از قدیم الایام تا به امروز بافتن فرش و قالی یکی از هنرهای اصیل ایرانی بوده است. بافت فرش از زمان پادشاهان صفوی در شهرهای کاشان، کرمان، مشهد، یزد، تبریز و اصفهان رواج یافت؛ و در زمان فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه ایران به بزرگترین تولید کننده و صادرکننده فرش به خارج تبدیل شد.
فرش، از قرار گرفتن گره‌ها در کنار هم را که رج گفته می‌شود به وجود می‌آید. بعد از بافت یک رج کامل از فرش عمل پود کشی صورت می‌گیرد. پود کشی به نخ‌های گفته می‌شود که از بین چله‌ها عبور می‌کند که موجب استحکام گره‌ها و افزایش عمر فرش می‌شود.
وسایل و تجهیزات مورد نیاز بافت فرش
برای بافت فرش از وسایل و تجهیزات زیادی استفاده می‌شود که در ادامه با برخی از آن‌ها آشنا می‌شویم.
دار: مهمترین و اصلی‌ترین وسیله برای بافت فرش، دار قالی می‌باشد. دار قالی به دو شکل چوبی و فلزی اندازه‌‌های مختلف وجود دارد.
چوب هاف: چوبی نازک است که بعد از مرحله چله کشی برای جدا سازی چله‌های زیر و رو از چوب هاف استفاده می‌شود.
شمشیرک: خط کشی چوبی یا فلزی با عرض 2 سانتی متر برای صاف نگه‌داشتن بافت فرش در زیر دار قرار می‌گیرد.
قلاب: وسیله‌ای فلزی که برای بریدن نخ و عبور دادن تار و پود بین چله‌ها استفاده می‌شود.
قیچی: از قیچی برای کوتاه کردن پرزهای فرش استفاده می‌شود.
شانه: وسیله‌ای فلزی که برای کوبیدن تار و پود فرش از آن استفاده می‌شود. استفاده نادرست از شانه موجب آسیب دیدگی چله در فرش می‌شود. شانخ در ابعاد و اندازهای مختلفی وجود دارد.
مراحل بافت فرش
1. خرید مواد لازم شامل: پشم، ابریشم، کرک و غیره که زیر نظر متخصصان مجرب صورت می‌گیرد. باید ابریشم‌های خریداری شده را چندین بار برای شستشو به ابریشم شویی‌های ارسال کرد و سپس به کارگاه رنگرزی فرستاده می‌شود.
2. رنگرزی:
در این قسمت ابریشم‌ها به وسیله رنگزاهای حیوانی و گیاهی به دو روش دندانه دادن یا رنگرزی گیاهی به رنگ‌های مختلف تبدیل می‌شوند؛
3. رنگزا:
برای بالابردن ثبات رنگ ابریشم در زمان شستشو از رنگزا استفاده می‌کنند. لازم به ذکر است که رنگرزی به روش سنتی و از مواد اولیه استفاده می‌شود که موجب افزایش زیبایی در نقش فرش می‌شود.
4. طراحی فرش:
نقش فرش، ابعاد فرش و دیگر موارد با توجه به خواسته مشتریان طراحی می‌شود. طراحی فرش شامل: رنگ آمیزی، نقطه گذاری، صحافی و تخته زنی می‌باشد.
5. بافت فرش:
بافندگی جزو سخت ترین و طولانی ترین مرحله بافت فرش است که به دو گونه دست بافت یا قلاب بافت صورت می‌گیرد.
6. پرداخت فرش:
بعد از بافندگی، مرحله پرداخت فرش که شامل گره زنی می‌باشد در کارگاه‌ها صورت می‌گیرد.
7. کزدهی فرش:
در این مرحله تمام ریشه و پرزهای اضافی پشت فرش را با آتش از بین می‌برند.
8. شستشوی فرش:
در مرحله پایانی برای خارج کردن مواد اسیدی، فرش را شستشو می‌دهند؛ چرا که باقی ماندن مواد اسیدی در فرش موجب کوتاه شدن عمر فرش می‌شود.
انواع فرش دستبافت
فرش‌های دستبافت از لحاظ مواد اولیه به پنج گروه تقسیم می‌شود:
1. فرش پشمی: تار و پود فرش‌های پشمی از جنس پنبه و پرز آن از جنس پشم می‌باشد.
2. فرش تمام ابریشم: به فرش‌هایی که هم تار و هم پود آن از ابریشم است را فرش‌های تمام ابریشم می‌گویند.
3. فرش گل ابریشم: برای بافت حاشیه و نقش این گونه فرش‌ها از ابریشم استفاده می‌کنند.
4. فرش کف ابریشم: در پرز این گونه فرش‌ها از پرز ابریشمی استفاده می‌شود.
5. سوف: نوعی فرش است که از پود ضخیم و نازک تشکیل شده است.
