این خطبه در نهج البلاغه ابن میثم و فیض الاسلام، خطبه۱۸۴؛ در نسخه ابن ابی الحدید و شیخ محمد عبده، خطبه ۱۸۶؛ در کتاب فی ظلال نهج البلاغه محمد جواد مغنیه، خطبه ۱۹۱؛ در کتاب منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه میرزا حبیب‌الله خویی و شرح نهج البلاغه ملاصالح قزوینی، خطبه۱۹۲؛ نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه ۱۹۳ می باشد.
در مقدمه این خطبه آمده است فردی به نام هَمَّام که از دوستان و شیعیان امیرمؤمنان علی(ع) بود از آن حضرت می خواهد که پرهیزگاران را آنگونه توصیف کند که او بتواند شناخت دقیقی از آنها داشته باشد. امام(ع) در مرحله اول با شناختی که از ایشان دارند به جواب کوتاه: « ای همّام از خدا بترس و نیکوکار باش همانطور که در قرآن کریم آمده است: همانا خدا با کسانی است که پرهیزگار و نیکوکار هستند.» بسنده می کنند. وی از این پاسخ قانع نمی شود و اصرار می کند که پرهیزگاران را برایش توصیف کنند. آن حضرت(ع) در پاسخ به اصرار وی این خطبه را ایراد می فرمایند.
این خطبه که در آن بیش از یکصد صفت از صفات پرهیزگاران بیان شده است، چنان در روح لطیف همام اثر گذاشت و تاب تحمل را از او گرفت که به محض اتمام سخنان امام(ع) از قفس تن رها شد؛ ناله‌ای زد و بیهوش گردید و در همان بیهوشی از دنیا رفت. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: پندهای رسا برای کسانی که قلب و جانشان آماده پذیرش چنین سخنانی است، همین کار را می‌کند و من به همین دلیل نمی‌خواستم پرهیزگاران را برای او توصیف کنم. در این میان مردی به امام علی(ع) گفت: این سخنان چرا با تو چنین نکرد؟ امام(ع) فرمودند: «وای بر تو، برای هر کس زمان مرگ مشخص شده و اجلی وجود دارد که تا زمان آن نرسد اجل و مرگ کسی محقق نمی‌شود. آرام باش و دیگر اینطور سخن نگو چرا که این سخنان شیطان است که بر زبان تو جاری می‌شود.»
این خطبه را به اعتبار مضمون آن که توصیف پرهیزگاران است «خطبه متقین» و به اعتبار نام درخواست کننده، خطبه هَمّام نامیده‌اند.
از اوصافی که در این خطبه به آنها اشاره شده است می توان به: نیک‌گفتاری، میانه‌روی، فروتنی، چشم‌پوشی از محرّمات، گوش‌دادن به علم سودمند، حریص بودن در طلب دانش، شکیبایی در سختی، بخشش، دوری از سخن زشت، امانتداری، فروبردن خشم، ایمان با یقین، رابطه با خالق، خشوع در عبادت و... اشاره کرد که به حول و قوه الهی در حد وسع خود آنها را توضیح خواهیم داد. ان شاء الله
