بیمه حمل و نقل ، سیاستی است که اموال و دارایی های بیمه شده را در حین حمل و نقل از یک مکان به مکان دیگر در هر یک انواع حمل و نقل(جاده ای و غیر جاده ای ) پوشش می دهد. به دلیل این که همیشه در حمل و نقل کالاها ریسک هایی برای ضربه خوردن ، از بین رفتن ، تاخیر و... وجود دارد ، کسب و کارها نظیر عمده فروشان ، خرده فروشان ، توزیع کنندگان ترجیح می دهند که از اموال خود با خرید بیمه های باربری حفاظت کنند. (insurancepedia)
تاریخچه
بیمه حمل و نقل کالا و باربری همچون سایر پدیده‌‌های اجتماعی سیر تکاملی خود را در ط‌ول زمان سپری نموده تا به شکل امروزی در آمده است.
در این شکل گیری، عوامل، مراجع و مؤسسات مختلفی نقش مؤثر داشته که معروف‌ترین آنها مؤسسه بیمه‌گران لندن می‌باشد. مؤسسه نامبرده شرایط و مقرراتی را تدوین نمود که حاوی مسائل فنی و حقوقی بیمه بیمه باربری و حمل و نقل بوده و در زمینه کشتی و کالا، مبنای صدور بیمه‌نامه در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشور ما قرارگرفت. دربیمه حمل ونقل آخرین شرایط، مربوط به سال 1983 میلادی می‌باشد که به شرایط C ،B ،A معروف و به ترتیب جایگزین شرایط قدیمی F.P.A ،W.A ،ALL RISKS شده است.
اصطلاحات بیمه نامه باربری
اصطلاحات عمومی بیمه
اصطلاحات زیر صرف نظر از هر معنی و مفهوم دیگری كه ممكن است داشته باشند، در این شرایط عمومی با تعریف مقابل آن به كار رفته است:
بیمه‌گر: شركت بیمه‌ای است كه مشخصات آن در این بیمه‌نامه نوشته شده است و در ازای دریافت حق بیمه، متعهد به جبران خسارت‌های احتمالی طبق شرایط مندرج در بیمه‌نامه می‌باشد.
بیمه‌گذار: بیمه‌گذار شخص حقیقی یا حقوقی مذکور در این بیمه‌نامه است که که بیمه را خریداری نموده و متعهد پرداخت حق بیمه آن می‌باشد.
ذی‌نفع: شخصی است كه بنا به درخواست بیمه‌گذار نام وی در این بیمه‌نامه درج گردیده است و تمام یا بخشی از خسارت به وی پرداخت می‌شود.
حق بیمه: مبلغی است كه در بیمه‌نامه مشخص شده و بیمه‌گذار موظف است آن را هنگام صدور بیمه‌نامه یا به ترتیبی كه در بیمه‌نامه مشخص می‌شود، به بیمه‌گر پرداخت نماید.
موضوع بیمه : موضوع بیمه اموال مندرج در جدول مشخصات این بیمه‌نامه می‌باشد.
مدت اعتبار بیمه نامه: مدت این بیمه‌نامه بر اساس شرایط کلوز پیوست می‌باشد، اما در مورد حمل غیر دریایی یا ترکیبی، یکی از شرایط زیر جایگزین کلوزهای C ،B ،Aمی‌گردد:
در مورد حمل هوایی 30 روز پس از رسیدن هواپیمای حامل کالا به فرودگاه کشور مقصد.
در مورد حمل زمینی 60 روز پس از ورود کالا به مرز زمینی کشور مقصد.
مدت‌های ذکر شده، با درخواست بیمه‌گذار و موافقت بیمه‌گر و پرداخت حق بیمه اضافی قابل تمدید می‌باشد.
فرانشیز: بخشی از هر خسارت است كه به عهده بیمه‌گذار است و میزان آن در بیمه‌نامه مشخص می‌گردد.
اصطلاحات تخصصی بیمه باربری و حمل و نقل
زیان همگانی: یکی از اصول قانون دریانوردی است که بر پایه آن همه طرف‌‌های دخیل در یک سفر دریایی، در هرگونه خسارتی که با قربانی کردن داوطلبانه بخشی از کشتی یا کالاهای آن به منظور نجات از موارد اضطراری صورت گرفته، به تناسب سهیم هستند.
بیمه اتکایی (Reinsurance): قرارداد واگذاری که به موجب آن شرکت بیمه بخشی از تعهدات بیمه‌ای مازاد بر ظرفیت مالی و فنی خود را، مجدداً نزد شرکت یا شرکتهای بیمه دیگر (شرکتهای بیمه اتکایی) بیمه می‌نمایند.
بارنامه: بارنامه اوراق بهاداری است که از طرف مؤسسه بیمه باربری و حمل و نقل صادر و مشخصات کالا، نام و آدرس گیرنده و فرستنده کالا، میزان کرایه حمل، مشخصات، تعداد و وزن کالا در آن قید می‌گردد. بارنامه به منزله قرارداد حمل، رسید دریافت كالا و سند مالكیت آن است.
