اصول کلی در ادبیات قراردادنویسی
1. اصل نگارش صحیح، کامل و دقیق
نگارش قرارداد در وهله اول باید صحیح باشد و در تطابق کامل با قوانین و مقررات بوده و به صورت کامل و دقیق قید گردد. هر گونه اجمال یا ابهام مضر به قرارداد بوده و یا منجر به تقویت منافع طرف یا طرفین معامله میگردد.
2. اصل دقت متعارف
در استفاده و انتخاب کلمات و اصطلاحات در نگارش قرارداد باید دقت لازم را لحاظ نمود و در عین حال از کلمات و جملاتی استفاده کرد که در عرف موضوع قرارداد ساده و قابل فهم باشد؛ البته باید توجه داشت که این دقت نباید منجر به درج کلمات و عبارات ثقیل و مشکل گردد.
3. اصل استفاده از عبارات و کلمات ساده
تا جایی که امکان دارد باید از کلمات و عبارات رایج و ساده استفاده نمود. قراردادنویس باید قرارداد را به گونه ای نگارش کند که طرفین معامله تمام مقصود خود را از مفاهیم و کلمات به کار رفته در قرارداد بیابند و فهم آن را موکول به فهم قراردادنویس ننمایند.
4. اصل احتراز از کلمات و اصطلاحات مخصوص یک صنف
قاعدتا طرفین قرارداد سعی دارند که از کلمات و اصطلاحاتی استفاده نمایند که در عرف کاری خودشان رایج است؛ اما این امر به هیچ وجه به صلاح طرفین نیست. قرارداد ها در مقام حل اختلاف ممکن است به کسانی ارجاع گردد که با اصطلاحات تخصصی صنف طرفین آشنا نبوده و الزامی هم به آشنایی آنها در حل اختلاف وجود ندارد.
5. اصل به کار بردن کلمات، جملات و اصطلاحات کوتاه
طولانی نمودن کلمات و جملات در نگارش مواد قراردادی در بسیاری موارد ایجاد ابهام و اجمال می نماید. نگارش جملات در حدی باید باشد که مقصود را برساند.
6. اصل عدم استفاده از کلمات منفی در منفی
در مواقعی که می توانیم جمله ای را به صورت مثبت بیان کنیم، استفاده از ترکیب منفی در منفی جهت رسیدن به یک جمله مثبت درست نیست.
7. اصل رعایت توالی منطقی مفاد قرارداد
درج مفاد در یک قرارداد باید از یک توالی منطقی برخوردار باشد. این توالی منطقی در دو حالت متصور است: یکی توالی منطقی مفاد قرارداد از جهت عناوین مواد قراردادی، و دیگری توالی منطقی مواد قراردادی از جهت اولویت انجام.
8. اصل یکپارچه نویسی مفاد قرارداد
در نگارش مفاد قرارداد باید تا حد امکان تلاش نمود که همه مفاد مرتبط قرارداد را در یک جا جمع نمود و حدود و ثغور آن را نیز در همان جا تعیین کرد. پراکندگی مفاد قرارداد باعث ایجاد ابهام و اجمال و نیز ایجاد اختلاف در قرارداد می گردد. تجمیع نگارش مفاد مرتبط سبب می شود تا قراردادنویس دچار تعارض و تداخل در نگارش نشده و چارچوب منطقی را در این مفاد رعایت کند.
9. اصل احتراز از نقل قول بدون مستند قابل ارجاع در قرارداد
قراردادنویس باید در ارجاع به هر مستند قانونی یا قراردادی از صحت ارجاع کاملا مطمئن باشد؛ مثلا در ارجاع شرایط عمومی پیوست قراردادهای پیمانکاری، حتما به شماره و تاریخ بخشنامه مصوب سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور اشاره دقیق نماید و یا اگر در جایی از قرارداد می خواهد به قانون یا ماده ای از یک قانون اشاره کند، اسم قانون و ماده مربوطه را به طور دقیق قید نماید.
10. اصل پرهیز از نگارش کلمات هم معنی و مترادف در کنار هم
بدیهی است که نگارش قرارداد در جهت بیان مقصود طرفین بوده و هرچه دقیق تر و شفاف تر نوشته شود به نفع طرفین قرارداد است. استفاده از دو کلمه مترادف در کنار هم نه تنها فایده ای برای طرفین ندارد بلکه ممکن است سبب بروز اختلاف یا ابهام شود.
11. اصل احتراز از به کار بردن کلمات پیش جمله
تا جایی که ممکن است نباید از پیش جملاتی مثل "بدیهی است که" و یا "باید توجه داشت که" و دیگر پیش جملات استفاده کرد.
12. اصل اجتناب از به کار بردن عبارت " و یا"
تا جایی که ممکن است نباید از عبارت "و یا" در نگارش مفاد قرارداد استفاده گردد.
13. اصل پرهیز از به کار بردن اقرار برای فعلی در آینده
اقرار در خصوص امری صورت می گیرد که سابق بر اقرار است نه معاقب آن؛ به عنوان مثال اگر یکی از طرفین قرارداد می بایست مجوز خاصی را دارا باشد، باید در متن قرارداد نوشت که "طرف مذکور اقرار نمود که دارای مجوز مربوطه می باشد" و نباید اقرار را بر فعلی در آینده قرار داد و مثلا نوشت که " طرف مذکور اقرار نمود که مجوز مربوطه را اخذ خواهد نمود".
