فضل در لغت به معنای زیاده از حد اقتصاد و میانه است و به هر عطیه ای که دادن آن واجب نیست، فضل گفته می شود. (ر.ک: المفردات في غريب القرآن، ص639) ، فضل از جمله صفاتی است که در قرآن کریم به خداوند نسبت داده شده و بیش از صد بار به آن اشاره شده است از جمله: « أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْيَاهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لايَشْكُرُونَ؛ آيا از [حال] كسانى كه از بيم مرگ از خانه هاى خود خارج شدند و هزاران تن بودند خبر نيافتى پس خداوند به آنان گفت: تن به مرگ بسپاريد آنگاه آنان را زنده ساخت آرى خداوند نسبت به مردم صاحب بخشش است ولى بيشتر مردم سپاسگزارى نمى كنند.»(بقره، آیه۲۴۳)
البته فضل و احسان خداوند مختص گروه ویژه اى نیست و شامل همه می شود چنان که در دعاى جوشن کبیر آمده است: «یا من فضله عمیم؛ ای کسی که احسانش عمومی است» فضل و رحمت خدا، همچون باران بر همه جا می بارد و انسان ها ـ مانند زمین ها ـ بسته به استعداد و استحقاقشان از این فضل الهی استفاده می کنند؛ بدیهی است هر چه زمینه برای دریافت فراهم شود بهره مندی از آن بیشتر خواهد بود.
ادیم زمین، سفره عام اوست بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست
سعدی
در کنار فضل و احسان عام که به دوست و دشمن عنایت شده است الطاف خاصی هم وجود دارد که خداوند به هرکس که خواست می دهد: « وَ قَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ آمِنُوا بِالَّذِي أُنْزِلَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَجْهَ النَّهَارِ وَ اكْفُرُوا آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ* وَ لاتُؤْمِنُوا إِلا لِمَنْ تَبِعَ دِينَكُمْ قُلْ إِنَّ الْهُدَى هُدَى اللَّهِ أَنْ يُؤْتَى أَحَدٌ مِثْلَ مَا أُوتِيتُمْ أَوْ يُحَاجُّوكُمْ عِنْدَ رَبِّكُمْ قُلْ إِنَّ الْفَضْلَ بِيَدِ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ* يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ يَشَاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ؛ و گروهى از اهل كتاب گفتند به آنچه که بر مؤمنان [مسلمانان] نازل شده است، در آغاز روز ايمان بياوريد و در پايان روز انكارش كنيد، شايد [از دين خود] برگردند و جز به كسى كه از دين شما پيروى مى كند، ايمان نياوريد. بگو: هدايت، هدايت الهى است[و باور مكنيد] كه به كسى نظير آنچه به شما داده شده است داده شود يا [بتوانند] در پيشگاه خداوند با شما احتجاج كنند بگو: چنين فضلى در دست خداوند است، به هركس كه بخواهد مى بخشد و خداوند گشايشگر داناست. هركس را كه بخواهد مشمول رحمت خويش مى گرداند و خدا دارنده بخشش و بخشايش عظيم است.»(آل عمران، ۷۴ـ72)
تویی کاول ز خاکم آفریدی بفضلم ز آفرینش برگزیدی
نظامی
بر فضل توست تکیه امید او از آنک پاشنده عطایی و پوشنده خطا
خاقانی