Total Loss: فقط تلف شدن کامل مورد بیمه در یک مرحله بر اثر آتش سوزی، غرق شدن، سقوط هواپیما را در بر می‌گیرد. این بیمه‌نامه فقط تا رسیدن به مبادی ورودی کشور مقصد اعتبار دارد.
واقعی: یعنی وقتی کالا مثلاً در حادثه آتش‌سوزی یا غرق شدن کلاً از بین برود.
فرضی: وقتی است که هزینه تعمیر و یا بازسازی کالا آن قدر باشد که از ارزش واقعی آن بیشتر شود. در این صورت بیمه‌گر ترجیح می‌دهد غرامت آن را بپردازد.
ارزش مورد بیمه: در صورتی که بین بیمه‌گذار و بیمه‌گر توافق خاصی صورت نپذیرفته باشد، ارزش مورد بیمه شامل مجموع قیمت خرید کالا، هزینه حمل و عدم النفع می‌باشد.
عدم نفع: میزان عدم نفع این بیمه‌نامه معادل 10% مجموع قیمت خرید کالا و هزینه حمل آن می‌باشد، مگر آنکه صریحاً توافق دیگری شده باشد.
انواع بیمه باربری و حمل و نقل
الف) بر اساس محدوده جغرافیایی
1) بیمه باربری و حمل و نقل وارداتی
مختص کالاهایی است که توسط اشخاص حقیقی و حقوقی از کشورهای خارجی خریداری می‌گردند، که به صورت خریدهای براتی، بدون انتقال ارز و یا از طریق اعتبارات اسنادی انجام می‌گیرد و با توجه به قوانین جاری، خرید این نوع بیمه برای وارد کنندگان کالا اجباری می‌باشد.
2) بیمه باربری و حمل و نقل صادراتی
کالاهایی که از ایران به مقصد کشورهای خارجی حمل می‌گردد، بر اساس انواع شرایط فروش، نیاز به بیمه‌نامه صادراتی دارند. به موجب این بیمه، شرکتهای بیمه کالای صادره از کشور ایران تا کشور مقصد را تحت پوشش قرار می‌دهند.
3) بیمه باربری و حمل و نقل ترانزیت
مبداء و مقصد برخی از حمل‌ها در خارج از كشور ایران بوده و ممکن است كشور ایران نیز در مسیر حمل قرار داشته باشد. به بیمه نامه‌های مربوط به این نوع حمل ها، بیمه نامه‌های ترانزیت می‌گویند و نرخ و شرایط بیمه نامه‌های صادراتی عیناً برای آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
4) بیمه باربری و حمل و نقل داخلی
کلیه تولیدات و محموله هایی که توسط تولیدکنندگان و تجار در محدوده جغرافیایی کشور ایران جابجا می‌شوند، توسط این بیمه تحت پوشش بیمه‌ای نزد شرکتهای بیمه قرار می‌گیرند.
ب) بر اساس پوشش
1) بیمه‌نامه از بین رفتن تمامی كالا (Total Loss)
بیمه Total Lossعملاً در دنیا منسوخ شده و کاربرد چندانی ندارد و اساساً به بیمه تشریفاتی یا بیمه گمرگی شهرت یافته است. براساس شرایط این بیمه نامه، بیمه‌گر زمانی اقدام به جبران خسارت بیمه‌گذار می‌كند كه تمامی كالا و محموله در جریان حمل و به علت یكی از خطرات دریا، از بین رفته است؛ و به همین دلیل اگر بخش عمده كالا از بین رفته و صرفاً اندكی از آن باقی بماند، بیمه‌گر تعهدی در جبران خسارت كالا نخواهد داشت. بر اساس مصوبات هیئت وزیران، كالای صادراتی باید تحت پوشش بیمه‌ای قرارگیرد و چون عرف بر این است كه خریدار پوشش بیمه‌ای مورد نیاز خود را كه متناسب با كالاست نزد بیمه‌گر كشور خود تهیه كند این نوع پوشش بیمه‌ای صرفاً به صورت تشریفاتی و جهت ترخیص كالا برای عملیات صادرات مورد استفاده قرار می‌گرفت.
2) مجموعه شرایط C
خطرات تحت پوشش در مجموعه شرایط بیمه‌گران كالا با كلوز C عبارتست از:
آتش‌سوزی یا انفجار.
به گل نشستن، زمین گیرشدن، برخورد با كف دریا، غرق شدن یا واژگون شدن كشتی یا شناور.
واژگون شدن یا خارج شدن وسیله حمل زمینی از راه یا خط.
تصادم یا برخورد كشتی، شناور یا هر وسیله حمل دیگر با هر جسم خارجی به غیر از آب.
تخلیه كالا در بندر اضطراری.
فدا کردن كالا در جریان زیان همگانی.
به دریا انداختن كالا برای سبک سازی.
خسارت همگانی.
مسئولیت مشترک در تصادم.
