در عصر انفجار اطلاعات و هوش مصنوعی، یکی از نگران کننده ترین پدیده ها، ظهور فناوری Deepfake است؛ تکنیکی که با استفاده از یادگیری عمیق (Deep Learning)، صدا و تصویر اشخاص را جعل می کند و محتوایی می سازد که از واقعیت، قابل تمایز نیست. این پدیده، به سرعت از یک سرگرمی تکنولوژیک به ابزاری خطرناک برای تخریب شخصیت، باج گیری، تحریف افکار عمومی و حتی دخالت در روندهای قضایی یا انتخاباتی تبدیل شده است.
با وجود رشد این تهدید، قوانین موضوعه ایران هنوز واکنش دقیقی به Deepfake نشان نداده اند. نه در قانون مجازات اسلامی و نه در قانون جرائم رایانه ای، اصطلاحی با عنوان «دیپ فیک» یا حتی «جعل تصویری دیجیتال» دیده نمی شود. البته برخی مواد مثل ماده ۱۶ و ۱۷ قانون جرائم رایانه ای یا ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی را می توان در مقام تفسیر موسع به کار برد، اما چنین تفسیرهایی با اصول کیفری چون «تفسیر مضیق» و «اصل قانونی بودن جرم و مجازات» تعارض دارد.
از منظر حقوق کیفری، Deepfake یک رفتار مرکب است؛ هم واجد وصف افتراء و هتک حیثیت است، هم ممکن است مصداق تهدید، تحریف حقیقت یا جعل رایانه ای باشد. اما حقوق ایران، هنوز این چندوجهی بودن را به رسمیت نشناخته است و با استفاده از قواعد سنتی، تلاش دارد مساله ای مدرن را حل کند؛ تلاشی که عملا قاصر و ناکافی است.
سکوت قانون در برابر Deepfake، پیام روشنی دارد: مجرم مسلح است، بزه دیده بی دفاع.
ضروری است قانون گذار، در قالب اصلاح قانون جرائم رایانه ای یا تصویب لایحه ای مستقل، به این تهدید فناورانه ورود کند و با تعریف دقیق و پیش بینی ضمانت اجراهای کیفری و حقوقی، از کرامت انسانی و امنیت روانی شهروندان صیانت نماید .
نتیجه گیری:
Deepfake، اگرچه محصول فناوری است، اما آزمون بزرگی برای عدالت است. آزمونی که در آن، واکنش به موقع قانون گذار، تنها راه نجات قربانیان است.
