گداختن و در آتش انداختن سیم و زر جهت امتحان، آزمودن، آزمایش، ناسپاسی، رسوایی، آشوب:
خرد سرگشته بر روی چو ماهش دل و جان فتنه بر زلف سیاهش
نظامی
فتنه را بر سر گرفتم چون سر کار از تو داشت عقل را سر برگرفتم چون به فرمانت نبود
خاقانی
اگر روم ز پی اش فتنه‌ها برانگیزد ور از طلب بنشینم به کینه برخیزد
حافظ
از منظر قرآن کریم فتنه یعنی آزمایش که چندین بار به آن اشاره شده است از جمله: «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً وَ إِلَيْنا تُرْجَعُونَ؛ هر انسانى مرگ را خواهد چشید و ما شما را در مدت عمرتان، چنان که باید، به بد و نیک مى آزماییم و سرانجام به سوى ما بازگردانده مى شوید.»(انبیاء، آیه35) خیر و شر بودن موضوع امتحان مهم نیست مهم عکس العملی است که انسان از خود نشان می دهد.
از دیگر آیات می توان به: «وَ قَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاتَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ؛ با آنان بجنگید! تا هیچ نوع فتنه ای در میان نباشد و حاکمیت همه دین ویژۀ خدا شود و اگر بازایستادند [با آنان نجنگید!] مسلّماً خداوند به آنچه انجام می دهند بیناست.»(انفال، آیه39) و «إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ؛ اموال و فرزندانتان[وسیلۀ] آزمایش هستند، خداوند است که پاداشی بزرگ نزد اوست.»(تغابن، آیه15) اشاره کرد.
بنابر تعالیم قرآن مجید، خداوند براى تربیت انسان، او را در کوره هاى داغ امتحان قرار داده و به اشکال گوناگون می آزماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الأَمْوَالِ وَ الأَنْفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ * الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ * أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ؛ مسلّماً شما را به چیزی از ترس، گرسنگی، کاهش بخشی از اموال و جان ها و ثمرات آزمایش می کنیم و [تو] صبرکنندگان را بشارت ده؛ همان کسانی که چون مصیبتی به آنان رسد می گویند: ما برای خدا هستیم و به سوی او باز می گردیم. آنان هستند که درودها از سوی پروردگارشان برای آنان است و هم آنان راه یافتگان هستند.»(بقره، آیه١٥٧)
بنابر این انسان ها در مورد امتحان نشدن نباید درخواستی از خداوند داشته باشند که آن یک حکم قطعی و تغییرناپذیر است بلکه بایستی از خدا بخواهند توفیق دهد که از امتحانات الهی سربلند خارج شوند. امیرمومنان علی(ع) فرمودند: «لایَقُولَنَّ أَحَدُکُمْ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفِتْنَهِ؛ لأَنَّهُ لَیْسَ أَحَدٌ إِلا وَ هُوَ مُشْتَمِلٌ عَلَى فِتْنَهٍ وَ لَکِنْ مَنِ اسْتَعَاذَ فَلْیَسْتَعِذْ مِنْ مُضِلاتِ الْفِتَنِ...؛ هیچ یک از شما نگوید: خداوندا! از امتحان به تو پناه مى برم، زیرا هیچ کس نیست مگر اینکه امتحانى دارد. ولى اگر کسى مى خواهد به خدا پناه برد و دعا کند، از آزمون هاى گمراه کننده به خداوند پناه برد...» (نهج البلاغه، حکمت 93)
