معاف‌بودن از مالیات به این معنی است که بخشی یا تمام یک معامله، نهاد، درآمد یا کسب‌وکار از پرداخت مالیات معاف شود و این مورد به‌عنوان یکی از سیاست‌های حمایتی دولت برای مردم شناخته می‌شود. معافیت‌های مالیاتی اشکال مختلفی دارند، اما وجه اشتراک همه آنها این است که تعهد شما به پرداخت مالیات را کاهش می‌دهند یا به طور کامل حذف می‌کنند.
معافیت از مالیات تحت عناوینی بر درآمد افراد اعمال می‌شود و آنها را با شرایط خاصی معاف از پرداخت مالیات مستقیم می‌کند. در این بخش به‌طور کلی انواع معافیت‌های مالیاتی را نام می‌بریم:
براساس آیین نامه اجرایی ماده ۱۴۴ اصلاحی قانون مالیاتهای مستقیم جوایز علمی و پژوهشی و بورسیه‌های تحصیلی از مالیات معاف هستند. همچنین درآمدهای حاصل از فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی مراکزی که دارای پروانه تحقیق از مراجع ذی‌صلاح می باشند نیز از مالیات معاف است.
در ایران معافیت‌های مالیاتی اختراعات و اکتشافات در ماده (۱۴۴) قانون مالیاتهای مستقیم مطرح شده است؛ که به موجب آن ، درآمد حاصل از اختراعات ثبت شده به مدت ۱۰ سال از پرداخت مالیات معاف است.
طبق ماده ۱۳۷ قانون مالیاتهای مستقیم، هزینه‌های درمانی پرداختی هر مودی بابت معالجه خود یا همسر و اولاد و پدر و مادر و برادر و خواهر تحت تکفل در یک سال مالیاتی به شرط این که اگر دریافت کننده موسسه درمانی یا پزشک مقیم ایران باشد دریافت وجه را گواهی نماید و چنانچه به تأیید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به علت فقدان امکانات لازم معالجه در خارج از ایران صورت گرفته است پرداخت هزینه مزبور به گواهی مقامات رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران در کشور محل معالجه یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رسیده باشد، همچنین حق بیمه پرداختی هر شخص حقیقی به موسسات بیمه ایرانی بابت انواع بیمه‌های عمر و زندگی(۱) و بیمه‌های درمانی از درآمد مشمول مالیات مودی کسر می‌گردد.
در مورد معلولان و بیماران خاص و صعب العلاج علاوه بر هزینه های مذکور هزینه مراقبت و توانبخشی آنان نیز قابل کسر از درآمد مشمول مالیات معلول یا بیمار یا شخصی که تکفل او را عهده دار است می‌باشد.
بر اساس ماده ۱۴۴ قانون مالیاتهای مستقیم، جهیزیه منقول و مهریه اعم از منقول و غیرمنقول از پرداخت مالیات معاف هستند.
معافیت فعالیت‌های کشاورزی و دامداری در ماده ۸۱ قانون مالیاتهای مستقیم مطرح شده است؛ که درآمد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغانداری، احیای مراتع و جنگل‌ها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات معاف هستند.
طبق ماده ۲۲ قانون مالیاتهای مستقیم، پنجاه‌درصد مالیات حقوق کارکنان شاغل در مناطق کمتر توسعه یافته طبق فهرست سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور بخشوده می‌شود.
معافیت فعالیت‌های آموزشی در ایران شامل درآمد حاصل از تعلیم و تربیت مدارس غیر انتفاعی اعم از ابتدایی، راهنمایی، متوسطه، فنی و حرفه‌ای، آموزشگاههای فنی و حرفه‌ای آزاد دارای مجوز از سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی‌غیر انتفاعی و مهدهای کودک در مناطق کمتر توسعه یافته و روستاها و درآمد موسسات نگهداری معلولین ذهنی و حرکتی بابت نگهداری اشخاص مذکور که حسب مورد دارای پروانه فعالیت از مراجع ذیربط هستند همچنین درآمد باشگاه‌ها و موسسات ورزشی دارای مجوز از سازمان تربیت بدنی حاصل از فعالیت‌های منحصرا ورزشی می‌شود.