14. اصل اجتناب از کلمات اختصاری یا نشانه
زمانی می توان از کلمات اختصاری در متن قرارداد استفاده نمود که به اندازه کافی به شهرت رسیده باشد و برای اکثریت مردم قابل فهم باشد.
15. اصل تمیز دادن کلمات دو یا چند وجهی
برخی کلمات هستند که دارای معانی مختلف بوده یا بر مفاهیم متعدد صدق می کنند. لذا بهتر است این کلمات با یک قرینه یا نشانه تمیز داده شوند. به عنوان مثال کلمه "مالیات" می تواند بر انواع مختلفی از مالیات صدق کند که نیازمند ذکر دقیق نوع مالیات مقصود طرفین است.
16. اصل استفاده درست از علائم نوشتاری
بدیهی است که رعایت علائم نوشتاری در درک درست و صحیح از جملات و کلمات موثر بوده و در برخی موارد نیز معنا و مفهوم جمله را تغییر می دهد.
17. اصل درج نام کامل شرکت ها و اشخاص حقوقی
با توجه به گسترش استفاده از نام های تجاری مشابه و همچنین اسامی اختصاری، یک قرارداد نویس نباید به نام عرفی شرکت ها بسنده کند؛ بلکه می بایست نام کامل شرکت را که در روزنامه رسمی نیز درج شده است ملاک قرار دهد.
18. اصل استفاده از افعال قطعی
برای اینکه بتوان به طور قطعی یک تعهد را بر دوش طرفین قرارداد گذاشت، می بایست از افعال قطعی در متن قرارداد استفاده نمود. به عنوان مثال عبارت " طرف اول می تواند" تعهد قطعی را برای طرف مذکور ایجاد نمی کند.
19. اصل عدم استفاده از اوصاف و قیود نسبی
اوصاف و قیودی که در قرارداد به کار می رود می بایست قطعی و بدون شرط و قید باشد. استفاده از عناوینی مثل معقول، مناسب، عرفی، در حد توان و دیگر قیود نسبی مشابه، بار تعهد طرف قرارداد را ضعیف می کند.
20. اصل ارجاع وصف به آخرین موصوف خود
گاهی در نگارش قرارداد نیازمند ذکر تعهدات متفاوتی در یک بند یا یک ماده هستیم. اگر بخواهیم ارجاع همه این موارد را متصف به صفتی مانند "مطابق استاندارد" و یا "مورد قبول کارفرما" بنماییم، لازم است به این اصل توجه کنیم که صفت انتهای جمله تنها به آخرین متصف خود برمیگردد و نه همه جملات و تعهدات ماقبل؛ مگر اینکه با قیدی مشخص گردد که شامل همه تعهدات قبلی است.
21. اصل اختصار و ایجاز
قرارداد نویس باید سعی کند از اطاله کلام بپرهیزد و هر مفهوم قراردادی را تا حد ممکن به صورت مختصر و مفید بیان نماید.
22. اصل عدم تکرار موضوع واحد
اگر به موضوعی در جایی از قرارداد پرداخته شده است دیگر نمی تواند در جای دیگری از قرارداد تکرار شود.
23. اصل درج عدد به حروف
با لحاظ این که احتمال اشتباه در درج عدد در متن قرارداد زیاد است، بهتر است علاوه بر درج عدد در قرارداد، آن را به صورت حروف نیز درج نمود. در صورت اختلاف در اعداد و حروف، عدد نوشته شده به حروف ملاک است.
24. اصل عدم بکار گیری کلمات خلاقانه
برخی قراردادنویسان با هدف این که سطح نوشتاری قرارداد را ارتقا دهند، از کلمات و جملاتی استفاده می کنند که فهم آن نیازمند استعلام از خود قراردادنویس است. این گونه نوشتار می تواند به ضرر منافع طرفین قرارداد باشد.
25. اصل استفاده از نام های خاص بجای نام های عام
قاعدتا در نوشتن یک قرارداد، باید تا حد امکان از کلمات خاص استفاده کرد چراکه استفاده از نام های عام از جهت تعیین مصداق باعث اختلاف طرفین می گردد و حتی داور یا قاضی را دچار اشتباه می کند.
26. اصل تعریف اصطلاحات
درج تعریف دقیق هر اصطلاح در خود متن قرارداد می تواند از بروز ابهام و اختلاف میان طرفین جلوگیری کند.
27. اصل اجتناب از جملات مجهول به جای معلوم
در جایی که می توانیم از جملات معلوم استفاده کنیم، به کار بردن جملات مجهول جایگاهی ندارد و خواننده قرارداد را از جهت فهم سریع دچار مشکل می سازد.
28. استفاده از استعمال حقیقی به جای استعمال مجازی
با لحاظ این نکته که اصل بر معنا و مفهوم حقیقی کلمه یا اصطلاحات است، قرارداد نویس باید در مقام استفاده از معنای مجازی کلمات از قراین و نشانه هایی برای رساندن منظور خود استفاده کند.
برگرفته از کتاب آموزش جامع قرارداد نویسی، سمانه کافتری، احمد متولی
معتمد | پلتفرم هوشمند بررسی و اصلاح قرارداد
