دانههای روغنی از اصلیترین منابع تولید روغنهای گیاهی در سراسر جهان به شمار میروند و نقش مهمی در تأمین نیازهای تغذیهای، حفظ سلامت انسان و توسعه صنایع مختلف دارند. در ایران نیز کشت، تولید و فرآوری دانههای روغنی از محورهای اساسی توسعه بخش کشاورزی و کاهش وابستگی به واردات روغن محسوب میشود. در این مقاله به معرفی مهمترین دانههای روغنی و روشهای رایج استخراج روغن از آنها میپردازیم.
دانههای روغنی به بذر گیاهانی اطلاق میشود که حاوی درصد قابلتوجهی از چربیهای مفید گیاهی هستند. این دانهها پس از فرآوری، بهعنوان ماده اولیه تولید روغنهای خوراکی و صنعتی مورد استفاده قرار میگیرند. علاوه بر روغن، کنجاله و تفاله باقیمانده از فرآیند روغنکشی نیز بهعنوان منبع ارزشمند پروتئین گیاهی در صنعت دام و طیور کاربرد گستردهای دارد.
در هلدینگ مدلل، بهرهبرداری و فرآوری دانههای روغنی بخشی مهم از زنجیره ارزش صنایع وابسته را تشکیل میدهد. برای آشنایی بیشتر با فعالیتها و نقش این کسبوکارها در توسعه تولید و فرآوری محصولات، میتوانید به صفحه کسبوکارهای وابسته مدلل مراجعه کنید.
دانه سویا
سویا یکی از پرمصرفترین دانههای روغنی در سطح جهان است. روغن سویا سرشار از اسیدهای چرب غیراشباع بوده و فاقد کلسترول است، به همین دلیل در صنایع غذایی و تولید انواع روغنهای نباتی کاربرد فراوانی دارد.
دانه کلزا (کانولا)
کلزا بهدلیل عملکرد بالا و مقاومت مناسب در برابر سرما، از محصولات راهبردی در کشاورزی ایران به شمار میرود. روغن کلزا دارای طعمی ملایم و ارزش غذایی مطلوب است و در پختوپز روزانه و تهیه سالاد استفاده میشود.
دانه آفتابگردان
آفتابگردان منبع غنی ویتامین E و اسیدهای چرب مفید است. روغن آفتابگردان به دلیل شفافیت، طعم مناسب و پایداری بالا در برابر حرارت، یکی از پرمصرفترین روغنها در صنایع غذایی محسوب میشود.
دانه کنجد
کنجد از قدیمیترین دانههای روغنی شناختهشده است که در ایران نیز کشت میشود. روغن کنجد به دلیل خواص آنتیاکسیدانی و مقاومت بالا در برابر حرارت، برای سرخکردن و مصارف دارویی انتخابی مناسب به شمار میرود.
دانه کتان و سایر دانهها
دانههایی مانند کتان، گلرنگ، بادام، فندق و گردو نیز از منابع ارزشمند روغنهای گیاهی هستند که بیشتر در مقیاس محدود و در صنایع غذایی، آرایشی و دارویی مورد استفاده قرار میگیرند.
روش پرس سرد (Cold Press)
در این روش، روغن بدون اعمال حرارت یا استفاده از مواد شیمیایی استخراج میشود. به همین دلیل، بخش زیادی از ویتامینها و ترکیبات مفید دانه حفظ میگردد. روغنهای حاصل از پرس سرد معمولاً کیفیت بالاتر و قیمت بیشتری دارند.
روش پرس گرم (Hot Press)
در این شیوه، دانهها پیش از فشرده شدن تحت حرارت قرار میگیرند تا میزان روغن استخراجشده افزایش یابد. اگرچه بخشی از ترکیبات مفید کاهش پیدا میکند، اما بازده تولید روغن بالاتر است.
استخراج با حلال
در واحدهای صنعتی بزرگ، برای دستیابی به حداکثر میزان روغن، از حلالهایی مانند هگزان استفاده میشود. پس از استخراج، حلال تبخیر شده و روغن خام جهت انجام مراحل تصفیه به بخشهای بعدی منتقل میشود.
دانههای روغنی نقش اساسی در تأمین روغنهای خوراکی و نیازهای صنعتی کشور دارند. شناخت ویژگیهای هر دانه و انتخاب روش مناسب استخراج، تأثیر مستقیمی بر کیفیت و ارزش محصول نهایی دارد. توسعه کشت دانههای روغنی و بهکارگیری فناوریهای نوین روغنکشی میتواند گامی مؤثر در جهت خودکفایی، افزایش تولید داخلی و ارتقای سلامت جامعه باشد.
