اهریمن

اهرمن، راهنمای بدی­ها، شیطان، ابلیس، روح خبیث، روح شریر:

روح پاکم چند باشد منزوی در کنج خاک          حور عینم تا کی آخر بار اهریمن کشم

سعدی

آن چنان که از تعالیم اوستا، استنباط می ­شود در مقابل «اهورامزدا» که خدای نیکی­هاست موجودی به نام اهریمن وجود دارد که خلقت همه بدی ­ها و شرور و آفات و موجودات زیان­ آور به او نسبت داده شده است. در بعضی از این تعالیم، اهریمن یک جوهر قدیم ازلی است مانند اهورامزدا و به هیچ وجه آفریده اهورامزدا نیست. اهورامزدا او را نیافریده بلکه او را کشف کرده است. در بعضی از تعالیم هم بیان شده است که اهورامزدا دو موجود آفرید: یکی خرد مقدس و دیگری اهریمن. بنابر این بخش از تعالیم زرتشتی، اهریمن مخلوق آهورامزداست.

آنچه که در این دین بر آن تأکید می­ شود این است که شرور به هیچ وجه مخلوق اهورامزدا نیستند، بلکه مخلوق اهریمن می­ باشند، خواه خود اهریمن مخلوق اهورامزدا باشد و خواه نباشد. به هر حال، اهریمن، خالق و آفریننده بسیاری از مخلوقات جهان است؛ قسمتی از جهان آفرینش، جزء قلمرو اوست و او در خالقیّت شریک اهورامزدا می­ باشد.

نکته قابل توجه اینکه بین اهریمن زرتشتیان و شیطان مسلمانان تفاوت ماهوی وجود دارد و به هیچ وجه شیطان برابر اهریمن نیست. بنابر این ترجمه کلمه شیطان به اهریمن در متون اسلامی اشتباه فاحشی است.

در متون مقدس زرتشتیان در مورد اهریمن آمده است: «اهريمن سرکرده همه ديوان که به ديوان ديو نامبردار است.» (ونديداد، فصل19، بند1) و: «در دوزخ تيره، زير زمين و جهان تاريکی به سر می ­برد و جايگاهش در اپاختر؛ شمال قراردارد. او دارای نيروی آفرينندگی است.»(يشت، فصل15، بند3) و: «آفرينش بد را در برابر آفرينش نيک اهورامزد به وجود می آورد.»(يسنا، فصل57، بند17) و: «آفرينش اهريمن آفرينشی پتياره و پرگزند است. او در برابر آفرينش نيک اهورامزدا آفرينش اهريمنی خود را آشکار می ­کند و جهان بدی را می‌آفريند.»(ونديداد، فصل19، بند6) و: «اهريمن برای تباه کردن آفرينش نيک اهورامزدا و جهان راستی، اژی‌دهاک؛ نيرومندترين ديو دروج را می ­آفريند. او در سرزمين‌های نيک آفريده اهورامزدا، اژدها، زمستان، گرمای سخت، خرفستران(جانور موذی مانند مار، عقرب و...)، سست‌باوری، ناهنجاری‌های اخلاقی و انواع گناه را می‌آفريند. او با چشم بد دوختن بر آفريدگان نيک اهورامزدا آنها را تباه کرده و با هرزگی و ناپاکی هزاران بيماری پديد می‌آورد.» (ونديداد، فصل22، بند2)

کلام آخر اینکه اهریمن در مقابل اهورامزدا است و اهورامزدا نمی ­تواند به تنهایی او را از بین ببرد و از موجودات دیگر کمک می­ گیرد.

شیطان در اسلام سرنوشت دیگری دارد؛ شیطان از اول موجود بدی نبود و شش هزار سال خداوند را عبادت کرده و به جایگاه ملائک مقرب رسیده است. بعد از خلقت آدم به او حسودی کرد و از فرمان خدا سرپیچی نمود و از درگاه خداوند رانده شد. شیطان نه تنها موجودی را خلق نکرده است بلکه تسلطی نیز بر موجودات دیگر ندارد و فقط می­ تواند وسوسه کرده و آنها را به گناه دعوت کند؛ آن چنان که در قیامت به آن تصریح خواهد کرد: « وَ قَالَ الشَّيْطَانُ لَمَّا قُضِيَ الأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ مَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلاتَلُومُونِي وَ لُومُوا أَنْفُسَكُمْ مَا أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ وَ مَا أَنْتُمْ بِمُصْرِخِيَّ إِنِّي كَفَرْتُ بِمَا أَشْرَكْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ؛ و چون كار از كار گذشت [و داورى صورت گرفت] شيطان مى‏ گويد در حقيقت ‏خدا به شما وعده داد وعده راست و من به شما وعده دادم و با شما خلاف كردم و مرا بر شما هيچ تسلطى نبود جز اينكه شما را دعوت كردم و اجابتم نموديد پس مرا ملامت نكنيد و خود را ملامت كنيد من فريادرس شما نيستم و شما هم فريادرس من نيستيد من به آنچه پيش از اين مرا [در كار خدا] شريك مى‏ دانستيد كافرم آرى ستمكاران عذابى پردرد خواهند داشت.»(ابراهیم، آیه۲۲) بنابر این شیطان هیچ شباهتی به اهریمن ندارد و به مراتب از اهریمن ضعیف­تر می ­باشد.