همچنان که در بیان نورانی امام صادق(ع) تصریح شده است حفظ اخلاص عمل از انجام دادن آن سخت تر می باشد. در روایت دیگری نقل شده است که فردی سؤال کرد: « مَا اَلإِبْقَاءُ عَلَى اَلْعَمَلِ؛ نگهدارى از عمل چيست؟» آن حضرت(ع) در قالب یک تمثیل فرمودند: « يَصِلُ اَلرَّجُلُ بِصِلَةٍ وَ يُنْفِقُ نَفَقَةً لِلَّهِ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ فَكُتِبَ لَهُ سِرّاً ثُمَّ يَذْكُرُهَا وَ تُمْحَى فَتُكْتَبُ لَهُ عَلاَنِيَةً ثُمَّ يَذْكُرُهَا فَتُمْحَى وَ تُكْتَبُ لَهُ رِيَاءً؛ مردى صله‌اى مى‌كند و خرجى در راه خداى يگانه و بى‌شريك مى‌نمايد و ثواب كار خير در نهانى براى او نوشته مى‌شود، سپس آن را ياد آورى مى‌كند از دفتر كار خير نهانى، محو مى‌شود و در دفتر كار خير عيانى نوشته مى‌شود و باز آن را اظهار مى‌کند آن عمل از دفتر او پاک شده و يك عملِ رياء و خودنمائى براى او نوشته مى‌شود.»( اصول کافی ، ج۲، ص۲۹۶) اگرچه به این عمل از نظر اخلاقی سُمْعَه (رساندن خبر عمل خوب خود به گوش دیگران) گفته می شود ولی چون مانند ریا فاقد قصد قربت است، به معنای عام آن محسوب می‌شود و موجب بطلان عمل می گردد.
بنابر این احسن الاعمال، کاری است که خالص برای خدا باشد و انجام دهنده، انتظار جزای مادی (پاداش نقدی یا معوض) و معنوی (تقدیر و تشکر) نداشته باشد آن چنان که در بیان نورانی قرآن، از زبان حضرت علی (ع) و خانواده اش در قضیه احسان به مسکین و یتیم و اسیر نقل شده است:« وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَ يَتِيمًا وَ أَسِيرًا* إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لانُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَ لاشُكُورًا؛ و غذاي [خود] را با اينكه به آن علاقه [و نياز] دارند به مسكين و يتيم و اسير مي دهند.[و مي گويند] ما شما را برای خدا اطعام می كنيم و هيچ پاداش و تشكری از شما نمی خواهيم.»(سوره دهر، آیات 9-8)
رسیدن عمل به درجه نیکوترین اعمال جزو خواسته هایی است که امام زین العابدین(ع) در آغاز دعای مکارم اخلاق از خدا می خواهد: « اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ بَلِّغْ بِإِيمَانِی أَكْمَلَ الإِيمَانِ وَ اجْعَلْ يَقِينِی أَفْضَلَ الْيَقِينِ وَ انْتَهِ بِنِيَّتِی إِلَى أَحْسَنِ النِّيَّاتِ وَ بِعَمَلِی إِلَى أَحْسَنِ الاَعْمَال؛ بار خدايا! بر محمد و آل محمد درود فرست و ايمان من را به پايه كامل‌ترين ايمان برسان و يقين و باور من را برترين باورها قرار ده و نيت من را به بهترين و زيباترين نيتها پايان ده و عمل و كاركرد من را به پسنديده‌ترين كارها و عملكردها ختم بفرماى...»