طبق ماده ۱۴۱ قانون مالیاتهای مستقیم، صددرصد درآمد حاصل از صادرات خدمات و کالاهای غیرنفتی و محصولات بخش کشاورزی و بیست درصد درآمد حاصل از صادرات مواد خام و کالاهای واسطه‌ای نیمه خام مشمول مالیات با نرخ صفر می‌گردد.
بر اساس قانون مالیاتهای مستقیم ماده ۱۴۲، درآمد کارگاه‌های فرش دستباف و صنایع دستی و شرکتهای تعاونی و اتحادیه‌های تولیدی مربوطه از پرداخت مالیات معاف هستند.
درآمد ابرازی ناشی از فعالیت‌های تولیدی و معدنی اشخاص حقوقی غیردولتی در واحدهای تولیدی یا معدنی که برای آنها پروانه بهره‌برداری صادر یا قرارداد استخراج و فروش منعقد می‌شود و همچنین درآمدهای خدماتی بیمارستان‌ها، هتل‌ها و مراکز اقامتی گردشگری اشخاص یادشده که برای آنها پروانه بهره برداری یا مجوز صادر می‌شود، از تاریخ شروع بهره‌برداری یا استخراج یا فعالیت به مدت پنج سال و در مناطق کمتر توسعه‌یافته به مدت ده سال با نرخ صفر مشمول مالیات است.
اشخاصی که آورده نقدی برای تأمین مالی پروژه یا طرح و سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی را در قالب عقود مشارکتی فراهم نمایند، معادل حداقل سود مورد انتظار عقود مشارکتی مصوب شورای پول و اعتبار از پرداخت مالیات بر درآمد معاف می‌شوند و برای پرداخت‌کننده سود، معادل سود پرداختی مذکور به‌عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی تلقی می‌شود.
نکته: استفاده‌کننده از معافیت موضوع ماده ۱۳۸ مکرر قانون مالیاتهای مستقیم تا دو سال نمی‌تواند آورده نقدی را از بنگاه تولیدی خارج کند. در صورت کاهش آورده نقدی، به میزان ارزش روز معافیت استفاده شده، مالیات سال خروج آورده نقدی، اضافه می‌شود.
براساس تبصره ۱ ماده ۱۴۱ قانون مالیاتهای مستقیم، درآمد حاصل از صادرات کالاهای مختلف که به صورت عبوری (ترانزیت) به ایران وارد می‌شوند و بدون تغییر در ماهیت یا با انجام کاری بر روی آن صادر می‌شوند مشمول مالیات با نرخ صفر می‌گردد.
درآمد حاصل از فعالیت‌های انفرادی و یا جمعی موضوعات مذکور در ماده یک دستورالعمل موضوع ماده ۱۲ آیین نامه اجرایی تبصره (۳) ماده ۱۳۹ اصلاحی قانون مالیاتهای مستقیم توسط اشخاص حقیقی و حقوقی که دارای مجوز فعالیت(یا پروانه تاسیس)از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می باشد و بصورت مکتوب،سمعی،بصری و صحنه ای تولید،توزیع و عرضه می گردد از پرداخت مالیات معاف است.
طبق ماده ۱۳۶ قانون ق.م.م، وجوه پرداختی بابت انواع بیمه‌های عمر و زندگی و از طرف موسسات بیمه که به موجب قراردادهای منعقده بیمه عاید ذینفع می‌شود از پرداخت مالیات معاف است.
