کارآموزی برای دورهای محدود و حداکثر تا سه سال قابل اجرا است و معمولاً برای افراد ۱۵ تا ۱۸ سال تمام در نظر گرفته میشود. هدف اصلی این قرارداد، آموزش عملی و کسب تجربه در زمان کار است.
نکته مهم: در هر دو حالت، هدف اصلی، توانمندسازی فرد برای ورود یا پیشرفت در یک حرفه خاص است.
قرارداد کارآموزی یک توافق مکتوب بین کارآموز و مجموعهای است که در آن آموزش میبینند و تجربه کسب میکنند. این قرارداد شرایط کلی همکاری، وظایف، و حقوق طرفین را مشخص میکند. در ادامه برخی از انواع این قراردادها را بررسی میکنیم.
این نوع قرارداد معمولاً با نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال منعقد میشود. در این قرارداد، کارآموز همزمان با یادگیری، در انجام بخشی از وظایف مشارکت میکند. ساعات کاری برای این دسته از کارآموزان محدودتر است و نباید از ۶ ساعت در روز بیشتر شود که فرصت کافی برای آموزش و استراحت وجود داشته باشد. همهٔ جزئیات مانند سن، ساعات کاری، میزان دستمزد، شرایط بیمه و مدت زمان قرارداد به دقت در آن قید میشود.
این نوع قرارداد، رابطه بین کارآموز و یک مرکز آموزشی (مانند آموزشگاههای فنی و حرفهای) را تنظیم میکند. در اینجا، تأکید اصلی بر آموزش استاندارد و فراهم آوردن امکانات لازم برای یادگیری است. آموزشگاه موظف است تجهیزات کافی و استاندارد را فراهم کند و آموزشها را به صورت منظم و برنامهریزیشده ارائه دهد. همچنین محیطی ایمن برای سلامت و ایمنی کارآموز ایجاد کند. هدف اصلی این قرارداد، کسب دانش و مهارت تئوری و عملی در یک محیط آموزشی است.
یکی از سؤالات متداول در مورد کارآموزی، بحث حقوق و بیمه است. بسیاری تصور میکنند کارآموزی میتواند بدون پرداخت دستمزد یا بیمه باشد، اما قانون کار در این زمینه بسیار روشن توضیح داده است که:
خیر، در اکثر موارد، قرارداد کارآموزی رایگان از نظر قانونی معتبر نیست. اگر کارآموز در چارچوب یک قرارداد توأم با کار فعالیت کند (یعنی همزمان با آموزش، مشغول به کار باشد)، کارفرما باید حداقل حقوق پایه وزارتکار را به کارآموز پرداخت کند. حتی اگر کارآموز به صورت توافقی حاضر به کار رایگان باشد، قانون چنین توافقی را نمیپذیرد، زیرا هدف اصلی قانون، حمایت از حقوق کارآموزان و جلوگیری از سوءاستفاده است.
هیچ قرارداد کارآموزی نمیتواند بدون بیمه تنظیم شود. طبق قانون تامین اجتماعی، کارفرما موظف است کارآموز را مانند سایر کارکنان خود بیمه کرده و حق بیمه او را پرداخت کند. این تعهد حتی اگر کارفرما و کارآموز توافقی مبنی بر عدم بیمه داشته باشند، به قوت خود باقی است و چنین توافقی از نظر قانونی باطل و غیرقابل استناد محسوب میشود. عدم پرداخت بیمه برای کارآموز، تخلفی قانونی است و کارآموز میتواند از طریق مراجع قانونی پیگیریهای لازم را انجام دهد.
هر فردی که در یک سازمان، مؤسسه یا کارگاه مشغول به کار است، اعم از کارگر، کارمند یا کارآموز، مشمول دریافت حداقل دستمزد مصوب وزارت کار میشود. بنابراین، قرارداد کارآموزی بدون حقوق از نظر قانونی فاقد اعتبار است. میزان حقوق کارآموز با توجه به ساعات کاری، نوع فعالیت، و توافقات ذکر شده در قرارداد امکان دارد که متفاوت باشد، اما هرگز نباید کمتر از حداقل دستمزد قانونی باشد.
یک قرارداد کارآموزی استاندارد بندهای مشخصی دارد که تضمینکننده حقوق و تعهدات هر دو طرف است. در اینجا به برخی از مهمترین بخشهای آن اشاره میکنیم:
۱. مشخصات طرفین: شامل اطلاعات کامل کارآموز (نام و نام خانوادگی، کد ملی، آدرس، شماره تماس و...) و کارفرما/شرکت (نام شرکت، شناسه ملی، آدرس، و...).
۲. موضوع قرارداد: تعیین نوع شغل یا حرفهای که کارآموز قصد فراگیری آن را دارد و نام سازمان یا شرکت محل کارآموزی. تاریخ شروع و پایان دوره کارآموزی نیز در این بند مشخص میشود. معمولاً مدت زمان مشخصی (مثلاً سه ماه) برای دوره کارآموزی در نظر گرفته میشود.
۳. میزان حقوق و مزایا: ذکر دقیق میزان حقوق (حداقل حقوق پایه) و نحوهٔ پرداخت آن. تأکید بر اینکه کارفرما موظف به پرداخت ماهانه این دستمزد است.
۴. ساعات و روزهای کاری: تعیین ساعات مشخص کاری در طول روز و هفته.
۵. تعهدات کارآموز: شامل وظایف و مسئولیتهایی که کارآموز در طول دوره آموزش و اشتغال باید به آنها پایبند باشد.
۶. تعهدات کارفرما: تعهد کارفرما به پرداخت دستمزد، بیمه کردن کارآموز، و فراهم آوردن محیطی مناسب برای آموزش و کسب تجربه.
۷. سایر موارد: بندهایی مربوط به شرایط فسخ قرارداد، نحوهٔ جبران خسارات احتمالی، حل اختلافات، و سایر توافقات جانبی.
یکی از انگیزههای اصلی بسیاری از کارآموزان، امید به استخدام پس از اتمام دوره است. اگر کارآموز در طول دوره، وظایف خود را به درستی انجام دهد، مهارتهای لازم را کسب کند و رضایت کارفرما را جلب کند، این امکان وجود دارد که پس از پایان دوره کارآموزی، کارفرما یک قرارداد رسمی با او منعقد کند. چنین فرصتی به کارآموز اجازه میدهد که از تمام حقوق و مزایای قانونی یک کارمند (شامل بیمه کامل، حقوق ثابت، مزایا و...) بهرهمند شود. بنابراین، گذراندن موفقیتآمیز دورهٔ کارآموزی، پلهای برای ورود به بازار کار حرفهای است.
جمعبندی
قرارداد کارآموزی نه تنها به افراد جویای کار کمک میکند که وارد یک حرفه شوند، بلکه با ضروریات مهمی چون پرداخت حقوق پایه و بیمه تأمین اجتماعی، از پایمال شدن حقوق این قشر در دوره آموزشی جلوگیری میکند. با شناخت صحیح از تعاریف، انواع و قوانین قرارداد کارآموزی، هم کارآموزان و هم کارفرمایان میتوانند تجربهای سازنده را رقم بزنند.
