از پاریس تا بیروت؛ گردونه امیدهای نافرجام خاورمیانه به غرب
سومین شماره ستون «از میانه آتش» به لبنان پرداخته است. عروس سیاه بخت خاورمیانه که از خویش ناامید است و همواره چشم بهدیگری دارد. همان دیگری که خود عامل اصلی رنج‌هاست.
مریم رنگی طهرانی*: در هر گوشه شهر آثار گلوله‌ها از گذشته‌های دور بر ساختمان‌ها نقش بسته است. این روایت عروس خاورمیانهاست، لبنانی که از زخم‌های زندگی از گذشته‌های دور تا امروز رنج‌ها می‌برد.
پس از انفجار مهیب ۱۴مرداد ۱۳۹۹ مردی جوان با کت و شلوار و کروات از فرسنگ‌ها دورتر با عنوان جوان‌ترین رییس جمهور فرانسهخودرا به لبنان می‌رساند. پس از بازدید از بندر بیروت میان مردم می‌آید.
در محله تاریخی غمیزه با ساختمان‌های قدیمی که بسیاری از آن‌ها در فاجعه انفجار مرداد تخریب شده یا در حال تخریب است؛ زنی بهامانوئل مکرون رییس جمهور فرانسه می‌گوید:«شما این فرماندهان جنگ را گذاشتید و خوب بدانید که سال‌های زیادی است که ما ازدست آن‌ها آزار می‌بینیم.»
مکرون می‌گوید: «من اینجا نیستم تا به آن‌ها کمک کنم اینجا هستم تا به شما کمک کنم!» درحالی که پس از دیدار با سران لبنان وعدهبرگزاری نشستی برای جمع آوری کمک‌های بین المللی برای لبنان با همکاری کشور‌های خاورمیانه، آمریکا، اروپا را می‌دهد.
انفجار بندر بیروت، انفجار ناکارآمدی و فساد
اعتراضات گسترده لبنان در اکتبر ۲۰۱۹ آغاز شد. در پی بحران‌های اقتصادی کشور، سقوط ارزش پول ملی و همه گیری کرونا خشممردم سرباز کرد چرا که شرایط بسیار سختی برای آن‌ها در بخش‌های سیاسی، حکومتی، اقتصادی به وجود آمده بود. طی این مدتبسیاری از افراد در کشور مشاغل خود را از دست دادند و با مشکلات مالی شدید دست و پنجه نرم کردند و همه این شرایط بد به خاطرسیاستمدارانی بود، که دهه‌ها با فساد و فرقه‌گرایی در لبنان حکومت‌داری کرده و کشور را به مرز فروپاشی رسانده‌اند. مشکلات برق، عدمجمع آوری زباله و هزاران مشکل دیگر نشان شرم آور از دهه‌ها سوءمدیریت در یک کشور است.
حالا لبنانی پیش چشم است؛ مقروض به صندوق بین المللی پول که فرانسه، ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و دیگر کشور‌های غربیخواهان تغییر سیاسی و اقتصادی در آن هستند.
مکرون در نشست با نخست وزیر لبنان به حسن دیاب گوشزد می‌کند که در دیدار با مردم کشور چیزی که متوجه شده، این است که مردمانگار هیچ چیز از اصلاحات نمی‌دانند انگار دولت هیچ کاری در این زمینه انجام نداده و این بخشودنی نیست.
البته این اصلاحات از مدت‌ها قبل پیگیری شده بود آخرین مورد به سال ۲۰۱۸ بر می‌گردد که جهان و مردم لبنان خواستار شفافیت واصلاح اقتصادی در بخش‌های مختلف، چون برق و غیره شدند. اما تا امروز هیچ نشانی از اصلاحات در کشور دیده نشده است.
در بحبوبه صحبت از اصلاحات ناگهان انفجاری مهیب در بندر بیروت اتفاق می‌افتد که درآن دست کم ۱۹۰ نفر کشته و حدود ۵۰۰۰ نفرزخمی و ۳۰۰۰۰۰ هزار نفر آواره شدند. این انفجار برای مردم عروس خاورمیانه یادآور تلخی روز‌های دهشتناک جنگ‌های داخلی ۱۹۷۵تا ۱۹۹۰ است، که ملت را از هم پاشید و بیروت را ویران کرد. ویرانی امروز و تصاویر کشتار‌های انفجار نشان می‌داد بیمارستان‌ها درلبنان پس از سال‌ها هنوز به خاطر نبود اصلاح زیر ساختی و عدم مشکل ساختار مدیریتی حتی نمی‌توانند بیماران زیادی را درمان کنند. کمبود سردخانه‌ها و بیمارستان‌ها در کشور مشهود است، تخت و تجهیزات کم بیمارستانی در شرایط بحرانی کرونا درد مضاعف برایرسیدگی به مصدومان شده تا جایی که صلیب سرخ به کمک وزارت بهداشت لبنان می‌آید.