در ابتدا باید این مورد مهم را بدانید که معافیت از مالیات شامل تمام افراد نمی‌شود. همچنین اعمال معافیت‌های مالیاتی در سطح گسترده هم مشکلاتی را در نظام اجرایی مالیات به وجود خواهد آورد. توجه داشته باشید یکی از راه‌های کسب درآمد برای دولت دریافت مالیات است. اگر معافیت از مالیات به‌صورت گسترده اعمال شود باعث کاهش قابل توجهی از درآمد دولت خواهد شد. این امر موجب افزایش نرخ مالیات از سوی دولت می‌شود و گروه‌هایی را که مشمول معافیت مالیات نیستند، تحت فشار قرار خواهد داد. در نتیجه معافیت مالیاتی تنها شامل موارد محدودی می‌شود تا در کنار بهره‌مندی افرادی که مستحق برخورداری از آن هستند، از بروز چنین مشکلاتی برای دولت و مردم هم جلوگیری شود.اشخاص و گروه‌هایی که می‌توانند معاف از پرداخت مالیات شوند هم تحت شرایطی مشمول آن می‌شوند و آن هم تسلیم اظهارنامه و اسناد و مدارک درخواستی است.
در ایران مالیات به دو دسته تقسیم می‌شود؛ مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم. مالیات غیرمستقیم مالیاتی است که بر کالا و خدمات اعمال می‌شود و به‌طور مستقیم از افراد دریافت نمی‌شود. به همین دلیل مالیات غیرمستقیم معاف از مالیات به حساب می‌آید. چالش اصلی بر سر مالیات مستقیم است که بر اساس حکم تبصره ۲ ماده ۱۱۹ قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، شرط برخورداری از هر گونه معافیت مالیاتی، تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر است. اگر اظهارنامه و اسناد و مدارک مالی را در موعد مقرر تحویل دهند، مالیات آنها به نرخ صفر محاسبه می‌شود و در غیر این صورت، نه‌تنها معافیت از پرداخت مالیات شامل حال آنها نمی‌شود، بلکه باید جریمه پرداخت کنند.
هر ساله با توجه به شرایط اقتصادی اظهارنامه‌هایی از سوی وزارت اقتصاد و دارایی در خصوص میزان مالیاتی که اشخاص حقیقی و حقوقی موظف به پرداخت آن هستند، ارائه می‌شود. در این اظهارنامه‌ها علاوه‌بر قوانینی که برای پرداخت مالیات وجود دارد به مواردی که می‌توانند مشمول معافیت از مالیات شوند هم اشاره شده است. اطلاع از این اظهارنامه‌ها و بررسی آنها می‌تواند به شما در دریافت معافیت مالیاتی کمک کند.همچنین راه‌هایی از قبیل پرداخت به‌موقع مالیات، انجام امور خیریه و تنظیم امور مالی بر اساس قوانین مالیاتی از مواردی هستند که در صورت رعایت و انجام آنها می‌توانید درخواست بررسی معافیت از پرداخت مالیات برای کسب‌وکار خود را داشته باشید.
ماده ۱۰۱ قانون مالیات، بیان می‌کند که به صورت سالانه، مبالغی تحت عنوان معافیت مالیاتی باید محاسبه شود. برخی از مشاغل هم که در مناطق کمتر توسعه‌یافته وجود دارند که تا چند سال معاف از پرداخت مالیات می‌شوند و مشاغلی هم که در زمینه تولید فعالیت می‌کنند برای حمایت از تولید، تحت شرایطی می‌توانند مشمول کاهش مالیات یا حتی معافیت از مالیات شوند. برای کسر معافیت‌های مالیاتی مشاغل ابتدا باید درآمد مشمول مالیات محاسبه شود. محاسبه درآمد مشمول مالیات با جمع کل مبلغ فروش کالا و خدمات و سایر درآمدهایی غیر از درآمد اجاره املاک و حقوق و کسر مبلغ هزینه‌ها و استهلاکات از آن خواهد بود. پس‌از آن می‌توان از درآمد مشمول مالیات مبلغ معافیت سالیانه مشاغل را کسر کرد. شرط برخورداری از معافیت‌های مالیاتی مشاغل ارسال اظهارنامه معافیت مالیاتی مشاغل است و اگر کسی در زمان مقرر اقدام به ارسال این اظهارنامه نکند، کل درآمد مشمول مالیات او برای محاسبه مالیات در نظر گرفته خواهد شد. میزان معافیت سالانه عملکرد مشاغل در سال ۱۴۰۱ معادل با ۳۹۶,۰۰۰,۰۰۰ ریال و در سال ۱۴۰۲ معادل با ۸۴۰,۰۰۰,۰۰۰ریال تعیین شده است.
