آب زندگانی، آب بقا، آب خضر:
«آب حیات» چشمه ای ازلی و منشأ حیات عالم هستی است که در عرش قرار دارد: «وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلا وَ لإنْ قُلْتَ إِنَّكُمْ مَبْعُوثُونَ مِنْ بَعْدِ الْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلا سِحْرٌ مُبِينٌ؛ و اوست كسى كه آسمان ها و زمين را در شش هنگام آفريد و عرش او بر آب بود تا شما را بيازمايد كه كدام يك نيكوكارتريد و اگر بگويى شما پس از مرگ برانگيخته خواهيد شد قطعا كسانى كه كافر شده اند خواهند گفت اين[ادعا] جز سحرى آشكار نيست.»(هود، آیه۷)
بعید نیست نمود خارجی این چشمه در روی زمین چشمه ای باشد که خداوند در داستان حضرت موسی(ع) و حضرت خضر(ع) به آن اشاره فرموده است؛ چشمه ای که ماهی مرده وقتی در آن افتاد، زنده شد: «وَ إِذْ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ لاأَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَيْنِ أَوْ أَمْضِيَ حُقُبًا* فَلَمَّا بَلَغَا مَجْمَعَ بَيْنِهِمَا نَسِيَا حُوتَهُمَا فَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ سَرَبًا* فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَاهُ آتِنَا غَدَاءَنَا لَقَدْ لَقِينَا مِنْ سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا* قَالَ أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَ مَاأَنْسَانِيهُ إِلا الشَّيْطَانُ أَنْ أَذْكُرَهُ وَ اتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَبًا* قَالَ ذَلِكَ مَا كُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا* فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَ عَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا...؛ و هنگامى را كه موسى به جوان[همراه] خود گفت دست بردار نيستم تا به محل برخورد دو دريا برسم، هر چند سالها سير كنم. پس چون به محل برخورد دو[دريا] رسيدند ماهى خودشان را فراموش كردند و ماهى در دريا راه خود را در پيش گرفت و هنگامى كه گذشتند[موسى] به جوان خود گفت: غذايمان را بياور كه راستى ما از اين سفر رنج بسيار ديديم. گفت: ديدى وقتى به سوى آن صخره پناه جستيم من ماهى را فراموش كردم و جز شيطان[كسى] آن را از ياد من نبرد تا به يادش باشم و به طور عجيبى راه خود را در دريا پيش گرفت. گفت: اين همان بود كه ما مى جستيم پس جستجوكنان رد پاى خود را گرفتند و برگشتند تا بنده اى از بندگان ما را يافتند كه از جانب خود به او رحمتى عطا كرده و از نزد خود بدو دانشى آموخته بوديم...»(کهف آیات 65 ـ۶0)
طبق این آیات، ظاهرا حضرت خضر(ع) از آن آب نوشیده و به اصل حیات حقیقی متصل گردیده و زنده مانده است. بر این اساس به این آب، آب خضر هم گفته شده است. شاید راز طول عمر حضرت ولی عصر(عج)، حضرت خضر(ع) و حضرت الیاس(ع) و... در همین حقیقت نهفته است.
سید حیدر آملی، در توضیح آب حیات می نویسد: «عین الحیاه (چشمه زندگانی) باطن اسم «الحی» است که هرکس به این اسم تحقّق یابد از آب چشمه حیات نوشیده است و هرکس از این چشمه بنوشد هرگز نخواهد مُرد؛ چرا که به حیات حق زنده شده است و هر زنده ای در عالم، زنده به حیات چنین انسانی است؛ چرا که حیات او حیات خدا است و به آب این چشمه اشاره دارد، قول خدای تعالی که می فرماید: «ما هر چیزی را از آب زنده کردیم.»(انبیاء، آیه30) همچنین به همین آب اشاره دارد آن جا که فرمود: «و عرش خدا بر آب بود.»(هود، آیه7) همچنین این آیه که: «چشمه ای است که بندگان خاص خدا از آن می نوشند که به اختیارشان هر کجا خواهند جارى مى شود.»(انسان، آیه6) که این چشمه در قرآن مسمّا است به چشمه کافوری و حوض کوثر در این دو آیه: «ابرار از جامی می نوشند که امتزاج آن با کافور بهشت است.»(انسان، آیه5) و «ما به تو کوثر عطا کردیم.»(کوثر، آیه1) و خضر هم به همین چشمه منسوب است؛ چرا که قطره ای از آن نوشیده است! و در حقیقت چشمه حیات، همان چشمه ولایت اصلی است که منبع نبوت حقیقی است...و در حقیقت ظلماتی که مشهور شده است(که آب حیات در ظلمات مخفی است) همان ظلمت های عالم طبیعت و مقام کثرت است. آب حیات عبارت از خارج شدن سالک از این ظلمات و رسیدن به این چشمه که چشمه ولایت و مقام توحید حقیقی است.»(جامع الاسرار، ص 381)
دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند و اندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند
حافظ
درون ظلمتی می‌جو صفاتش که باشد نور و ظلمت محو ذاتش
در آن ظلمت رسی در آب حیوان نه در هر ظلمت است آب حیاتش
مولوی