۲۷۵۰ تن نیترات آمونیوم که برای ساخت بمب هم کافی است و طی شش سال در بندر بیروت ذخیره شده بود، علت انفجار اعلام می‌شود. چند روز قبل از انفجار اخباری از برگزاری دادگاه مربوط به بمب گذاری سال ۲۰۰۵ که منجر به کشته شدن رفیق حریری نخست وزیرسابق منتشر می‌شود. انفجار بندر بیروت این دادگاه مورد حمایت سازمان ملل را که درآن چهار مظنون مشکوک به همکاری با حزب اللهلبنان را به عقب می‌اندازد.
باید بدانیم که مردان سیاست واحزاب سیاسی لبنان به طور ویژه احزاب پر نفوذ مذهبی و فرقه‌ای از موانع اصلاحات در لبنان هستند.
مکرون در دیدار دوباره از لبنان تهدید می‌کند که اگر اصلاحات صورت نگیرد اقدامات تنبیهی برای لبنان در نظر گرفته می‌شود حتیتحریم‌های هماهنگ بین المللی علیه سیاستمدارن لبنانی صورت می‌گیرد. او کمک بین المللی را مشروط به اصلاحات می‌کند. اما آنچهمسلم است، با وجود پناهجویان سوری، نبود شفافیت بانک مرکزی و عدم تحقیق و تفحص در مورد انفجار بیروت که تخریب سیلو‌هایغلات را هم به همراه داشت، شوک این انفجار اصلاحات را به خودی خود به عقب انداخت
استعماری که تکنوکرات‌های قومی ومذهبی را ایجاد کرد
سال ۱۹۲۳ جامعه ملل سوریه ولبنان را رسما تحت قیمومیت فرانسه قرار می‌دهد. از ۱۹۲۳ تا ۱۹۴۳ که لبنان مستعمره فرانسه می‌شود بهواسطه پایان جنگ جهانی اول و خروج از سلطه امپراتوری عثمانی سوریه بزرگ به پنج قسمت کوچک برای فاتحان جنگ تقسیم می‌شودکه یکی از این قسمت‌ها لبنان بود که زیر یوغ استعمار فرانسه رفت.
نظام سیاسی قدرت در لبنان مبتنی بر نگاهی خاص به جوامع دینی است. پس از جنگ‌های ۱۵ ساله لبنان سیستم حکومتی کشورپارلمانی شد. طبق توافق در قرارداد طائف در سال ۱۹۹۰ (که در زمانی دیگر به آن می‌پردازیم) برای اینکه سه گروه منتفذ و غالب قومی،مذهبی سهمی در قدرت سیاسی داشته باشند؛ رییس جمهور از مسیحیان مارونی، نخست وزیر از میان مسلمانان سُنی، رییس پارلمان ازبین شیعیان و معاون نخست وزیر از مسیحیان ارتدوکس انتخاب می‌شود. این صورت‌بندی قدرت خواسته کشور‌های غربی برای رسیدن بهقدرت رسیدن تکنوکرات‌ها است، اکنون این تکنوکرات‌ها خود معضلی در این سیستم هستند و سوال مهم آیا کارکرد این سیستم تحمیلیغرب به خاطر درگیری شدید با فساد و خلق تکنوکرات‌های فرقه‌ای و مذهبی به پایان خود رسیده است؟
لبنان و قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی
وقتی امروز به دومحله قدیمی غمیزه و مامکاییل نگاه می‌کنیم سبک معماری به جامانده از دوران استعمار فرانسه را به خوبی شاهدیم. برمبنای گزارش‌های یونسکو از این دو مکان در پی اتفاقات اخیر ۶۴۰ بنای تاریخی در آن‌ها به طور کامل از بین رفته است و حدود ۶۰ بنادر حال ریزش کامل قرار دارد، این وضعیت غم انگیز به واسطه سیاست سیاستمداران برای تداوم در قدرت است که این سرنوشت شوم رابرای مردم لبنان ترسیم کرده اند.
سیاستمدران لبنانی دستان خود را به سوی دولت‌های خارجی دراز کرده‌اند و هر کشور خارجی هم با توجه به منافع سیاسی خود به آن‌هاکمکی می‌کند.
کمک سیاسی به لبنان از سوی کشور‌های منطقه خاورمیانه و کشور‌های غربی منوط به اهداف سیاسی‌ای است، که هر کدام در لبنان بهدنبال آن هسنتد. حتی صندوق بین المللی پول کمک به کشور را مشروط به حل مشکلات گذاشته است که همگی این مشکلات وابسته بهمسائل کانال‌های مالی خارجی و پولشویی در لبنان است. انجام هر نوع اصلاحاتی منافع این سیاستمداران فرقه‌ای را تضعیف می‌کند واین مهم‌ترین سد در برابر اصلاحات است.
