صاحبِ فقرات، نام شمشیر حضرت علی(ع)، چون بر پشت این شمشیر خراش های پست و هموار بود آن را ذوالفقار گفته اند.(فرهنگ معین، ص۵۲۲) امام صادق(ع) فرمودند: «انما سمّی سیف امیرالمؤمنین ذوالفقار لانه کان فی وسطه خط فی طول فشبه بفقار الظهر...؛ شمشیر حضرت علی(ع) از این جهت ذوالفقار نامیده شد که در طول آن، پستی و بلندی و خطوطی قرار داشت که به مهره‌های کمر و ستون فقرات شبیه است...»(علل الشرايع، ج1، ص60 ؛ مناقب، ج 3، ص340) همچنین آن حضرت(ع) در حدیث دیگری درباره وجه تسمیه آن گفته اند: «انما سمّی ذوالفقار لأنه ما ضرب به امیرالمؤمنین احداً الا افتقر فی الدنیا من الحیاه و الآخره من الجنه؛ آن شمشیر ذوالفقار نامیده شد؛ زیرا هیچ‌گاه امیرالمؤمنین با آن به کسی ضربه نزده، مگر اینکه در دنیا از زندگی فقیر شد و در آخرت از بهشت.»(بحارالانوار، ج۴۲، ص۵۸) ابن شهر آشوب ذوالفقار را یک شمشیر دوشاخه می‌داند.(ر.ک: المناقب، ج ۳، ص۲۹۰)
در جنگ بدر، حضرت علي(ع) عاص بن منبه را كشت و شمشير او(ذوالفقار) را به پيامبر اکرم(ص) تقدیم کرد. سال بعد در جنگ اُحد، وقتي از شدت جنگ شمشير حضرت علی(ع) شكست از پيامبر اعظم(ص) شمشير خواست، آن حضرت(ص) ذوالفقار را به امام علي(ع) داد و او شجاعانه از پيامبر اکرم دفاع كرد و دشمن را عقب راند. در اين هنگام ندايي شنيده شد كه می گفت: «لافتي الا عليّ لاسيف الاّ ذوالفقار؛ جوانمردی غیر از علی نیست و شمشیری غیر از ذوالفقار.» رسول اکرم(ص) فرمودند: اين صداي جبرئيل است...(ر.ک: سيره ابن هشام، ج30، ص106 و تاريخ طبري، ج3، ص177)
ذوالفقار نزد بسیاری از مسلمانان ـ به ویژه شیعیان ـ نمادی از شجاعت و عدالت علوی(ع) است. بنا بر روایات، پس از شهادت حضرت علی(ع) ذوالفقار به امام حسن مجتبی(ع) رسید و سرانجام در اختیار حضرت ولی عصر(عج) قرار گرفت.(ر.ک: من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۴۱۸) از امام صادق(ع) نقل شده است که ذوالفقار از نشانه‌های امامت است و در زمان امامان در دست آنان بوده است.(مناقب ابن شهر اشوب ، ج۱، ص۳۱۲) امام رضا(ع) نیز در تأیید این مطلب می‌فرمایند: «از نشانه های امام معصوم در هر زمان آن است که سلاح، زره، پرچم و شمشیر رسول خدا باید نزد او باشد و اکنون همه نزد من است.»(بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۶۱)
در روایت ها نقل شده است که حضرت حجت(عج) در هنگام ظهور آن شمشیر را به همراه خواهند داشت. امام باقر(ع) به جابر فرمودند: «ای جابر!... با مردی از نسل حسین، میان رکن و مقام بیعت میشود که همراه او سلاح رسول خدا و کلاه‌خود و زره و شمشیر اوست.»(مستدرک الوسایل، ج۱۱، ص۳۸)
ذوالفقار آن که به دست پدرش بود کنون به کف اوست ازیرا پسر آن پدر است
ناصرخسرو
حیدر کرّار کو تا به گه کارزار از گهر لطف او آب دهد ذوالفقار
خاقانی