مشاغلی که تعداد کارکنان آنها کمتر از ۹ نفر و شرکت‌هایی که تعداد کارکنان آنها کمتر از ۵۰۰ نفر باشد، به‌طور کلی در کنار شرایط دیگر، می‌توانند جز کسبوکارهای کوچک قرار گیرند. دولت برای حمایت از این کسب و کارها معافیتی را به آن اختصاص داده است و یارانه‌هایی را به کسب و کار‌های کوچک اختصاص داده است که بیشتر برای تجهیزات و تکنولوژی است.
بر ساس ماده ۱ آیین نامه حمایت از شرکتهای نوپا در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات که کمتر از سه سال از تاریخ ثبت آن گذشته است و از تمام شرایط زیر برخوردار باشند، معافیت‌های مالیاتی شامل آنها می‌شود.
۱ – حداکثر سرمایه ثبتی شرکت کمتر از ۲۵۰ میلیون تومان باشد.
۲ – درآمد شرکت کمتر از ۵۰۰ میلیون تومان در سال باشد
نکته: این مبلغ در سال ۱۳۹۸ملاک بود در سال‌های بعد براساس نرخ تورم اعلام می‌شود.
۳ – مؤسسین و صاحبان سهام شرکت نسبت به توزیع سود اقدام نکنند و با رعایت قانون تجارت به حساب افزایش سرمایه شرکت منظور نمایند و دریافتی ماهانه آنها از سه برابر حداقل حقوق و دستمزد سالیانه کارگران مشمول قانون کار بیشتر نباشد.
۴ – مشخصات شرکت در سامانه متمرکز درخواست خدمات سازمان فناوری اطلاعات ایران موضوع ماده (۱۱) این تصویب
بسیاری از فعلان اقتصادی به اشتباه تصور می‌کنند،مالیات با نرخ صفر همان معافیت از مالیات است. اما مالیات با نرخ صفر از سوی قانون‌گذار به فعالان اقتصادی به منظور حمایت از کسب‌وکار آنها اختصاص داده می‌شود.نرخ صفر مالیاتی در یک بازه زمانی مشخص کسب وکارها را از پرداخت مالیات معاف می‌کند ولی معافیت مالیاتی یعنی یک کسب و کار به‌طور دائم از پرداخت مالیات معاف است. باید توجه داشته باشید که نداشتن فعالیت به معنای مالیات با نرخ صفر نیست و در صورت ارائه ندادن اظهارنامه مالیاتی جریمه به همراه خواهد داشت. در نتیجه برای برخورداری از مالیات با نرخ صفر هم باید اظهارنامه مالیاتی از سوی واحدها ارائه شود.
شرکت‌هایی که دارای بیش‌از ۵۰ کارگر هستند، مشمول مالیات با نرخ صفر می‌شوند و درصورتی‌که هر ساله به میزان ۵۰درصدی افزایش کارگر داشته باشند، از معافیت مالیاتی با نرخ صفر بهره‌مند خواهند شد.
در ایران معافیت‌های مالیاتی از تنوع بالایی برخوردار هستند که گاهی این امر باعث سواستفاده افراد از آنها شده است. در این بخش به ابهاماتی درباره معافیت‌های مالیاتی در ایران می‌پردازیم. سوالاتی در این‌باره وجود دارند که باید به آنها رسیدگی شود، برای مثال:
این‌ها تعدادی از مواردی هستند که باعث ایجاد ابهامات درباره وجود یا عدم وجود معافیت‌ها برای تعدادی از واحدها و افراد شده‌اند و موارد بیشتری هم در این‌باره هستند که نیاز به بررسی مجدد و تجدید نظرهایی دارند.
