۳۳ ـ اَلْحَنیف (سبل الهدی، ج۱، ص۴۵۲) پاک دین، هر كس كه بر دين حضرت ابراهيم (علیه السلام) باشد، روی‌گردان از باطل و ثابت قدم در اسلام. این کلمه، واژه ای قرآنی به معنای یکتاپرست و پیرو دین حقیقی و راستین می باشد. واژه حنیف ده بار در قرآن به کار رفته است؛ هشت بار آن به صراحت درباره دین حضرت ابراهیم است؛ از جمله: «مَا كَانَ إِبْرَاهِيمُ يَهُودِيًّا وَ لانَصْرَانِيًّا وَلَكِنْ كَانَ حَنِيفًا مُسْلِمًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ؛ ابراهيم نه يهودى بود و نه نصرانى بلكه حق گرايى فرمانبردار بود و از مشركان نبود.»(سوره آل عمران، آیه۶۷) و دو بار دیگر خطاب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می باشد؛ از جمله: «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لاتَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لايَعْلَمُونَ؛ پس روى خود را با گرايش تمام به حق به سوى اين دين كن با همان سرشتى كه خدا مردم را بر آن سرشته است آفرينش خداى تغييرپذير نيست اين است همان دين پايدار ولى بيشتر مردم نمى دانند.»(سوره روم، آیه۳۰)
آن چنانکه از آیات قرآن مجید استباط می شود ویژگی مهم شخص حنیف، مشرک نبودن است: «وَقَالُوا كُونُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ؛ و [اهل كتاب] گفتند يهودى يا مسيحى باشيد تا هدايت يابيد بگو نه بلكه [بر] آيين ابراهيم حقگرا [هستم] و وى از مشركان نبود.»(سوره بقره، آیه ۱۳۵) به بیان دیگر، در واژه حنیف بیش از هر چیز به عقیده توحید و نفی شرک و باورهای یهودیان و مسیحیان تأکید شده است. البته ثبات قدم و استواری نیز در ضمن معنای حنیف وجود دارد.
با توجه به قرار گرفتن مسلم در کنار حنیف در معرفی حضرت ابراهیم در آیه ۶۷ سوره آل عمران می توان گفت: حنیف یعنی مسلمان؛ البته به معنای کسی که تسلیم پروردگار است. این تطبیق در حدیث منقول از امام صادق (علیه‌السلام) بیان شده است: «انّ الحنیفیة هی الإسلام؛ حنیفیت همان اسلام است»(البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۵۶۰ ؛ کنز الدقائق، ج۱، ص۳۵۰)
در حقیقت حنیف صفتی است برای دین الهی که خداوند همه پیامبران را مأمور به تبلیغ آن کرده است. نام آن دین، اسلام به معنای تسلیم در برابر خداوند است. ادیان مصطلح در واقع شریعتها می باشند به عنوان مثال؛ یهودیت یعنی تسلیم خدا شدن با روش حضرت موسی (علیه السلام) و مسیحیت یعنی تسلیم خدا شدن به روش حضرت عیسی (علیه السلام) و اسلام مصطلح تسلیم خدا شدن به روش پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و...
بنابر این به هر دینی که مطابق با فطرت و دور از افراط و تفریط باشد می توان حنیف گفت و بعید نیست که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) هم بر همین مبنا فرموده باشند: «انّ اللّه أمرنی أن أدعوا إلی دینه الحنیفیه؛ خداوند مرا امر کرده که به دین حنیف او دعوت کنم»(المناقب، ج۱، ص ۵۸) آن حضرت ضمن اینکه وظیفه دارند مردم را به دین حنیف دعوت کنند در عین حال ماموریت دارند که به دین اولین مسلمان باشدبه بیان دیگر اولین حنیف باشند در بین مردم:« قُلْ إِنَّنِي هَدَانِي رَبِّي إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ دِينًا قِيَمًا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ* قُلْ إِنَّ صَلاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ* لاشَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ؛ بگو آرى پروردگارم مرا به راه راست هدايت كرده است دينى پايدار آيين ابراهيم حقگراى و او از مشركان نبود. بگو در حقيقت نماز من و [ساير] عبادات من و زندگى و مرگ من براى خدا پروردگار جهانيان است [كه] او را شريكى نيست و بر اين [كار] دستور يافته ام و من نخستين مسلمانم.»(سوره انعام ، آیات ۱۶۱تا۱۶۳)کنیه
