نجوی کردن، راز گفتن با کسی، راز و نیاز، درخواست از درگاه خدا:
دفع بلای تن و آزار خلق جز به مناجات و ثنای تو نیست
مولوی
دعا و مناجات، وسیله ارتباط انسان با خداوند است، انسانی که در عرصه زندگی، بدون رابطه معنوی با خدا راه به جایی نمی برد: «قُلْ مَايَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلا دُعَاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامًا؛ بگو اگر دعاى شما نباشد پروردگارم هيچ اعتنايى به شما نمی كند در حقيقت شما به تكذيب پرداخته ايد و به زودى[عذاب بر شما] لازم خواهد شد.»(فرقان، آیه۷۷) بی اعتنایی خدا یعنی سردرگمی در این دنیای فانی و ناپایدار و عذاب دردناک در آخرت.
علاوه بر این، نیاز انسان به لذت روحی ـ معنوی از طریق انس با خدا تأمین می گردد و راه انس با خدا، مناجات و یادکردن اوست. امام باقر(ع) فرمودند: «مكتوب في التّوراه الّتي لم تغيّر أن موسى[ع] سأل ربّه فقال: يا ربّ، أقريب أنت منّي فأناجيك، أم بعيد فأناديك؟ فأوحى اللّه عزّ و جلّ إليه، يا موسى، أنا جليس من ذكرني. فقال موسى، فمن في سترك يوم لاستر إلاّ سترك؟ فقال: الّذين يذكروننى فأذكرهم و يتحابّون فيّ فأحبّهم، فأولئك الّذين إذا أردت أن أصيب أهل الأرض بسوء، ذكرتهم فدفعت عنهم بهم؛ در تورات تغيير داده نشده(اصیل)، نوشته شده است: همانا موسى(ع) از پروردگار خود سؤال كرد و گفت: اى پروردگار من، آيا تو به من نزديكى تا با تو مناجات كنم، يا دورى تا تو را صدا زنم؟ پس خداى عزّ و جلّ به او وحى فرمود: اى موسى، من همنشين كسى هستم كه مرا ياد كند. پس موسى(ع) گفت: كيست در پناه تو روزى كه غیر از پناه تو پناهى نيست؟ فرمود: آنها كه مرا ياد مى‌كنند، من هم آنها را ياد مى‌كنم و آنها که در راه من با هم دوستى مى‌كنند من آنها را دوست دارم. اين‌ها کسانی هستند كه وقتى بخواهم به اهل زمين بدى رسانم، آنها را ياد می كنم و به واسطه آنها آن بلا را رفع می كنم.»(اصول کافی، ج۲، ص۴٩۶)
بدیهی است بهترین دعا و مناجات، آن دعایی است که با معرفتی عاشقانه و بصیرتی عارفانه بیان شده باشد. چنین دعایی وسیله تکامل روح و رسیدن به لذت معنوی است که به تدریج انسان را به عشق خدا می رساند. هرچند برای دعا کردن زمان و مکان خاصی لازم نیست ولی دعا در مساجد و اماکن مذهبی و در وقت سحر تأثیر ویژهای دارد.
دعا، اغلب به صورت گروهی و با صدای بلند خوانده می شود، ولی مناجات به تنهایی و با صدای آرام زمزمه می گردد. خداوند هم توصیه نموده است خواندن خدا با صدای آرام باشد. «ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَ خُفْيَةً إِنَّهُ لايُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ* وَلاتُفْسِدُوا فِي الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِهَا وَ ادْعُوهُ خَوْفًا وَ طَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ؛ پروردگار خود را به زارى و نهانى بخوانيد كه او از حدگذرندگان را دوست نمى دارد و در زمين پس از اصلاح آن فساد مكنيد و با بيم و اميد او را بخوانيد كه رحمت خدا به نيكوكاران نزديك است.»(اعراف، آیات۵۶ ـ 55) و همچنین: «وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَ خِيفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الآصَالِ وَ لاتَكُنْ مِنَ الْغَافِلِينَ؛ و پروردگارت را در دل خويش بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس بدون صداى بلند ياد كن و از غافلان مباش.»(اعراف، آیه۲۰۵)