علاوه بر خطرات اشاره شده در كلوز C، می‌توان با دریافت حق بیمه اضافی خطر عدم تحویل یک بسته كامل كالا طبق كلوز (عدم تحویل انستیتو بیمه‌گران لندن) را تحت پوشش قرار داد؛ که در این صورت باید ضمن قید شرط (عدم تحویل یک بسته كامل كالا طبق كلوز) در بخش شرایط خصوصی بیمه نامه، كلوز مورد اشاره نیز به بیمه‌نامه الصاق گردد
این بیمه‌نامه با توجه به خطرات محدود خود، جزء بیمه نامه‌های ارزان قیمت محسوب می‌گردد، كه معمولاً فقط برای برخی كالاها كه احتمال خسارت‌های جزئی آنها كمتر است، به كار می‌رود؛ مثلاً برای حمل تیرآهن، ورق فولاد و ….
3) مجموعه شرایط B
خطرات تحت پوشش در مجموعه شرایط بیمه‌گران كالا با كلوز B عبارتست از:
تمامی خطرات ذكر شده در مجموعه شرایط C.
زلزله، آتشفشان یا صاعقه.
به دریا افتادن كالا از روی عرشه كشتی.
ورود آب دریا، دریاچه، رودخانه به كشتی، شناور، محفظه كالا، كانتینر یا محل انبار.
تلف كلی هربسته دركشتی یا شناور و یا تلف كلی هر بسته به علت افتادن در هنگام بارگیری و یا تخلیه كشتی یا شناور.
4) مجموعه شرایط A
در مجموعه شرایط بیمه‌گران كالا با كلوز A، تمامی خطرات به جز موارد استثناء شده (استثنا شده در مجموعه شرایط مذکور که در بخش استثنائات به آنها اشاره خواهیم کرد) تحت پوشش قرار می‌گیرد.
استثنائات کلوزهای سه گانه بیمه باربری و حمل و نقل
بیمه باربری و حمل و نقل با شرایط کلوزهای B ،Aو C به هیچ وجه شامل خطرات زیر نمی شود:
تلف شدن، آسیب دیدن یا هزینه در اثر ایجاد خسارت عمدی توسط بیمه‌گذار.
نشست و ریزش عادی، کسری عادی وزن با حجم و یا فرسودگی عادی مورد بیمه.
تلف شدن، آسیب یا هزینه در اثر نامناسب بودن یا کافی نبودن بسته بندی یا آماده سازی کالای مورد بیمه.
تلف شدن، آسیب دیدن یا هزینه به علت عیب ذاتی یا ماهیت کالای مورد بیمه.
تلف شدن، آسیب دیدن یا هزینه ای که علت آن تأخیر باشد، حتی اگر این تأخیر ناشی از خطرات بیمه شده باشد.
تلف شدن، آسیب دیدن یا هزینه هایی که در اثر ورشکستگی مالکان، مدیران، اجاره کنندگان یا گردانندگان کشتی به وجود آمده باشد.
تلف شدن، آسیب دیدن یا هزینه ای ناشی از کاربرد هر نوع سلاح یا وسیله ای که با انرژی اتمی یا شکست هسته ای یا واکنش مشابه دیگر یا نیرو یا ماده رادیو اکتیو باشد.
عدم قابلیت دریانوردی کشتی یا شناور و یا نامناسب بودن کشتی یا شناور برای حمل ایمن کالای مورد بیمه.
جنگ، جنگ داخلی، انقلاب، شورش، قیام و یا زد و خوردهای داخلی ناشی از این امور.
توقیف، ضبط، مصادره، تصرف یا اثرات ناشی از این امور یا اثرات ناشی از اقدام به شروع آنها.
اعتصاب، تعطیل محل کار، درگیری‌های کارگری، آشوبها و یا اغتشاشات داخلی.
هرگونه عمل تروریستی.
5) پوشش داخلی
در بیمه نامه‌های باربری و حمل و نقل داخلی خطرات تحت پوشش به دو دسته خطرات اصلی و اضافی تقسیم می‌شود که به شرح ذیل می‌باشد:
خطرات اصلی
دلیل نامگذاری خطرات اصلی این است که احتمال وقوع آنها نسبت به سایر خطرات مرتبط با کالاهای خاص بیشتر است و ارتباطی به ماهیت مورد بیمه ندارد. این خطرات عبارتند از:
آتش‌سوزی و حادثه وسیله نقلیه شامل تصادف، واژگون شدن و پرت شدن وسیله نقلیه
خطرات اضافی
این دسته از خطرات متنوع بوده و بیشتر مرتبط با نوع کالا می‌باشد که با درخواست بیمه‌گذار و پرداخت حق بیمه اضافی می‌توان آنها را پوشش داد. خطرات رایج اضافی عبارتند از:
برخورد جسم خارجی با مورد بیمه.
پرت شدن محموله از روی وسیله نقلیه؛ مشروط بر اینكه كالای خسارت دیده به رویت بیمه‌گر رسیده باشد.
