۲۶ ـ اَلْحامِد (سبل الهدی، ج۱، ص۴۴۵)کسی که خدا را ستایش می‌کند.یکی از وظايف حتمى مخلوقات و نيازهاى درونى آنها، حمد و سپاس الهى است. موجودات عالم به صورت فطری و ذاتى به ستايش وجودى قدرتمند و برتر نیازمند بوده و در حال تسبیح او هستند: «تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لاتَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا؛ آسمان هاى هفتگانه و زمين و هر كس كه در آنهاست او را تسبيح مى گويند و هيچ چيز نيست مگر اينكه در حال ستايش، تسبيح او مى گويد ولى شما تسبيح آنها را درنمى يابيد به راستى كه او همواره بردبار [و] آمرزنده است.»(سوره اسراء، آیه۴۴)
جمله ذرّات عالم در نهان با تو مى‌گويند روزان و شبان
ما سميعيم و بصير و با هُشيم با شما نامحرمان ما خامُشيم
از جمادى سوى جان جان شويد غلغل اجزاى عالم بشنويد
مثنوى مولوى
حمد که اظهار كمال محمود است به اشکال مختلف ابراز می شود:
الف ـ حمد زبانى، اظهار كمال محمود حروف و كلمات از قبیل الحمد لله و سبحان الله.
ب ـ حمد عملى، اظهار كمال محمود قالب اعمال و رفتار از جمله عبادات و اطاعت بدنى.
پ ـ حمد حالى، اظهار كمال محمود از طریق قلب و روح مانند تخلّق به اخلاق الهى و اخلاص عمل.
انواع سه گانه حمد در قالب کلمه طیبه و عمل صالح به بالا می رود: «مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعًا إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ وَالَّذِينَ يَمْكُرُونَ السَّيِّئَاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَكْرُ أُولَئِكَ هُوَ يَبُورُ؛ هر كس سربلندى مى خواهد سربلندى يكسره از آن خداست سخنان پاكيزه به سوى او بالا مى رود و كار شايسته به آن رفعت مى بخشد و كسانى كه با حيله و مكر كارهاى بد مى كنند عذابى سخت خواهند داشت و نيرنگشان خود تباه مى گردد.»(سوره فاطر، آیه۱۰)
بی شک اعتراف به احسان و شمارش نعمت‌هاى الهى که از لوازم بندگى و عبوديت است به نوعى حمد الهى محسوب می شود؛ امام سجاد (عليه السلام) خطاب به خداوند عرض می کنند: «سُبْحانَ مَنْ جَعَلَ الإعْتِرافَ بِالنِّعْمَةِ لَهُ حَمْداً، سُبْحانَ مَنْ جَعَل الإعْتِرافَ بِالْعَجْزِ عَنْ الشُّكْرِ شُكْراً؛ منزه است خدايى كه اقرار بندگان به نعمت‌هاى خود را، ستايش قرار داده و اقرار به ناتوانى از سپاس‌گزارى را سپاس قرار داده است.»(بحار الأنوار، ج ۷۵، ص۱۴۲؛ تحف العقول، ص۲۸۳)
گل سرسبد افرینش، پيامبر اکرم (صلى الله عليه و آله) در همه حال شکرگزار پروردگار عالم بوده اند. امام صادق (عليه السلام) در مورد ایشان فرمودند: «كانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله إذا وَرَدَ عَلَيْهِ أَمْرٌ يَسُرُّهُ قالَ: الْحَمْدُ للَّهِ عَلى هذِهِ النِّعْمَةِ وَإذا وَرَدَ عَلَيْهِ أَمْرٌ يَغْتَمُّ بِهِ قالَ: الْحَمْدُ للَّهِ عَلى كُلِّ حالٍ؛ پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) هرگاه از چيزى خوشحال مى‌شدند مى‌فرمودند: خدا را بر اين نعمت سپاس و هر گاه از كارى ناراحت مى‌گرديدند مى‌فرمودند: در هر حال خداى را سپاس.»(اصول كافى، ج۲ ص ۹۷ ؛ مشكاة الأنوار، ص۳۱)
همچنین آن حضرت فرمودند: «پیامبر اکرم (صلى الله عليه و آله) روزی ۳۶۰ مرتبه خداوند را حمد می‌کردند.»(اصول کافی، ج۲، ص۵۰۳)