موسسات مالی بین المللی می‌دانند که دستان احزاب سیاسی لبنان آلوده شده، و احزاب سیاسی موثر هرکدام در بازی قدرت به جایمنافع مردم در پی کسب منافع حزبی و پشتوانه‌های قدرتشان در خارج ازمرز‌ها هستند. نگاه این احزاب جاه طلبی منطقه‌ای و نظامیاست.
مکرون درلبنان وعده مدیریت شفاف را می‌دهد ومی گوید معنی شفافیت این است که مردم لبنان مستقیما از آن آگاه شوند و از ورودسازمان‌های غیر دولتی برای اصلاحات حرف می‌زند و از خواسته اصلی مردم لبنان می‌گوید که از فساد سیستماتیک رنج می‌برند ومتذکر می‌شود تا قبل از سخت گیری‌ها ترجیح می‌دهد که با تعامل سیاسی مشکل را حل کند.
با همه این شعارها و وعده‌ها قدرتمندان سیاست در لبنان موانعی را بر سر راه منافع مردم لبنان قرار می دهند. نکته مهمی را که نبایدفراموش شود این است که اسراییل از این شرایط بحرانی در لبنان با وجود هم مرزی و دشمنی بیشترین نفع را می‌برد.
لبنان زخم‌خورده و در میانه آتش؛ اما همچنان زیبا!
آن قدر دستان قدرت در لبنان آلوده و ناپاک است، که مردم عادی زخم‌های استعمار را فراموش و باز هم پناه را در آن‌ها جستجو می‌کنند. شاید در دل خود آگاه‌اند که آن‌ها هم دغدغه‌ای به جز منافع خود ندارند. با این حال در لبنان انگار هیچ کس امیدی به داخل ندارد.
وقتی توییت کاربر، سارا اعصاف از لبنان را می‌بینید که پس از حضور مکرون می‌نویسد «هیچ یک از رهبران لبنان نتوانستند کمک کنندکه دوباره احساس امنیت کنم این اولین بار است که بعد از آسیب کمی احساس امیدواری و آرامش کردم، آن هم زمانی که رهبر فرانسه بهکشور من آمد و کلماتی را بیان کرد که نشان می‌داد او ترس‌های مرا درک می‌کند و مصمم است به من کمک کند دوباره احساس امنیتکنم در حالی که هیچ یک از رهبران لبنان نتوانستند همین کار را هم انجام دهند»
این توییت نشان از ضعفی تاریخی است. این درد مشترک مردم خاورمیانه است. مرز‌های بسیاری از کشور‌های در این منطقه بر مبنایملاحظات استعماری ترسیم شده است و هیچ اثری از یک ملت در بسیاری از کشور‌های خاورمیانه نیست.
لبنان از این جهت موقعیتی استثنایی دارد و عروس سیاه بخت خاورمیانه، تمامی رنج‌های این منطقه را در جبین خود انباشته است. درلبنان فرقه‌گرایی آن چنان در اوج است که این سرزمین عملا کشوری بدون دولت است. در لبنان مداخله خارجی آن چنان است که هیچننگی برای وابستگی به بیگانه در هیچ یک از بازیگران قدرتمند نیست. در لبنان جامعه مدنی عملا وجود ندارد، تکثر نیست، اما رنگین کمانغریبی از اقوام و مذاهب وجود دارند که در ترکیبی ناموزون با یکدیگر عملا زیستن در این سرزمین را به رنجی روزمره بدل کرده‌اند. لبنانپس از فلسطین بیش از هر کشور دیگری از اسرائیل این همسایه ناهنجار و ناخوانده در رنج است.
نباید فراموش کنیم که فرانسه ورییس جمهور جوانش مکرون علاقمند به بازگشت به نقش قدیمی خود با شیو ه‌های امروزی در خاورمیانهاست او می‌خواهد نقش فرانسه را دراین منطقه افزایش دهد تا از این طریق علاوه بر کسب منافع دیگر، فروش تسلیحات فرانسه را،درمنطقه افزایش دهد.
شاید برای سارا اعصاف لبنانی وجود مکرون‌ها وحرف‌های شیرین او جذابیت واتفاق جدیدی باشد، اما رفت و آمد زنان ومردانسیاستمدارِ خوش‌پوش و خوش‌روی غربی در خاورمیانه و لبنان سال هاست امر غریبی نیست. آن‌ها هرگاه نصیبی بوده، آمده‌اند تا خودینشان دهند و وقتی که صرفه‌ای نیست همانند افغانستان امروز می‌روند. خاورمیانه در میانه آتش تنهاست. با همه این اوصاف لبنان درمیان این همه فاجعه آن چنان زیباست که هنوز هر چشمی را بر خود خیره می‌کند.
*کارشناس مطالعات منطقه‌ای
منتشر شده در دیدار نیوز
