در روز عاشورا امام حسین(ع) جهت روشنگری و آشکار نمودن چهره کفر و نفاق، خطاب به مردم کوفه فرمودند: «أَلا إِنَّ الدَّعِی بْنَ الدَّعِی قَدْ رَکَزَ بَیْنَ اثْنَتَیْنِ بَیْنَ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیْهاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ؛ آگاه باشید که این فرومایه، فرزند فرومایه، مرا در بین دو راهی شمشیر و ذلّت قرار داده است و ذلّت از ما دور است.»(فرهنگ سخنان امام حسین(ع)، ص297)
آن حضرت(ع) در مقابل زورگويی و ظلم يزيد فرمودند: «هيهات منا الذلة؛ ذلت و خواری به مراتب از ما ـ اهل بيت ـ دور است. این كلام زيبا و منطق روشن، ريشه در آيات قرآن كريم دارد. خداوند در قرآن كريم تأكيد فرموده است كه انسان نبايد ذلت بپذيرد، بلكه بايد در مقابل ظلم و ستم قيام كند. چنانكه میفرمايد: «لَقَد اَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَيِّناتِ و اَنزَلنا مَعَهُمُ الكِتَابَ و الميزانَ لِيَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ و اَنزَلنَا الحَديدَ فيهِ بَأسٌ شَديدٌ و مَنافِعُ لِلنّاسِ و لِيَعلَمَ اللّهُ مَن يَنصُرُهُ و رُسُلَهُ بِالغَيبِ اِنَّ اللّهَ قَويُّ عَزيز؛ ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستاديم و با آنها كتاب [آسمانی] و ميزان [شناسايی حق و قوانين عادلانه] نازل كرديم تا مردم به عدالت قيام كنند و آهن را نازل كرديم كه در آن قوت شديدی است و منافعی برای مردم دارد تا خداوند بداند چه كسی ـ بی آن كه او را ببينند ـ او و رسولانش را ياری میكنند خداوند قوی و شكستناپذير است.»(حديد، آیه25)
طبق این آيه خداوند پذيرش ظلم از ناحيه انسان را سرزنش كرده و تأكيد میكند كه انسان نبايد در برابر بیعدالتی و ظلم ساكت باشد. در روايات اسلامی نيز تأكيد شده است كه مؤمن حق پذيرفتن ذلت را ندارد؛ چنانكه رسول اکرم(ص) فرمودند: «مَن أَقَرَّ بِالذُّلِّ طائِعا فَلَيسَ مِنّا أَهلَ البَيتِ؛ هر كس آزادانه ذلّت را بپذيرد از ما خاندان نيست.»(تحف العقول، ص58) همچنین امام صادق(ع) میفرمايند: «لايَنبَغى لِلمُؤمِنِ أَن يُذِلَّ نَفسَهُ [قالَ مُفَضَّلُ بنُ عُمَرَ:] قُلتُ: بِما يُذِلُّ نَفسَهُ؟ قال: يَدخُلُ فيما يَعتَذِرُ مِنهُ؛ سزاوار نيست كه مؤمن خود را خوار سازد ـ مفضل بن عمر مى گويد: ـ گفتم: چگونه خود را خوار مى كند؟ فرمودند: دست به كارى زند كه موجب عذرخواهى شود.»(اصول کافی، ج 5، ص64)
اگر چه علما و دانشمندان اصلی ترین فلسفه قیام عاشورا را نرفتن به زیر بار ظلم در سایه شعار «هیهات من الذله» می دانند. ولی بنابر فرمایش حضرت سیدالشهدا(ع) اصل قیام عاشورا برای احیای دین جدشان رسول خدا(ص) طراحی و بنیان گذاشته شد. یعنی وقتی دین در معرض تهاجم ستمگران و ظالمین قرار می گیرد، باید با هر وسیله ممکن ـ سلاح یا خون ـ از دین حمایت کرد. آنجا که سلاح کاربرد داشته باشد از سلاح بهره میگیریم و آنجا که این ابزار وجود نداشته باشد باید خون داد. همان کاری که امام حسین(ع) در روز عاشورا انجام دادند.
